Η παρούσα μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία στοχεύει στην ανάδειξη της μνήμης της Κατοχής και της Αντίστασης στην πόλη των Γρεβενών μεταπολεμικά μέσα από τα μνημεία της περιοχής καθώς και στη σημασία των επετειακών τελετών στη διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης για τα γεγονότα της δεκαετίας του 1940. Πιο συγκεκριμένα, ο νομός Γρεβενών λόγω της γεωγραφικής του θέσης διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στην εξέλιξη του ελληνο-ιταλικού πολέμου χαρίζοντας την πρώτη νίκη στον ελληνικό στρατό στα βουνά της Πίνδου εξαιτίας της στρατηγικής θέσης του ορμητηρίου στο ύψωμα Αννίτσα. Μετά την κατάληψη των Γρεβενών από τα γερμανικά στρατεύματα άρχισε να οργανώνεται η αντίσταση στην περιοχή και η συγκρότηση ένοπλων ομάδων. Στο Σνίχοβο (Δεσπότης), ένα χωριό με έντονη αντιστασιακή δράση σημειώθηκε η πρώτη επιτυχία του ΕΛΑΣ εναντίον των Γερμανικών δυνάμεων. Η νικηφόρα για τη χώρα έκβαση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου άφησε πίσω της ανυπολόγιστες καταστροφές τόσο σε υλικό όσο και σε ανθρώπινο επίπεδο. Τα Γρεβενά, φυσικά, δεν θα μπορούσαν να αποτελέσουν εξαίρεση καθώς πολλά χωριά, όπως και η πόλη καταστράφηκαν ολοσχερώς, ενώ εκτελέσθηκαν πολλοί άμαχοι. Ο Εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε, δεν άφησε περιθώρια διαχείρισης και επούλωσης του τραύματος των τοπικών κοινωνιών κατά τη γερμανική Κατοχή αλλά κληροδότησε βαρύ κλίμα διχασμού. Έτσι οι πρώτες προσπάθειες αντιμετώπισης των τραυμάτων και συγκρότησης του μνημονικού αφηγήματος αρχίζουν κατά τη δεκαετία του 1980, κυρίως με την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης. Μνημεία και αναθηματικές στήλες εμφανίζονται στον δημόσιο χώρο, σε μνημονικούς τόπους που σχετίζονται με νικηφόρες μάχες αλλά και εκτελέσεις στην περιοχή των Γρεβενών ως αντίποινα από τις γερμανικές δυνάμεις επαναφέροντας σταδιακά το κατοχικό παρελθόν στη δημόσια συζήτηση και κατ’ επέκταση στη συλλογική μνήμη. Η Κατοχή και η Αντίσταση ως παρελθόν αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορικής συνείδησης και της πολιτισμικής ταυτότητας των κατοίκων, όπως παρατηρείται από τις καθιερωμένες επετειακές τελετές που πραγματοποιούνται στα μνημεία της περιοχής. Ειδικότερα στα «μαρτυρικά» χωριά του νομού, Κοσμάτι, Κηπουριό και Μικρολίβαδο αυτές οι τελετές φαίνεται να έχουν «θεραπευτικό» χαρακτήρα για τα μέλη της κοινότητας, αποτελώντας χώρο έκφρασης των συναισθημάτων τους και ανάδειξης του βίαιου παρελθόντος σε μια προσπάθεια διατήρησης αυτού στη δημόσια μνήμη ως ηθική δικαίωση για τους εκτελεσθέντες συγχωριανούς τους.

This master's thesis aims to highlight the memory of the Occupation and the Resistance in the city of Grevena post-war, through the monuments of the region, as well as the significance of commemorative ceremonies in shaping the collective memory of the events of the 1940s. More specifically, the region of Grevena, due to its geographical location, played a crucial role in the development of the Greco-Italian War, offering the first victory to the Greek army in the mountains of Pindus due to the strategic position of the base on Annitsa Hill. After the occupation of Grevena by German troops, resistance in the area began to organize, and armed groups were formed. In Snihovo (Despotis), a village known for its strong resistance activity, the first success of ELAS (Greek People's Liberation Army) against the German forces was recorded. The victorious outcome of World War II for the country left behind immeasurable destruction, both materially and in human terms. Grevena was no exception, as many villages, along with the city, were completely destroyed, and many civilians were executed. The ensuing Civil War left no room for the management and healing of the trauma experienced by local communities during the German Occupation, instead bequeathing a heavy atmosphere of division. So, the first efforts to address the traumas and construct the memory narrative began in the 1980s, primarily with the recognition of the National Resistance. Monuments and commemorative plaques started to appear in public spaces, in memorial sites related to victorious battles as well as executions in the Grevena area, carried out as reprisals by German forces. These efforts gradually brought the wartime past back into public discussion and, consequently, into the collective memory. The Occupation and Resistance, as past events, form an integral part of the historical consciousness and cultural identity of the inhabitants, as evidenced by the established commemorative ceremonies held at the region's monuments. Especially in the "martyred" villages of the prefecture, such as Kosmati, Kipourio, and Mikrolivado, these ceremonies appear to have a "therapeutic" character for the community members. They serve as spaces for expressing emotions and highlighting the violent past, in an effort to preserve it in the public memory as a moral vindication for their executed fellow villagers.