Περίληψη
Οι τελευταίες επικαιροποιημένες οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και του Υπουργείου Υγείας των ΗΠΑ εφιστούν την προσοχή των εθνικών συστημάτων υγείας στην εξάλειψη της ανισότητας και της έλλειψης αυτονομίας στη φροντίδα υγείας. Το πρόβλημα αφορά όλα τα κράτη και αποδίδεται μεταξύ άλλων στον ανεπαρκή γραμματισμό υγείας των ευάλωτων πληθυσμών. Η ανισότητα αυτή αφορά τα ηλικιωμένα άτομα, τα χαμηλά οικονομικά και κοινωνικά στρώματα, τους μετανάστες και πρόσφυγες και τα άτομα που υφίστανται γλωσσική ή και επικοινωνιακή απομόνωση. Οι έρευνες των τελευταίων πέντε ετών περιγράφουν με σαφήνεια την έλλειψη αυτονομίας ως αδυναμία συμμετοχής των ευάλωτων αυτών ασθενών στη λήψη ενημερωμένων αποφάσεων για την υγεία τους, στην ενημερωμένη συγκατάθεση στις ιατρικές πράξεις και στην αυτόνομη ανάληψη φροντίδας της υγείας τους. Επιπλέον, πέραν της ανισότητας στην αυτονομία η έλλειψη γραμματισμού υγείας ευθύνεται και για την ανισότητα στην παροχή φροντίδας, την κακή πρόγνωση νόσου, την αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα, τη στρεβλή εικόνα της κατάστασης της υγείας και τη μη συμμετοχή στο δημόσιο αγαθό της υγειονομικής φροντίδας. Ως αποτέλεσμα, ο γραμματισμός υγείας κοστίζει στις κοινωνίες σε χρήμα, πόρους, χρόνο και ανθρώπινες ζωές.
Σκοπός της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι να διερευνηθεί η σχέση του ανεπαρκούς γραμματισμού των ευάλωτων ομάδων ασθενών με την άνιση φροντίδα υγείας και τη μειωμένη αυτονομία στη φροντίδα υγείας στο ελληνικό περιβάλλον της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας φροντίδας υγείας.
Για τον σκοπό αυτό πραγματοποιήθηκε ποιοτική έρευνα σε ασθενείς με προβληματικό γραμματισμό υγείας με συνέντευξη ανοιχτών ερωτήσεων.
Από την έρευνα επιβεβαιώθηκε η βιβλιογραφικά καταγραφόμενη συσχέτιση ελλιπούς γραμματισμού υγείας, ανισότητας και μειωμένης αυτονομίας στη φροντίδα υγείας. Επιπλέον, εντοπίστηκαν ενδιαφέροντα μοτίβα συμπεριφοράς και συναισθηματικής ανταπόκρισης στην επικοινωνία και επαφή των ασθενών με το υγειονομικό σύστημα. Διαφάνηκε προσπάθεια κάλυψης των κενών στη γνώση μέσω της επιδίωξης σχέσης εμπιστοσύνης με τον θεράποντα γιατρό, αλλά και μέσω των ελέγξιμων για την ορθότητα και καταλληλότητά τους εναλλακτικών πηγών πληροφόρησης και συγκεκριμένα μέσω της τηλεόρασης και των συγγενών και φίλων.
Το σημαντικό συμπέρασμα που προέκυψε από την έρευνα ήταν η διορθωτική επίδραση που έχει η δέσμευση του ασθενούς στη φροντίδα του εαυτού του και στην αντιμετώπιση του προβληματικού γραμματισμού υγείας, με την απόκτηση καλύτερου βαθμού αυτονομίας από το αναμενόμενο. Η δέσμευση των ερωτηθέντων ασθενών επιτεύχθηκε σε μικρό ή μεγάλο βαθμό χάρις και στην ενθάρρυνση από τους επαγγελματίες υγείας της αυτόνομης συμμετοχής στη θεραπευτική διαδικασία, μέσω της ανάπτυξης σχέσης αμοιβαίας εμπιστοσύνης με τον γιατρό τους και τον φαρμακοποιό τους. Η εγκατάσταση μιας σχέσης αμοιβαίου σεβασμού και εμπιστοσύνης φάνηκε πως ήταν καθοριστική τόσο για τη βελτίωση του γραμματισμού υγείας τους, όσο και για την αυτονομία στη φροντίδα τους και εν τέλει την αποτελεσματικότητα της θεραπευτικής διαδικασίας.

Abstract
The 2023 Guide to Health Literacy by the Steering Committee for Human Rights in the fields of Biomedicine and Health (CDBIO) of the Council of Europe and the Healthy People 2030 initiative of the US Department of Health and Human Services (HHS), in accordance with the World Health Organization (WHO) reports, rise attention to the alleviation of inequities in health outcomes and in healthcare autonomy, which is a problem affecting all countries and is attributed to insufficient Health Literacy of vulnerable populations such as older people, low socio-economic status populations, immigrants and refugees and individuals in language isolation or other communicational isolation. Research in the field defines autonomy deficiency as inadequacy in the capability for shared decision making, informed consent and autonomy in healthcare. Additionally, poor Health Literacy is depicted as a causal factor of healthcare inequity, poor health outcomes, higher morbidity and mortality rates and misconceptions in health status. Consequently, poor Health Literacy is defined as a drain on human and financial resources which costs societies time, money and human lives and as such is considered as a pressing public health issue.
The scope of this thesis is to examine the impact of poor Health Literacy to the healthcare inequities and to the autonomy level in healthcare of the vulnerable patient in Greek healthcare settings.
For this purpose a qualitative research of open questions interview was conducted on inadequate Health Literacy patients.
The research confirmed the positive relationship between poor Health Literacy and inadequate autonomy in healthcare. Additionally, the research detected interesting emotional and behavioural responses to the patient-doctor interaction, to the patient-social environment relationship and the patient-informational resources interaction. An effort was traced on behalf of the patient to cover knowledge gaps and surpass Health Literacy deficiencies by establishing a relationship of mutual understanding and trust with their doctor, but also by establishing alternative, questionable information channels (social circle, Internet and the Media). An important conclusion drawn from the research was the amending effect in the problematic relationship between poor Health Literacy and autonomy deficiency of the patient’s engagement in self-care. Surprisingly higher autonomy levels than expected were attained by increasing patient engagement in self-care through a relationship of mutual trust with their doctor, which encouraged greater autonomy in healthcare, alleviated inadequate Health Literacy and finally improved health outcomes.