Στην παρούσα εργασία διερευνάται ο ρόλος των Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ) στην προώθηση της ισότητας και της κοινωνικής συμπερίληψης των γυναικών Ρομά, μιας ιδιαίτερα ευάλωτης και πολλαπλά αποκλεισμένης κοινωνικής ομάδας. Αντικείμενο της μελέτης αποτελεί η ανάλυση του πώς η συμμετοχή των γυναικών Ρομά στα ΣΔΕ επιδρά στις εκπαιδευτικές τους διαδρομές, στη συγκρότηση της ταυτότητάς τους και στη συνολικότερη κοινωνική τους ένταξη, λαμβάνοντας υπόψη τα πολλαπλά επίπεδα διακρίσεων που βιώνουν –έμφυλων, πολιτισμικών, ταξικών και θεσμικών.

Η έρευνα στηρίζεται στη μεθοδολογία της ποιοτικής προσέγγισης, αξιοποιώντας ημιδομημένες συνεντεύξεις με φοιτούσες και απόφοιτες των ΣΔΕ και εστιάζει σε τρία διακριτά χρονικά και αναλυτικά επίπεδα: το στάδιο πριν τη φοίτηση, όπου κυριαρχεί ο κοινωνικός αποκλεισμός, η εκπαιδευτική διαρροή και η έμφυλη καταπίεση· το διάστημα της φοίτησης, κατά το οποίο αναπτύσσονται δυναμικές προσωπικού και κοινωνικού μετασχηματισμού μέσα από τη μαθησιακή εμπειρία· και το μετά την αποφοίτηση, όπου αναδεικνύονται τόσο η ενδυνάμωση και η ενεργοποίηση των υποκειμένων όσο και οι εμμένουσες αντιστάσεις του κοινωνικού περιβάλλοντος.

Τα ευρήματα αναδεικνύουν την πολυεπίπεδη θετική επίδραση των ΣΔΕ στη ζωή των συμμετεχουσών: μετασχηματισμό της υποκειμενικότητας, ενίσχυση της αυτοεκτίμησης, επανανοηματοδότηση του ρόλου τους στην οικογένεια και στην κοινότητα, καθώς και επαναπροσδιορισμό του κοινωνικού και επαγγελματικού τους ορίζοντα. Παράλληλα, καταγράφονται τα όρια και οι αντιφάσεις που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες Ρομά στην προσπάθεια για ισότιμη κοινωνική ένταξη, λόγω της διαρκούς παρουσίας θεσμικών προκαταλήψεων, στερεοτύπων και αντιτσιγγανισμού.

Η εργασία καταλήγει με μια σειρά πολιτικών προτάσεων, δομημένων σε τρεις στρατηγικούς άξονες: (1) οριζόντιες πολιτικές κοινωνικής συμπερίληψης με έμφαση στη διαθεματικότητα και την καταπολέμηση του αντιτσιγγανισμού· (2) ενίσχυση και αναβάθμιση των ΣΔΕ ως πολιτισμικά ευαίσθητων και κοινοτικά προσανατολισμένων θεσμών· (3) σχεδιασμός εξειδικευμένων προγραμμάτων για τις γυναίκες Ρομά και άλλες μειονοτικές ομάδες, με στόχο τη γυναικεία ενδυνάμωση, τη φροντίδα, την πρόσβαση σε ευκαιρίες και τη συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων.

Η παρούσα μελέτη επιβεβαιώνει τον δυναμικό χαρακτήρα των ΣΔΕ ως θεσμών με δυνατότητα συμβολής στη μετασχηματιστική μάθηση, στην κοινωνική δικαιοσύνη και στην επανεγγραφή του εαυτού μέσα σε συνθήκες ακραίας περιθωριοποίησης. Αναγνωρίζοντας τα ΣΔΕ όχι απλώς ως μηχανισμούς εκπαιδευτικής αντιστάθμισης αλλά ως χώρους κοινωνικής φροντίδας και χειραφέτησης, η εργασία προτείνει τη θεσμική τους αναβάθμιση ως κεντρικό πυλώνα των εθνικών και ευρωπαϊκών πολιτικών για την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής.

This study investigates the role of Second Chance Schools (SCS) in promoting equality and social inclusion among Roma women, a particularly vulnerable and multiply marginalized social group. It examines how the participation of Roma women in SCS influences their educational trajectories, identity formation, and overall social integration, taking into account the multiple layers of discrimination they face—based on gender, culture, class, and institutional bias.

Employing a qualitative methodological approach, the research draws upon semi-structured interviews with female graduates of SCS and explores three distinct analytical stages: the period prior to enrollment, marked by social exclusion, educational dropout, and gender-based oppression; the time during attendance, characterized by dynamics of personal and social transformation through the learning process; and the post-graduation phase, where empowerment and activation emerge alongside persistent barriers from the surrounding social environment.

Findings highlight the multidimensional positive impact of SCS on the lives of participants: transformation of self-perception, enhancement of self-esteem, renegotiation of their roles within family and community, and a redefinition of their social and professional horizons. At the same time, the study underscores the continuing challenges Roma women face in achieving full inclusion, due to institutional prejudice, entrenched stereotypes, and persistent anti-Roma discrimination.

The thesis concludes with a set of radical policy proposals, structured across three strategic axes: (1) horizontal social inclusion policies emphasizing intersectionality and the fight against anti-Gypsyism; (2) strengthening and upgrading of SCS as culturally responsive and community-embedded institutions; and (3) the development of tailored programs for Roma women and other marginalized groups, aimed at empowerment, care, access to opportunity, and participatory policymaking.

This research confirms the transformative potential of SCS as institutions that not only provide educational compensation but also function as spaces of social care and emancipation, enabling transformative learning, social justice, and the re-authoring of the self under conditions of extreme marginalization. It calls for the institutional reinforcement of SCS as a central pillar in both national and EU policies aimed at enhancing social cohesion.