Βλαβιανού Αντιγόνη κ.ά., «Το πρώτο ήμισυ του 20ου αιώνα: εκφάνσεις του μοντερνισμού» στο Βλαβιανού Α. κ.ά., Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας, τόμος Β΄, ΕΑΠ, Πάτρα 2008
Στην παρούσα εργασία εξετάζεται το ανοίκειο στον κινηματογράφο και συγκεκριμένα οι εκφάνσεις του και οι συνθήκες που το προκαλούν.
Καταρχήν γίνεται προσπάθεια να οριστεί το ανοίκειο, μέσα από ένα ψυχαναλυτικό πρίσμα, βάσει του ομώνυμου συγγράμματος του Sigmund Freud, o οποίος διαπίστωσε μια σχέση ανάμεσα στο οικείο και το ανοίκειο. Στη συνέχεια αναλύεται ο παρεμφερής όρος «ανοικείωση» που εισήχθη από τους ρώσους φορμαλιστές για να διερευνηθεί τυχόν συσχετισμός του με το ανοίκειο. Σ’ αυτό το πλαίσιο, επισημαίνονται οι βασικότερες θεωρητικές απόψεις των ρώσων φορμαλιστών για τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο.
Καθώς το ανοίκειο συνδέεται στενά με τον ψυχισμό του ανθρώπου, γίνεται συνοπτική αναφορά στις σχετικές ψυχαναλυτικές θεωρίες του Freud και του Lacan, καθώς επίσης και στις συνθήκες, κάτω από τις οποίες η ανοίκεια αίσθηση αναδύεται από το ασυνείδητο.
Μία σύντομη ιστορική ανασκόπηση της καλλιτεχνικής έκφρασης των τριών πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα εξηγεί πώς η αμφισβήτηση των καθιερωμένων αξιών και η αβεβαιότητα της εποχής άνοιξαν νέους δρόμους έκφρασης στην τέχνη και ειδικότερα στον κινηματογράφο, που ανέδειξαν το ανοίκειο, μέσα από διαφορετικές προσεγγίσεις.
Περνώντας πιο στοχευμένα στο πεδίο του κινηματογράφου, εξετάζεται μια άλλη πτυχή του ανοίκειου, όχι ως αίσθησης μόνο, αλλά και ως μηχανισμού που μπορεί να κατασκευαστεί κινηματογραφικά. Έτσι γίνεται αναφορά στη νεο-φορμαλιστική κριτική και στην πρόταση ποιητικής της Αντουανέττας Αγγελίδη που συνδυάζει το φροϋδικό ανοίκειο με την ανοικείωση των ρώσων φορμαλιστών. Επιπλέον, επεξηγούνται οι σχετικές με το ανοίκειο ψυχαναλυτικές θεωρίες του κινηματογράφου, που διερευνούν τη σχέση του κινηματογραφικού μηχανισμού με τον θεατή.
Τέλος, διερευνάται πώς ο χειρισμός του χωροχρόνου με τη διαδικασία του μοντάζ μπορεί να δημιουργήσει ενδιαφέρουσες εκπλήξεις και παραξενίσματα, εν ολίγοις ανοικειώσεις, ακόμα και μέσα σ’ ένα ρεαλιστικό πλαίσιο.
Οι ταινίες Meshes of the Afternoon της Μaya Deren και Film του Samuel Beckett επελέγησαν ως χαρακτηριστικές περιπτώσεις μελέτης διάφορων εκφάνσεων του ανοίκειου. Σ’ αυτήν την ενότητα θα εντοπιστούν οι κινηματογραφικές συνθήκες και μηχανισμοί που προκαλούν την αίσθηση του ανοίκειου, σε συνάρτηση με τις ψυχαναλυτικές θεωρίες.
Στο δημιουργικό μέρος αυτής της εργασίας περιλαμβάνεται πρωτότυπο σενάριο, στο οποίο έγινε προσπάθεια να εφαρμοστούν τα εργαλεία του ερευνητικού μέρους, με σκοπό την πρόκληση της αίσθησης του ανοίκειου.
The aim of this MA thesis is to examine the uncanny in cinema and specifically its manifestations and the conditions under which it occurs.
First of all, an attempt is made to define the psychoanalytic concept of the uncanny, based on the homonymous essay by Sigmund Freud, who suggested a relationship between the familiar and the uncanny. The term "defamiliarisation" introduced by the Russian formalists is then analysed, to investigate any correlation with the Freudian uncanny. In this context, the main theoretical views of Russian formalists on literature and cinema are presented.
As the uncanny is closely connected with the human psyche, a brief reference is made to the relevant psychoanalytic theories of Freud and Lacan, as well as the conditions under which the sense of the uncanny emerges from the unconscious.
A brief historical review of the artistic expression during the first three decades of the 20th century explains how the questioning of established values and the uncertainty of the times opened up new ways of expression in arts and especially in cinema, which brought the uncanny to the foreground through different approaches.
Focusing on the cinematic creation, another aspect of the uncanny is examined, not as a sense this time, but as a mechanism that can be constructed. In this respect, reference is made to the neo-formalist critique and to the poetics approach of Antoinetta Angelidi, which combines the Freudian uncanny with the defamiliarization of the Russian formalists. In addition, the psychoanalytic theories of cinema which are related to the uncanny and explore the relationship of the cinematic mechanism with the viewer are explained.
Finally, reference is made to montage theories and techniques to explain how manipulating space-time via the editing process can create the sense of the uncanny, even in a realistic context.
Maya Deren's Meshes of the Afternoon and Samuel Beckett's Film were selected as case studies of some manifestations of the uncanny. In this section the cinematic conditions and mechanisms that evoke the sense of the uncanny, as well as the psychoanalytic aspects of the uncanny are identified.
The creative part of this work includes an original screenplay, which employs conclusions of the above in an attempt to create the sense of the uncanny.
Η κρυφή γοητεία του ανοίκειου στον κινηματογράφο