Η παρούσα μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία εξετάζει το φαινόμενο της εξάρτησης, αναλύοντας τις κατηγορίες των εξαρτησιογόνων ουσιών, τους τρόπους με τους οποίους επηρεάζουν τον ανθρώπινο οργανισμό και τις σύγχρονες αναλυτικές μεθόδους ανίχνευσής τους. Η εργασία αρχίζει με την κατηγοριοποίηση των εξαρτησιογόνων ουσιών, όπως οπιοειδή, διεγερτικά, κατασταλτικά, παραισθησιογόνα, κάνναβη, νικοτίνη και αλκοόλ, με βάση τη χημική τους δομή και τις φαρμακολογικές τους επιδράσεις. Αναλύονται οι ιστορικές πτυχές και οι κοινωνικές επιπτώσεις της χρήσης τους. Ένα σημαντικό μέρος της εργασίας εστιάζει στους μηχανισμούς δράσης αυτών των ουσιών στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Εξηγείται πώς οι ουσίες επηρεάζουν νευροδιαβιβαστές όπως η ντοπαμίνη, η σεροτονίνη και η νορεπινεφρίνη, οδηγώντας σε αλλαγές στη διάθεση και τη συμπεριφορά, και τελικά στην ανάπτυξη σωματικής και ψυχολογικής εξάρτησης. Επισημαίνεται ο ρόλος του συστήματος ανταμοιβής του εγκεφάλου και πώς η τροποποίησή του από τις ουσίες προκαλεί την αναζήτηση της ουσίας και στερητικά συμπτώματα. Επίσης, εξετάζονται οι γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην ευπάθεια στην εξάρτηση. Το τρίτο σκέλος της διπλωματικής παρουσιάζει τις μεθόδους προσδιορισμού των εξαρτησιογόνων ουσιών σε βιολογικά δείγματα. Παρουσιάζονται τόσο οι μέθοδοι διαλογής (π.χ., ανοσοενζυματικές) όσο και οι επιβεβαιωτικές μέθοδοι. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις τεχνικές αερίου-φασματομετρίας μάζας (GC-MS) και υγρής χρωματογραφίας-φασματομετρίας μάζας (LC-MS/MS), οι οποίες αποτελούν τις πιο αξιόπιστες μεθόδους για τον ποιοτικό και ποσοτικό προσδιορισμό. Επίσης, αναλύονται τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα διαφορετικών βιολογικών δειγμάτων (ούρα, αίμα, μαλλιά, σάλιο). Συνοπτικά, η εργασία παρέχει μια ολοκληρωμένη θεώρηση των εξαρτησιογόνων ουσιών, συνδυάζοντας τη φαρμακολογία, τη νευροβιολογία και την αναλυτική χημεία. Υπογραμμίζει τη σημασία των ακριβών αναλυτικών μεθόδων για την ιατροδικαστική και κλινική διαχείριση της εξάρτησης.

This postgraduate diploma thesis thoroughly examines the phenomenon of addiction. It analyzes the categories of addictive substances, their mechanisms of action on the human body, and the modern analytical methods used for their detection and determination. The thesis begins by categorizing addictive substances such as opioids, stimulants, depressants, hallucinogens, cannabis, nicotine, and alcohol, based on their chemical structure and pharmacological effects. It delves into their historical aspects and social implications. A significant portion of the work focuses on the mechanisms by which these substances act on the central nervous system. It explains how these substances affect neurotransmitters like dopamine, serotonin, and norepinephrine, leading to changes in mood and behavior, and ultimately to the development of physical and psychological dependence. Emphasis is placed on the brain's reward system and how its modification by these substances drives drug-seeking behavior and withdrawal symptoms. Genetic and environmental factors contributing to addiction vulnerability are also discussed. The third core section of the thesis presents the methods for determining addictive substances and their metabolites in biological samples. Both screening methods (e.g., immunoassays) and confirmatory methods are introduced. Particular attention is given to gas chromatography-mass spectrometry (GC-MS) and liquid chromatography-mass spectrometry (LC-MS/MS) techniques, which are considered the gold standards for qualitative and quantitative determination due to their high sensitivity, specificity, and accuracy. The advantages and disadvantages of different biological samples (urine, blood, hair, saliva) are also explored. In summary, this thesis offers a comprehensive overview of the scientific field of addictive substances, integrating pharmacology, neurobiology, and analytical chemistry. It underscores the complexity of addiction as a bio-psychosocial disorder and highlights the critical role of accurate and reliable analytical methods for both forensic investigation and the clinical management and treatment of addicted individuals.