Οι προυχοντικές οικογένειες του Καρλοβάσου (Νικολάου, Βλιάμου, Μανταφούνη) από την ύστερη περίοδο της Σαμιακής Ηγεμονίας στο ελληνικό εθνικό κράτος (1876-1938)
"The elite families of Karlovasi (Nikolaou, Vliaos, Mantafounis) from the late Principality of Samos to the formation of the modern Greek nation-state (1876–1938)" (Αγγλική)
Η εργασία βασίζεται σε βιβλιογραφική έρευνα, αρχειακό υλικό, και ανάλυση του Τύπου της εποχής.
Η μελέτη της Σάμου κατά την περίοδο 1876–1938 τοποθετείται στο ευρύτερο ερευνητικό πεδίο της τοπικής ιστορίας, η οποία επιχειρεί να αναδείξει τη σημασία των επιμέρους κοινωνικών και γεωγραφικών ενοτήτων ως φορέων ιστορικής αλλαγής. Υπό αυτή τη σκοπιά, το τοπικό δεν αντιμετωπίζεται ως απλό υποσύνολο του εθνικού, αλλά ως παραγωγικό πεδίο κοινωνικής δυναμικής και πολιτικής δράσης, με εσωτερικές δομές, αντιφάσεις και σχέσεις εξουσίας.
Στη βάση αυτής της οπτικής, εξετάζεται το πώς τοπικοί δρώντες, ομάδες και δίκτυα ισχύος (όπως οι πολιτικές φατρίες, ο τοπικός τύπος, οι αστικές οικογένειες) διαπραγματεύτηκαν τη θέση τους στο μεταβαλλόμενο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο της ύστερης Οθωμανικής και της πρώιμης ελληνικής εποχής.
Συγκεκριμένα, η παρούσα μελέτη εξετάζει τη μετάβαση της Σάμου από την Οθωμανική κυριαρχία στο ελληνικό κράτος κατά την περίοδο 1876–1938, με έμφαση στους πολιτικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες που καθόρισαν αυτή την πορεία. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στον ρόλο τριών σημαντικών προεστικών οικογενειών (Βλιάμος, Μανταφούνης, Νικολάου) στη διαμόρφωση μιας πρώιμης βιομηχανικής κωμόπολης στην περιφέρεια της Ελλάδας.
Η περίοδος μελέτης χωρίζεται σε δύο υποπεριόδους:
Η πρώτη (1876–1912) αντιστοιχεί στην ύστερη φάση της Ηγεμονίας της Σάμου, κατά την οποία παρατηρείται ένας ιδιότυπος εκσυγχρονισμός, με πολιτικές και κοινωνικές εντάσεις μεταξύ των δύο αστικών κέντρων του νησιού και με κυρίαρχη πολιτική παρουσία της φατρίας του Ιωάννη Χατζηγιάννη.
Η δεύτερη (1913–1937) αφορά την περίοδο προσαρμογής της Σάμου στα δεδομένα του ελληνικού κράτους, μετά την ένωση με την Ελλάδα το 1912. Η ένωση, ενώ ικανοποίησε τους εθνικούς πόθους του πληθυσμού, πυροδότησε νέες πολιτικές και οικονομικές προκλήσεις.
Ξεχωριστή θέση κατά τη «δεύτερη» περίοδο της Ηγεμονίας, στο πλαίσιο του «εκσυγχρονισμού» της σαμιακής κοινωνίας, κατέχει η εκβιομηχάνιση του νησιού, η οποία σταδιακά αντικαθιστά τα χτυπημένα από τη φυλλοξήρα σαμιώτικα αμπέλια. Η εκβιομηχάνιση αυτή θα στηριχθεί στην καπνοβιομηχανία του Βαθιού και στη βυρσοδεψία του Καρλοβάσου.
Μετά την ένωση, οι πολιτικές αντιπαραθέσεις μεταφέρονται στο επίπεδο του εθνικού κοινοβουλίου. Οι Φιλελεύθεροι, υπό τον Σάμιο Θεμιστοκλή Σοφούλη, αντιπαρατίθενται στους πρώην υποστηρικτές της ηγεμονικής φατρίας Χατζηγιάννη (Βλιάμος, Χατζηδάκης), οι οποίοι πλέον ευθυγραμμίζονται με το Λαϊκό Κόμμα.
Η δεκαετία του 1920 σηματοδοτεί και μια σειρά οικονομικών εξελίξεων, με την ίδρυση της Τράπεζας Σάμου, θυγατρικής αγγλοαμερικανικής τράπεζας. Η Τράπεζα αποτέλεσε μοχλό τοπικών επενδύσεων (Ατμοπλοϊκή Μανταφούνη, ηλεκτροφωτισμός), ωστόσο πτώχευσε το 1928 λόγω σκανδάλου, προκαλώντας ευρύτερους κοινωνικοπολιτικούς κραδασμούς.
Η μελέτη επιχειρεί να συνθέσει αυτά τα δεδομένα, αναδεικνύοντας τις τομές και τις συνέχειες που χαρακτήρισαν τη σαμιακή κοινωνία και οικονομία στη μετάβασή της από την περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη δομή του ελληνικού εθνικού κράτους.
This study of Samos during the period 1876–1938 is situated within the broader field of local history, which seeks to highlight the significance of regional and social micro-units as active agents of historical change. From this perspective, the local is not viewed merely as a subordinate component of the national, but rather as a productive field of social dynamics and political action, with its own internal structures, contradictions, and power relations.
Based on this approach, the research explores how local actors, factions, and power networks (such as political clans, the local press, and bourgeois families) negotiated their position within the shifting sociopolitical landscape of the late Ottoman and early Greek state periods.
Specifically, the study examines the transition of Samos from Ottoman rule to integration into the Greek state, with emphasis on the political, social, and economic factors that shaped this process. Particular focus is placed on the role of three prominent bourgeois families (Vliamos, Mantafounis, Nikolaou) in the development of an early industrial township on the island's periphery.
The research period is divided into two sub-periods:
The first (1876–1912) corresponds to the final phase of the Samian Principality, during which a form of selective modernization emerged, marked by political and social tensions between the island’s two urban centers and the dominant political presence of the Hatzigiannis faction.
The second (1913–1937) concerns the period of adaptation to the framework of the Greek state following the island’s unification with Greece in 1912. Although this unification fulfilled long-held national aspirations, it also introduced new political and economic challenges.
A distinct feature of the “second” period of the Principality, in the context of the island’s modernization, was its industrialization, which gradually replaced the viticulture sector that had been devastated by the phylloxera epidemic. This industrialization was primarily based on the tobacco industry in Vathy and the tanning industry in Karlovasi.
After unification, political rivalries shifted to the level of the national parliament. The Liberal Party, led by the Samian Themistoklis Sofoulis, clashed with the former supporters of the Hatzigiannis faction (Vliamos, Chatzidakis), who now aligned themselves with the People’s Party.
The 1920s also marked a series of economic developments, including the founding of the Bank of Samos, a subsidiary of an Anglo-American financial group. While the bank initially stimulated local investment (such as the Mantafounis Steamship Company and electric power development), it went bankrupt in 1928 due to a scandal, triggering broader socio-political turmoil.
This study seeks to synthesize these developments, highlighting the ruptures and continuities that characterized Samian society and economy during its transformation from an Ottoman periphery to an integrated part of the modern Greek nation-state.
Οι προυχοντικές οικογένειες του Καρλοβάσου (Νικολάου, Βλιάμου, Μανταφούνη) από την ύστερη περίοδο της Σαμιακής Ηγεμονίας στο ελληνικό εθνικό κράτος (1876-1938) - Identifier: 225376
Internal display of the 225376 entity interconnections (Node labels correspond to identifiers)
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΑΛΑΜΠΕΚΟΥ ΕΙΡΗΝΗ