Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου οι Νεότουρκοι, έχοντας καταλάβει πραξι-κοπηματικά το 1913 την εξουσία στην Οθωμανική αυτοκρατορία, έθεσαν σε εφαρμογή σχέδια γενο-κτονίας και εκτοπισμού των μη μουσουλμάνων υπηκόων της, Ελλήνων και Αρμενίων.
Τον Μάιο του 1919 η αποβίβαση ελληνικών στρατευμάτων στη Σμύρνη, ως εγγυητών της τά-ξης και της ασφάλειας των χριστιανικών πληθυσμών, γρήγορα εξελίχθηκε στη Μικρασιατική εκστρα-τεία, η οποία τερματίστηκε άδοξα και ταπεινωτικά για την Ελλάδα τον Αύγουστο του 1922.
Την κατάρρευση του μετώπου του ελληνικού στρατού και την ήττα του στη Μικρά Ασία ακο-λούθησε μια άνευ προγουμένου ανθρωπιστική καταστροφή, η έλευση τεράστιου αριθμού ελλήνων χριστιανών προσφύγων της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης (1.230.000 κατά προσέγγιση), οι οποίοι πλημμύρισαν πανικόβλητοι και τρομαγμένοι την πρωτεύουσα, τη συμπρωτεύουσα και τα μεγάλα αστικά κέντρα του ελληνικού κράτους.
Αυτό το ανθρώπινο κύμα υποχρέωσε την ελληνική διοίκηση να ξεπεράσει τις χρόνιες ανεπάρ-κειές της. Επείγουσα ήταν η ανάγκη, για να αποφευχθεί μια ολική καταστροφή, να βρεθούν ρούχα για να ντυθούν οι πρόσφυγες, φάρμακα και νοσηλευτικό προσωπικό για να τους περιθάλψει, φαγητό για να τραφούν και στέγη για να στεγαστούν.
Πολύτιμη στην προσπάθεια αυτή υπήρξε η εξωτερική βοήθεια, ιδίως του Αμερικανικού κρά-τους, το οποίο παρείχε αφειδώς ρούχα, τρόφιμα, φάρμακα και είδη πρώτης ανάγκης. Στη χώρα δρα-στηριοποιήθηκαν ξένες φιλανθρωπικές οργανώσεις, ενώ κινητοποιήθηκαν οι ομογενειακές οργα-νώσεις του εξωτερικού. Συμπληρωματική και καθοριστικής σημασίας υπήρξε η βοήθεια της Εκκλη-σίας, Ορθόδοξης και Καθολικής.

Όταν η Χίος κατακλύστηκε από προσφυγικά κύματα
Μετά την κατάρρευση του Μικρασιατικού μετώπου, λόγω της εγγύτητάς της στα μικρασιατικά παράλια, η Χίος άρχισε να δέχεται από τα τέλη του Αυγούστου του 1922 προοδευτικά αυξανόμενα κύματα ελλήνων χριστιανών προσφύγων, οποίοι έφθαναν στο νησί με κάθε μέσο, σε μια αγωνιώδη προσπάθεια να γλιτώσουν τη σφαγή. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του τοπικού Τύπου, τον Σεπτέμβριο του 1922 ο αριθμός τους υπερέβαινε τις 60.000.
Αυτή η ανθρωποπλημμύρα κατέλαβε κάθε διαθέσιμο ελεύθερο χώρο του νησιού (την προ-κυμαία, τον παλιό οθωμανικό συνοικισμό μέσα στο Φρούριο, τον Δημοτικό Κήπο, δημόσια κτήρια, δικαστήρια, εκκλησίες, σχολεία, και την ίδια την ύπαιθρο ακόμη).
Όταν, στις αρχές Απριλίου 1923, διενεργήθηκε από την Ελληνική Στατιστική Αρχή η απο-γραφή των προσφύγων στο ελληνικό κράτος, στη Χίο απογράφηκαν 28.312 άτομα, περίπου οι μισοί από τις αρχικές εκτιμήσεις, αριθμός που υποδηλώνει ότι η Χίος λειτούργησε για χιλιάδες πρόσφυγες ως ενδιάμεσος σταθμός στο ταξίδι τους προς κάποιους προορισμούς, εντός ή εκτός του ελληνικού κράτους.
Για όσους πρόσφυγες επέλεξαν να παραμείνουν στη Χίο, στη δεκαετία 1926-1936 ανεγέρ-θηκαν προσφυγικοί συνοικισμοί και διανεμήθηκαν σπίτια για την εγκατάστασή τους. Ο πρώτος προσ-φυγικός συνοικισμός ανεγέρθηκε το 1926 στην περιοχή Λίμνη και απείχε ένα χιλιόμετρο από την Προκυμαία. Το 1928 ενεγέρθηκε ο συνοικισμός του Αγίου Νικολάου. Το 1930 ανεγέρθηκαν οι συν-οικισμοί του Νοσοκομείου και του Καστέλλου, που στέγασαν έναν μεγάλο αριθμό προσφύγων. Στο διάστημα 1926-1933 ανεγέρθηκε ένας προσφυγικός συνοικισμός στο Βαρβάσι, προάστιο της πόλης της Χίου, όπου οι πρόσφυγες ανήγειραν τον Ιερό Ναό του Μικρασιάτη Αγίου Χαραλάμπους, ο ο-ποίος αποτέλεσε το κέντρο της κοινωνικής και θρησκευτικής τους ζωής. Στον ίδιο συνοικισμό στεγά-στηκε και εξακολουθεί να στεγάζεται ο Μορφωτικός σύλλογος Βαρβασίου «Ο Φάρος», θεματοφύ-λακας της Μικρασιατικής ιστορίας, παράδοσης και πολιτισμού.
Ο «Φάρος» από το 1979 διοργανώνει κάθε Σεπτέμβριο την «ημέρα μνήμης του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας», αφιερωμένη στη μνήμη των Ελλήνων που, όσοι δεν εξοντώθηκαν, εκδιώχθηκαν κατά τα τραγικά γεγονότα του 1922. Αυτή η δημόσια αναμνηστήρια τελετή αποτελεί, από κοινού με την ονοματοθεσία των οδών του Βαρβασίου, εργαλείο διαχείρισης της δημόσιας μνήμης.
Σταδιακά, οι πρόσφυγες ενσωματώθηκαν στη Χιακή κοινωνία μέσα από τα επαγγέλματα που άσκησαν ή συνάπτοντας γάμους με γηγενείς Χιώτισσες. Σήμερα, έναν περίπου αιώνα μετά τη Μικρα-σιατική τραγωδία, οι 3ης και 4ης γενιάς απόγονοι των προσφύγων έχουν ονοματοθετήσει τις οδούς των γειτονιών τους με τα ονόματα των χαμένων πατρίδων τους, έχουν οργανώσει τους πολιτιστικούς τους συλλόγους και μέσω ποικίλων εκδηλώσεων φροντίζουν να διατηρούν την προσφυγική μνήμη και παράδοση. Αποτελούν οργανικά μέλη του κοινωνικού σώματος, ζουν αρμονικά με τους γηγενείς και διακρίνονται στον πολιτικό, πνευματικό και επιχειρηματικό στίβο. Έχουν μάλιστα ενσωματωθεί σε τέτοιο βαθμό στη χιακή κοινωνία, ώστε να δυσκολεύεται να διακρίνει κανείς ποιος έχει προσφυγικές καταβολές και ποιος όχι. Αναντίρρητα, τα ήθη, η κουζίνα, η μουσική και η μακραίωνη πολιτιστική τους παράδοση έχουν διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτιστικής φυσιογνωμίας του νησιού και έχουν επηρεάσει καταλυτικά και αποφασιστικά την οικονομική, κοινωνική, πολιτική και πνευματική ζωή του.

Abstract
During the Great War (1914-1918), the Young Turks (Genç Türkler), having seized power in the Ottoman Empire in a coup in 1913, implemented plans for genocide and displacement of it’s non-Muslim subjects, Greeks and Armenians.
In May 1919, the landing of Greek troops in Smyrna, as guarantors of order and security for the Christian populations, quickly evolved into the Asia Minor campaign, which ended ingloriously and humiliatingly for Greece in August 1922.
The collapse of the Greek army front and it’s defeat in Asia Minor was followed by an un-precedented humanitarian catastrophe, the arrival of a huge number of Greek Christian refugees from Asia Minor and Eastern Thrace (approximately 1,230,000), who, panicked and scared, flooded the capital, the co-capital and the major urban centers of the Greek state.
This human wave forced the Greek administration to overcome it’s chronic deficiencies. There was an urgent need, in order to avoid a total disaster, to find clothes to clothe the refugees, medicines and nursing staff to treat them, food to feed them and shelter to house them.
Valuable in this effort was the external aid, especially from the American state, which gene-rously provided clothes, food, medicine and basic necessities. Foreign charitable organizations were active in the country, while the Greek diaspora organizations abroad were mobilized. Complementary and of decisive importance was the help of the Church, Orthodox and Catholic.

When Chios was overwhelmed by refugee waves
After the collapse of the Asia Minor front, due to its proximity to the Asia Minor coast, Chios began to receive progressively increasing waves of Greek Christian refugees from the end of August 1922, who arrived on the island by any means, in a desperate attempt to escape the massacre. According to local press estimates, in September 1922 their number exceeded 60,000.
This flood of people occupied every available free space on the island (the waterfront, the old Ottoman settlement inside the Fortress, the Municipal Garden, public buildings, courts, churches, schools, and even the countryside itself).
When, in early April 1923, the Greek Statistical Authority conducted a census of refugees in the Greek state, 28,312 people were registered in Chios, approximately half of the initial esti-mates, a number that suggests that Chios served as a stopover for thousands of refugees on their journey to destinations within or outside the Greek state.
For those refugees who chose to remain in Chios, in the decade 1926-1936 refugee settle-ments were built and houses were distributed for their settlement. The first refugee settlement was built in 1926 in the Limni area and was one kilometer from the waterfront. In 1928, the settlement of Agios Nikolaos was built. In 1930, the settlements of the Hospital and Kastello were built, which housed a large number of refugees. In the period 1926-1933, a refugee settle-ment was built in Varvasi, a suburb of the city of Chios, where the refugees erected the Church of Saint Charalambos of Asia Minor, which became the center of their social and religious life. The same settlement housed and continues to house the Varvasi Cultural Association "Faros", guardian of Asia Minor history, tradition and culture.
Since 1979, "Faros" has organized every September the "Memorial Day of Hellenism in Asia Minor", dedicated to the memory of the Greeks who, those who were not exterminated, were expelled during the tragic events of 1922. This public commemorative ceremony, like the naming of streets in Varvasi refugee settelement, is a tool for managing public memory.
Gradually, the refugees integrated into Chian society through the professions they practiced or by marrying native Chian women. Today, about a century after the Asia Minor tragedy, the 3rd and 4th generation descendants of the refugees have named the streets of their neighborhoods
after their lost homelands, they have organized their cultural associations and through various events they manage to preserve the refugee memory and tradition. They are organic members of the social body, live harmoniously with the natives and are distinguished in the political, intellectual and business arenas. They have even integrated into Chian society to such an extent that it is difficult to distinguish who has refugee origins and who does not. Undeniably, their customs, cuisine, music and centuries-old cultural tradition have played an essential role in shaping the cultural profile of the island and have had a catalytic and decisive influence on its economic, social, political and spiritual life.