Η Εκκλησία είναι μία και αδιαίρετη· δεν γνωρίζει σύνορα και καλείται να
διακονεί οικουμενικά όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως εθνικότητας ή καταγωγής.
Οι ιεροί κανόνες και το Ευαγγέλιο του Χριστού έχουν καθολικό και παγκόσμιο
χαρακτήρα. Ωστόσο, προς τα τέλη του 19ου αιώνα, η εκκλησιαστική ενότητα
διαταράσσεται, εξαιτίας της επιρροής του Διαφωτισμού και της συνακόλουθης
επιθυμίας των λαών για συγκρότηση εθνικών κρατών. Η ανάδυση του εθνοφυλετισμού,
ως ιδεολογικό προϊόν του Διαφωτισμού, αντιστρατεύεται τόσο την καθολικότητα όσο
και την κανονική τάξη της Εκκλησίας. Ενδεικτικό και ιδιαίτερα επιβλαβές παράδειγμα
αυτής της τάσης αποτελεί η ίδρυση της Βουλγαρικής Εξαρχίας, η οποία εισάγει στον
εκκλησιαστικό χώρο πολιτικά και κοσμικά στοιχεία, τραυματίζοντας τη θεσμική και
πνευματική συνοχή της Εκκλησίας.
Η Βουλγαρική πλευρά ήρθε σε ανοιχτή αντιπαράθεση με το Οικουμενικό
Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, ενώ παράλληλα στράφηκε εναντίον των Ελλήνων
αρχιερέων και, γενικότερα, κάθε ελληνικού στοιχείου. Αυτή τη ρήξη αξιοποίησε η
Ρωσία για την προώθηση των πανσλαβιστικών της επιδιώξεων, θεωρώντας το
βουλγαρικό κίνημα ιδανικό μέσο για την εφαρμογή των γεωπολιτικών της σχεδίων.
Παρόμοια πολιτικά κίνητρα διέκριναν και την Οθωμανική Υψηλή Πύλη, η οποία
επιδίωκε να εμποδίσει τη συνεργασία των βαλκανικών λαών, που προσδοκούσαν την
εθνική τους ανεξαρτησία.
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο δεν άργησε να αντιδράσει. Με τη σύγκληση της
Μεγάλης Συνόδου της Κωνσταντινουπόλεως το 1872, ο εθνοφυλετισμός
καταδικάστηκε επισήμως, ως αίρεση. Όσοι υποστήριξαν ή υιοθέτησαν αυτή την
αντίληψη κρίθηκαν σχισματικοί και υπέστησαν καθαίρεση. Οι σχέσεις μεταξύ του
Οικουμενικού Πατριαρχείου και των Βουλγάρων ομόθρησκων διαταράχθηκαν βαθιά,
και χρειάστηκε να περάσουν εβδομήντα τρία έτη, για την άρση του Βουλγαρικού
σχίσματος και την αποκατάσταση της πλήρους εκκλησιαστικής κοινωνίας και
ενότητας.

The Church is one and indivisible; it recognizes no borders and is called to minister
universally to all people, regardless of nationality or origin. The holy canons and the
Gospel of Christ possess a universal and ecumenical character. However, by the end of
the 19th century, ecclesiastical unity was disrupted under the influence of the
Enlightenment and the emerging desire of various peoples to establish nation-states.
The rise of ethnophyletism (ethnotribalism), an ideological product of the
Enlightenment, stood in opposition to both the catholicity and canonical order of the
Church. A particularly harmful manifestation of this trend was the establishment of the
Bulgarian Exarchate, which introduced political and secular elements into ecclesiastical
life, thereby damaging the institutional and spiritual cohesion of the Church.
The Bulgarian side entered into open conflict with the Ecumenical Patriarchate of
Constantinople, while also opposing Greek hierarchs and, more broadly, every
expression of Hellenic identity. This rupture was exploited by Russia for the promotion
of its Pan-Slavic objectives, viewing the Bulgarian movement as a suitable instrument
for advancing its geopolitical ambitions. Similarly, the Ottoman High Porte had
political motives, seeking to prevent collaboration among the Balkan peoples, who
were striving for national liberation.
The Ecumenical Patriarchate did not delay in responding. With the convening of the
Great Council of Constantinople in 1872, ethnophyletism was officially condemned as
heresy. Those who supported or embraced this ideology were declared schismatics and
were deposed from their ecclesiastical offices. The relations between the Ecumenical
Patriarchate and the Bulgarian Orthodox faithful were profoundly shaken, and it took
seventy-three years before the resolution of the Bulgarian schism and full ecclesiastical
communion and unity were restored.