Statelessness remains a profound yet often overlooked human rights issue, affecting millions globally who are not recognized as nationals by any state. This dissertation investigates how stateless individuals navigate daily life without legal identity, focusing on access to education and fundamental rights in two European countries, Greece and the Netherlands. Through a comparative analysis of national legal frameworks and real-life experiences, the study highlights the gaps between official policy and lived reality.

While both Greece and the Netherlands are signatories to key international conventions on statelessness, their approaches to legal recognition and protection differ significantly. Greece lacks a functioning Statelessness Determination Procedure (SDP), making formal recognition and access to rights difficult. In contrast, the Netherlands recently introduced an SDP, allowing for formal recognition but without guaranteeing residency or legal protection. This creates a complex landscape in which recognition does not always lead to rights.

The research adopts a qualitative methodology, using semi-structured interviews with stateless individuals to uncover the barriers they face in accessing education, healthcare, employment, and legal security. Thematic analysis reveals recurring challenges such as bureaucratic obstacles, lack of documents, limited awareness of rights, and feelings of exclusion. At the same time, the study sheds light on the role of NGOs and community organizations, whose support often serves as a lifeline.

Ultimately, the dissertation argues that while legal frameworks are essential, they must be implemented with care, compassion, and consistency to ensure stateless individuals are not left in legal and social limbo. It calls for more inclusive policies, better data collection, and stronger institutional cooperation to uphold the right to education and dignity for all, regardless of nationality.

Η ανιθαγένεια παραμένει ένα βαθύ, αλλά συχνά παραγνωρισμένο ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, επηρεάζοντας εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως που δεν αναγνωρίζονται ως πολίτες από κανένα κράτος. Η παρούσα διπλωματική εργασία εξετάζει πώς τα άτομα χωρίς ιθαγένεια βιώνουν την καθημερινότητά τους χωρίς νομική ταυτότητα, με έμφαση στην πρόσβαση στην εκπαίδευση και στα θεμελιώδη δικαιώματα σε δύο ευρωπαϊκές χώρες, την Ελλάδα και την Ολλανδία. Μέσα από μια συγκριτική ανάλυση των εθνικών νομικών πλαισίων και των προσωπικών αφηγήσεων, αναδεικνύονται τα κενά μεταξύ επίσημης πολιτικής και πραγματικότητας.

Παρόλο που τόσο η Ελλάδα όσο και η Ολλανδία είναι συμβαλλόμενα μέρη σε βασικές διεθνείς συμβάσεις για την ανιθαγένεια, οι προσεγγίσεις τους ως προς τη νομική αναγνώριση και προστασία διαφέρουν σημαντικά. Η Ελλάδα δεν διαθέτει λειτουργική Διαδικασία Καθορισμού Καθεστώτος Απάτριδος, γεγονός που καθιστά δύσκολη την πρόσβαση στα δικαιώματα. Η Ολλανδία, αντίθετα, έχει πρόσφατα θεσπίσει σχετική διαδικασία, η οποία παρέχει νομική αναγνώριση χωρίς όμως να εξασφαλίζει δικαίωμα διαμονής ή νομική προστασία. Έτσι, δημιουργείται ένα περίπλοκο τοπίο στο οποίο η αναγνώριση δεν συνεπάγεται απαραίτητα δικαιώματα.

Η έρευνα ακολουθεί ποιοτική μεθοδολογία και βασίζεται σε ημι-δομημένες συνεντεύξεις με άτομα χωρίς ιθαγένεια, εστιάζοντας στα εμπόδια που αντιμετωπίζουν στην πρόσβαση στην εκπαίδευση, την υγεία, την εργασία και τη νομική ασφάλεια. Η θεματική ανάλυση αποκαλύπτει επαναλαμβανόμενες δυσκολίες όπως η γραφειοκρατία, η έλλειψη εγγράφων, ο περιορισμένος βαθμός ενημέρωσης και τα αισθήματα αποκλεισμού. Ταυτόχρονα, αναδεικνύεται ο κρίσιμος ρόλος των Μη Κερδοσκοπικών Οργανώσεων (ΜΚΟ) και των κοινοτικών οργανώσεων που λειτουργούν ως δίχτυ προστασίας.

Τελικά, η εργασία υποστηρίζει πως τα νομικά πλαίσια χρειάζεται να εφαρμόζονται με συνέπεια και ενσυναίσθηση ώστε να μην παραμένουν οι απάτριδες σε νομικό και κοινωνικό κενό. Τονίζεται η ανάγκη για πιο συμπεριληπτικές πολιτικές, βελτιωμένη συλλογή δεδομένων και ενίσχυση της θεσμικής συνεργασίας με στόχο την προάσπιση της αξιοπρέπειας και του δικαιώματος στην εκπαίδευση για όλους, ανεξαρτήτως ιθαγένειας.