Τα κοινά, που αποτελούν έναν θεσμό διαχείρισης πόρων εδώ και αιώνες, δομούνται στη βάση τριών αλληλοσυμπληρούμενων στοιχείων: τον πόρο, την κοινότητα και το πλαίσιο διακυβέρνησης. Εμφανίζονται σε ποικίλες μορφές τόσο στη φύση όσο και στην κοινωνία, συναντώνται σε διαφορετικές κλίμακες και εξελίσσονται μέσα στο χρόνο ως εγγενώς ζωντανά κοινωνικά συστήματα. Η ανάπτυξη κοινών στο πεδίο κάλυψης βασικών βιοτικών αναγκών όπως είναι τα υδατικά συστήματα, αποτελεί μια πάγια τακτική για την βιώσιμη και ορθή διαχείρισή τους. Η εργασία εστιάζει υπό το θεωρητικό πρίσμα των κοινών, στο αρδευτικό σύστημα της κοινότητας Μονής στη Νάξο των Κυκλάδων, ώστε να καταγράψει την ιστορική εξέλιξή του, να αποτιμήσει την διαχρονική λειτουργία του και να προσφέρει επικαιροποιημένη πληροφόρηση στο υπό μελέτη πεδίο.
Για την εκπόνηση της εργασίας υιοθετήθηκαν οι ποιοτικές μέθοδοι της Ιστορικής Θεσμικής Ανάλυσης (Historical Institutional Analysis), οι οποίες αφορούν τη συλλογή πρωτογενών αλλά και δευτερογενών δεδομένων, προκειμένου να τεκμηριωθεί η λειτουργία του θεσμού των στερνιατόρων και η δομή του αρδευτικού συστήματος, ως κοινό. Περαιτέρω, χρησιμοποιήθηκαν τα εργαλεία ανάλυσης της Οστρομικής προσέγγισης για τα κοινά και ειδικότερα το πλαίσιο των οκτώ αρχών σχεδιασμού και το μεθοδολογικό πλαίσιο Κοινωνικό – Οικολογικό Σύστημα (SES). Με τις βασικές σχεδιαστικές αρχές, αποτιμήθηκαν οι συγκεκριμένες πρακτικές που κατέστησαν το υπό μελέτη αρδευτικό σύστημα ένα βιώσιμο και αποτελεσματικό κοινό, καθώς και οι συνθήκες που σταδιακά το αποδυνάμωσαν. Με το πλαίσιο SES, αναπτύχθηκαν τα επιμέρους χαρακτηριστικά του κοινού και επισημάνθηκαν οι βασικότερες μεταβλητές, αλληλεπιδράσεις και σχέσεις που αιτιολογούν την φθίνουσα λειτουργία του. Τέλος, αναδείχθηκε η χρησιμότητα της εν λόγω έρευνας για την αποτελεσματικότερη διαχείριση των υδάτινων πόρων στο νησί της Νάξου.
The commons, which has been a historical institution of resource management for centuries, contains three interrelated elements: the resource, the community, and the governance framework. They take on various forms in both nature and society, exist on different scales, and evolve over time as inherently dynamic social systems. The development of commons in meeting basic needs, such as water supply, is a consistent practice for sustainable and effective management. This study focuses, through the theoretical lens of the commons, on the irrigation system of the Moni community in Naxos, Cyclades, aiming to document its historical development, assess its long-term functioning, and provide updated information on the field under study.
To do so the study employs the method of Historical Institutional Analysis, involving the collection of both primary and secondary data to document the operation of the institution of “sterniatores” and the structure of the irrigation system as a commons. Furthermore, tools from the Ostromian approach to commons were used, specifically the framework of the eight design principles and the Social-Ecological System (SES) methodological framework. The specific practices that rendered the irrigation system under study a sustainable and effective commons were evaluated using the basic design principles, as well as the conditions that gradually weakened it. Through the SES framework, the characteristics of the commons were explored, and the main variables, interactions, and relationships explaining its declining function were highlighted. Finally, the usefulness of this research for the more effective management of water resources on the island of Naxos was discussed.
