Περίληψη
Στην εργασία αυτή μελετώ τον τρόπο με τον οποίο αναπαρίστανται τα έμφυλα
στερεότυπα μέσα σε κείμενα μαζικής κουλτούρας και επιχειρώ να αναδείξω τις ιδεολογίες
υποβόσκουσες ή μη, που αναπαράγονται σε αυτά. Στο πλαίσιο αυτό επιχειρώ τον
σχεδιασμό, την εφαρμογή και την αξιολόγηση δεδομένων προερχομένων από τα ΜΜΕ, τα
οποία στόχο έχουν να προωθήσουν την κριτική ικανότητα των μαθητών/τριών της Ε’
δημοτικού. Το συγκεκριμένο διδακτικό υλικό αποβλέπει στην ανάπτυξη του κριτικού
γραμματισμού, ώστε να είναι ικανοί/ές να ανιχνεύουν και να αναγνωρίζουν τις
φυσικοποιημένες ιδεολογίες που συναντούν και να μην τις αποδέχονται χωρίς κριτική.
Τα κείμενα που επέλεξα περιέχονται σε τρεις διαφημίσεις, που οι δύο από αυτές
προέρχονται από την καθημερινότητα των παιδιών και η τρίτη από την ινδική τηλεόραση.
Το αντικείμενο πάνω στο οποίο έπρεπε να εργαστούν βρίσκεται μέσα στα ενδιαφέροντά
τους, πράγμα το οποίο έκανε την προσέγγιση πιο εύκολη. Για να αναλύσω τα δεδομένα
μου βασίστηκα στην κοινωνιοπολιτισμική προσέγγιση του Fairclough (1989,1992,1995). Η
ανάλυση που προέκυψε οδήγησε στο συμπέρασμα ότι τα κείμενα τέτοιου είδους
προωθούν την εδραίωση των έμφυλων ταυτοτήτων και υπονομεύουν την ιδεολογία της
ισότητας των δύο φύλων. Στην προσπάθειά μου αυτή μελέτησα πώς οι μαθητές/τριες
προσλαμβάνουν τις πληροφορίες σχετικά με τα στερεότυπα που ενυπάρχουν στις
τηλεοπτικές διαφημίσεις. Η αρχική εικόνα έδειξε ότι είναι πλήρως εναρμονισμένοι/ες με
κυρίαρχες πεποιθήσεις που προβάλλουν τις έμφυλες ταυτότητες ως αυστηρά
οριοθετημένες και οτιδήποτε ξεφεύγει από αυτά τα περιθώρια προσδιορίζεται ως μη
αποδεκτό και κατακριτέο.
Μετά το πέρας της ανάλυσης των δεδομένων επιχείρησα τον σχεδιασμό, την οργάνωση,
την υλοποίηση και τέλος την αξιολόγηση της διδακτικής παρέμβασης η οποία στόχευε
στην ανάπτυξη του κριτικού γραμματισμού των παιδιών. Το υλικό σχεδιάστηκε και
εφαρμόστηκε σύμφωνα με το παιδαγωγικό μοντέλο των πολυγραμματισμών (New London
Group 1996, Cope & Kalantzis 2000). Η πειραματική παρέμβαση πραγματοποιήθηκε στην
Ε’ τάξη Δημοτικού Σχολείου της οποίας είμαι δασκάλα, σε ένα χωριό περιφερειακά της
πόλης της Θεσσαλονίκης. Συνολικά πήραν μέρος δεκαέξι (16) μαθητές και μαθήτριες.
Για την ολοκλήρωση της έρευνας χρειάστηκαν δύο περίπου εβδομάδες παράλληλα με τη
διδασκαλία των μαθημάτων του ωρολογίου προγράμματος και εφαρμόστηκε στο πλαίσιο
της ομαδοσυνεργατικής εκμάθησης και διδασκαλίας. Για την εξέταση του βαθμού
αποτελεσματικότητας της διδακτικής παρέμβασης ακολούθησα τη μέθοδο της
παρατήρησης (observation) (Creswell, 2011:252) που επιτρέπει στον παρατηρητή να
συλλέγει δεδομένα που είναι άμεσα, ενώ για τη συλλογή των δεδομένων χρησιμοποίησα
τις σημειώσεις πεδίου (fieldnotes, Creswell, 2011:254). Παράλληλα, η όλη διαδικασία
ηχογραφήθηκε, ώστε να είναι πιο εύκολη η διαδικασία καταγραφής από την πλευρά μου.
Στην αρχή της ερευνητικής παρέμβασης οι μαθητές/τριες δείχνουν να είναι απόλυτα
ταυτισμένοι/ες με έμφυλα στερεότυπα, ωστόσο μετά το τέλος της, παρουσιάζουν
μεταβολή στη στάση τους χωρίς να συνδέουν τις συμπεριφορές των χαρακτήρων των
διαφημίσεων με συγκεκριμένα και πάγια κοινωνικά χαρακτηριστικά. Καταφέρνουν να
εντάξουν τις νεοαποκτηθείσες γνώσεις σε ένα άλλο κοινωνικό και επικοινωνιακό πλαίσιο.
Η διαδικασία παραγωγής αναπλαισιωμένου λόγου πραγματοποιήθηκε σε επίπεδο
ολομέλειας με γενικότερη ανάπτυξη διαλόγου για την εξάλειψη των έμφυλων
στερεοτύπων και τη βελτίωση της θέσης της γυναίκας στο σπίτι και την κοινωνία.
Λέξεις
Abstract
In this dissertation I study the way in which the gender stereotypes are represented in
popular culture texts. Furthermore, I try to highlight the lurking ideologies that are
reproduced in them. In this context, I also try to design, apply and evaluate data coming
from the Media which aim to promote the critical thinking of the students of 5th grade of
the public primary school. This specific teaching material aims to develop the critical
literacy, in order the students to be able to detect and recognize the naturalized ideologies
that come across and not to accept them without the necessary criticism.
The chosen texts are part of three TV commercials; two of them are from the children’s
everyday life and the third comes from the Indian TV. The theme and the emphasis of
their work is among their interests, that is why they approached it easily. My data analysis
was based on the Fairclough Sociocultural Approach (1989, 1992, 1995). This analysis led
to the conclusion that such kind of texts promote the consolidation of gender identities and
undermine the gender equality ideology. During my personal journey I studied how
students acquire the information about existing or hidden stereotypes in TV commercials.
Initially, I noticed that they completely agree with the dominant beliefs which present the
gender identities as strictly demarcated and whatever comes out of these bounds is
identified as not acceptable and reprehensible.
After analyzing the data, I tried to design, organize, apply and finally evaluate this
teaching practice which aims at the development of the students’ critical literacy. The
material was designed and applied according to the multiliteracies model (New London
Group 1996, Cope and Kalantzis 2000). This teaching experiment was held in the 5th
grade in which I teach this year, in a village outside the city of Thessaloniki. In total, 16
students (both boys and girls) took part.
It took about two weeks to complete the research alongside with the teaching of the
subjects of the school’s timetable and it was used the framework of cooperative learning
and teaching. The method of observation was used to examine the degree of the
effectiveness of this teaching experiment (Creswell (2011:252) because the observer is
able to collect direct data while collecting other kind of data fieldnotes were used.
(Creswell (2011:254). What is more, the whole process was recorded so as to be able to
manage and deal with the material and the data easily.
In the beginning of the research the students are completely identified with the gender
stereotypes, but in the end of it they show a change of attitude without connecting the
advertising characters’ behavior with specific social characteristics. They manage to
integrate the newly acquired knowledge in a different social and communicative context.
The process of producing framed speech was held in a plenary level by developing
dialogue in order not only to eliminate the gender stereotypes but also to improve
women’s position both in the house and in society.
Έμφυλες ταυτότητες σε τηλεοπτικές διαφημίσεις: Κριτική ανάλυση και διδακτική αξιοποίηση σε μαθητές/τριες Δημοτικού