Η παρούσα εργασία στοχεύει να αναδείξει τη συμβολή του σχεδιασμού του νοήματος των
οπτικών κειμένων στην κριτική διαπραγμάτευση του αφηγηματικού κειμένου στο σχολικό
εγχειρίδιο της Ιστορίας της Γ’ Γυμνασίου. Μέσα από τη διερεύνηση των εννοιών του
οπτικού και ιστορικού γραμματισμού στο θεωρητικό μέρος της εργασίας, διαπιστώνονται
η ανάγκη και αξία ενσωμάτωσης οπτικών ιστορικών πηγών στη διδασκαλία του
μαθήματος της Ιστορίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Παράλληλα, στο θεωρητικό
μέρος της εργασίας, μέσα από την παρουσίαση των αρχών της Συστημικής Λειτουργικής
Γραμματικής, η οποία συμβάλλει στην Κριτική Ανάλυση Λόγου, αναδεικνύονται οι
νοηματικές σχέσεις ανάμεσα στα οπτικά και γλωσσικά κείμενα στα σχολικά εγχειρίδια
της Ιστορίας με τελικό σκοπό την εμβύθιση των μαθητών στον ιστορικό εγγραμματισμό.
Στα πλαίσια του ιστορικού εγγραμματισμού, μελετάται ο ρόλος των πηγών στη διδακτική
της ιστορίας και πιο ειδικά, ο ρόλος της εικόνας ως ιστορικής πηγής και διατυπώνονται
προβληματισμοί αλλά και προτείνεται μεθοδολογία για τον έλεγχο εγκυρότητας των
οπτικών κειμένων ως ιστορικών πηγών. Στο ερευνητικό μέρος της εργασίας, επιδιώκεται
η ανάπτυξη του οπτικού γραμματισμού των μαθητών της Γ’ Γυμνασίου, αλλά και η
καλλιέργεια δεξιοτήτων ιστορικού εγγραμματισμού, μέσα από την κριτική ανάλυση
οπτικών και γραπτών κειμένων του σχολικού εγχειριδίου της Ιστορίας. Η εκπαιδευτική
παρέμβαση εφαρμόζεται σε μαθητές της Γ’ Γυμνασίου, όπου διδάσκει η συγγραφέας της
παρούσας εργασίας.
Η διδακτική παρέμβαση ακολουθεί το μοντέλο των Πολυγραμματισμών, οι οποίοι
αποδεικνύεται ότι συνεισφέρουν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων οπτικού και κριτικού
γραμματισμού, καθώς οδηγούν τους μαθητές να εντοπίσουν την αλληλοσυμπληρωματική
σχέση οπτικού και γραπτού σημειωτικού κώδικα στα σχολικά εγχειρίδια της Ιστορίας και
να τους επεξεργαστούν κριτικά κατακτώντας τον ιστορικό γραμματισμό. Διαπιστώνοντας
την αξία του οπτικού και ιστορικού γραμματισμού μέσα από την εφαρμογή των
Πολυγραμματισμών αλλά και τη σπουδαιότητα της κριτικής ανάλυσης λόγου, γίνεται
προσπάθεια αξιολόγησης του ισχύοντος Προγράμματος Σπουδών στο μάθημα της
Ιστορίας με σκοπό να ελεγχθεί η επίτευξή τους.
The present dissertation aims to examine the contribution of the design of the meaning of
visual texts to the critical negotiation of the narrative text in the history textbook of the 3rd
grade of secondary school. Through the investigation of the concepts of visual and
historical literacy in the theoretical part of the work, the need and value of integrating
visual historical sources in the teaching of the subject of History in secondary education is
ascertained. At the same time, in the theoretical part of this dissertation, through the
presentation of the principles of Systemic Functional Grammar, which contributes to
Critical Discourse Analysis, the semantic relations between the visual and linguistic texts
in the history textbooks are highlighted with the ultimate goal of immersing students in
historical literacy. In the context of historical literacy, the role of sources in the teaching of
history is studied and more specifically, the role of the image as a historical source;
moreover concerns are expressed and a methodology is proposed to check the validity of
visual texts as historical sources. In the research part of the dissertation, the development
of the visual literacy of the students at the 3rd grade of secondary school is sought, as well
as the cultivation of historical literacy skills, through the critical analysis of visual and
written texts in the history textbook. The educational intervention is applied to students of
the 3rd grade of secondary school, where the author of the present dissertation teaches.
The teaching intervention follows the model of multiliteracies, which contribute to the
development of visual and critical literacy skills, as they lead students to identify the
complementary relationship between visual and written semiotic code in history textbooks
and to process critical writing. Recognizing the value of visual and historical literacy
through the application of multiliteracies, but also the importance of critical discourse
analysis, an attempt is made to evaluate the current Curriculum in the History course in
order to check the acheivement of its goals.
«Ο σχεδιασμός του νοήματος στα οπτικά κείμενα του σχολικού εγχειριδίου της Ιστορίας της Γ’ Γυμνασίου»