Μονομαχία | Τιμή | Μπελ Επόκ | Ιστορία νοοτροπιών | Τελετουργία | Κώδικας μονομαχίας
θεωρίες της ιστορίας και ιστοριογραφία/ ΔΙΣ 51
4
63
38
Η παρούσα μελέτη πραγματεύεται το φαινόμενο της ένοπλης μονομαχίας στην Ελλάδα ως μέσο επίλυσης προσωπικών διενέξεων, ενταγμένο στη λογική της ιστορίας από τα κάτω, δηλαδή αντικείμενο της δημόσιας ιστορίας. Η μονομαχία αποτελεί ευρωπαϊκό πολιτισμικό δάνειο, το οποίο ενσωματώθηκε ως πρακτική αρχικά από τους φιλέλληνες κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης και κατόπιν από την πολυπληθή βαυαρική συνοδεία του βασιλιά Όθωνα στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, σε αντιδιαστολή με την κουλτούρα της βεντέτας που αναπτύχθηκε ως τοπικό χαρακτηριστικό σε πολλές ελληνικές κοινότητες. Κατά τη βιβλιογραφική έρευνα διαπιστώθηκε ότι το φαινόμενο είναι κατ’ εξοχήν διεπιστημονικό καθώς τόσο στο παρελθόν όσο και στη σύγχρονη εποχή, η μονομαχία απασχόλησε νομικούς, ανθρωπολόγους, ιστορικούς και κοινωνιολόγους. Επιπλέον, διαφαίνεται ότι η πολύπλευρη προσέγγιση διαφορετικών επιστημονικών πεδίων, οδήγησε τους ιστορικούς στη μελέτη και ταύτιση των μονομαχιών του 19ου αιώνα ως έθιμο, μόνο μεταξύ προσώπων ανώτερων κοινωνικά τάξεων, ενώ οι μονομαχίες των λαϊκών στρωμάτων έγιναν αντικείμενο έρευνας των ανθρωπολόγων. Στο ανωτέρω πλαίσιο και με δεδομένο ότι όλες οι μονομαχίες αφορούσαν την προσβολή της ατομικής τιμής και κατ’ επέκταση τη νοηματοδότηση της ντροπής εντός των κοινωνικών ομάδων, διαπιστώνουμε ότι είτε πρόκειται για ανώτερες κοινωνικά τάξεις, είτε για λαϊκά, είτε για περιθωριακά κοινωνικά στρώματα, εκείνο που διαφοροποιούσε τις μονομαχίες ήταν ο χρόνος και ο τρόπος διεξαγωγής τους. Ως εκ τούτου, θα ξεχωρίσουμε τις μονομαχίες ανάλογα με το τελετουργικό και τον χρόνο διεξαγωγής τους, σε αστικές που διεξάγονταν με αυστηρό τελετουργικό σε μεταγενέστερο χρόνο και σε εξαιρετικές ή ειδικές μονομαχίες που ούτως ή άλλως έτσι ορίζονταν στους ευρωπαϊκούς και ελληνικούς κώδικες μονομαχίας. Η μελέτη τους ως ενιαίο φαινόμενο για την εποχή που εξετάζουμε είναι μονόδρομος, από τη στιγμή που το έθιμο οφείλεται σε ισχυρά εμπεδωμένες νοοτροπίες στην Ευρώπη, σχετικά με τις ταυτότητες, τους ρόλους των ατόμων και την αποδοχή ή απόρριψή τους από τον κοινωνικό περίγυρο. Από πλευράς περιοδολόγησης για την εξέλιξη του φαινομένου στη χώρα μας, διακρίνουμε τρεις περιόδους συνεκτιμώντας ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά των μονομαχιών στην Ελλάδα, καλύπτοντας έτσι το διάστημα από την εμφάνιση, την ενσωμάτωση και την έξαρσή τους στο ελληνικό κράτος, μέχρι την οριστική εξάλειψη των μονομαχιών μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Abstract
The present study deals with the phenomenon of armed duelling in Greece as a means of resolving personal conflicts, embedded in the logic of history from below, considered as an object of public history. Duelling is a European cultural loan, which was incorporated as a practice first by the Philhellenes during the Greek Revolution and then by King Otto's large Bavarian entourage in the newly established Greek state, in contrast to the culture of vendetta that developed as a local feature in many Greek communities. The bibliographic research revealed that the phenomenon is eminently interdisciplinary as both in the past and in modern times, duelling has been of interest to jurists, anthropologists, historians and sociologists. Moreover, it is evident that the multifaceted approach of different scientific fields led historians to study and identify 19th century duels as a custom only between persons of the upper social classes, while the duels of the lower classes became the object of research by anthropologists. In the above context and taking for granted that all duels had to do with the insult of honor and by extension, the meaning of shame within social groups, we assume that either they concern upper social classes, lower or the marginal social groups, what differentiated the duels was finally the time and manner in which they were conducted. Therefore, we will distinguish duels according to their ritual and the time of their conduct, into urban duels that were taking place with a strict ritual and into exceptional or special duels that were defined as such in European and Greek duelling codes. Their study as one subject for the period under consideration is one-way, since the custom is due to strongly entrenched mentalities in the European continent about identities, the roles of individuals and their acceptance or rejection by the social environment. In terms of periodization of the evolution of the phenomenon in our country, we distinguish three periods, taking into account qualitative and quantitative characteristics of duels in Greece, thus covering the period from their appearance, integration and exaltation in the Greek state, until the final elimination of duels after the First World War.
