Προκλήσεις και Σύγχρονες Δράσεις Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων σε ΟΤΑ στα πλαίσια της Κυκλικής Οικονομίας: O Δήμος Πειραιά
Challenges and Contemporary Actions of Solid Waste Management for Local Governments in the context of the Circular Economy: The Municipality of Piraeus (Αγγλική)
Τις τελευταίες δεκαετίες, η διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση για φυσικούς πόρους, ενέργεια και πρώτες ύλες δημιούργησε σοβαρά περιβαλλοντικά ζητήματα, μεταξύ των οποίων την αύξηση των ποσοτήτων των παραγόμενων αποβλήτων, τη ρύπανση του εδάφους, την αύξηση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, την υπερκατανάλωση ενέργειας, κ.α. Για την ορθή αντιμετώπισή τους, έχει καταστεί πλέον σαφής η ανάγκη μετάβασης σε ένα «κυκλικό» μοντέλο διαχείρισης των διαθέσιμων πόρων, ώστε να προκύψει, μέσω των κατάλληλων πολιτικών και μέτρων εφαρμογής/αντιμετώπισης, το αναγκαίο θετικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα με ταυτόχρονη εξασφάλιση της συνολικής βιωσιμότητας. Με αυτό τον τρόπο, η επαναχρησιμοποίηση υλικών, η μείωση της δημιουργίας αποβλήτων, η εξοικονόμηση πόρων, η δημιουργία νέων προϊόντων από δευτερογενή υλικά, κ.α. αποτελούν ορισμένες από τις βασικές προτεραιότητες σχεδιασμού και διαχείρισης που προωθούνται στον τομέα αυτό, ώστε να εγκαταλειφθεί σταδιακά η εφαρμογή του πρότερου και περιβαλλοντικά μη φιλικού «γραμμικού» μοντέλου παραγωγής-κατανάλωσης-απόρριψης.
Υπό αυτή τη συνθήκη, έχει δημιουργηθεί σε διεθνές, ευρωπαϊκό αλλά και εθνικό επίπεδο, το κατάλληλο νομοθετικό, πολιτικό και επιστημονικό πλαίσιο, καθώς επίσης έχουν αναπτυχθεί σύγχρονα κατάλληλα εργαλεία με τη συνδρομή των νέων τεχνολογιών, ώστε η κυκλική οικονομία να διεισδύσει στην καθημερινότητα των πολιτών, των επιχειρήσεων, των δήμων, των κρατών, κ.α. και να προσφέρει τις σύγχρονες λύσεις που αναζητούνται στη διαχείριση των στερεών αποβλήτων αλλά και σε άλλους πρόσθετους τομείς. Στην προσπάθεια αυτή, η χρήση τεχνολογικών εργαλείων όπως οι εφαρμογές της «έξυπνης πόλης», οι πλατφόρμες διαχείρισης υλικών, οι αισθητήρες, οι 3D εκτυπωτές για σχεδίαση νέων προϊόντων κ.α. δύναται να συμβάλλει αποφασιστικά στη λήψη αποφάσεων και τη βελτίωση της αποδοτικότητας των πολιτικών και των μέτρων διαχείρισης των αποβλήτων που λαμβάνονται μέχρι σήμερα.
Σε αυτό το πλαίσιο, σκοπός της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι να αναδείξει πρωτοβουλίες και προσπάθειες που έχουν γίνει σε επίπεδο δήμων, ώστε να εφαρμόσουν στην καθημερινή λειτουργία τους και ειδικότερα στη διαχείριση των στερεών αποβλήτων τους, σύγχρονες και βιώσιμες μεθόδους διαχείρισης βάσει των αρχών της κυκλικής οικονομίας. Ειδικότερα, αναδεικνύονται καλές πρακτικές διαχείρισης που έχουν εφαρμοστεί μέχρι σήμερα σε επιλεγμένους ευρωπαϊκούς δήμους που διαθέτουν σημαντική εμπειρία και τεχνογνωσία με αξιοσημείωτα αποτελέσματα διαχείρισης (ειδικά σε τομείς όπως τα βιοαπόβλητα και τα απόβλητα εκσκαφών κατασκευών και κατεδαφίσεων). Επιπροσθέτως, παρουσιάζονται αναλυτικά αντίστοιχες πρακτικές διαχείρισης σε δήμους που βρίσκονται σε αναπτυσσόμενες χώρες, οι οποίοι αν και υπολείπονται στην ευρεία διείσδυση της κυκλικής οικονομίας στη συνολική αλυσίδα διαδικασιών διαχείρισης των στερεών αποβλήτων τους, έχουν κάνει εμφανή βήματα μέχρι σήμερα προς τη δημιουργία μιας νέας προσέγγισης διαχείρισης με σύγχρονα βιώσιμα χαρακτηριστικά και αυξημένη συμμετοχή και ευαισθητοποίηση των πολιτών.
Ως μελέτη περίπτωσης εξετάζεται ο Δήμος Πειραιά και οι πρωτοβουλίες που εφαρμόζει προσβλέποντας στη υφιστάμενη βιώσιμη διαχείριση των στερεών αποβλήτων του και στην επιδιωκόμενη εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας στις πολιτικές του δράσεις. Για το σκοπό αυτό, παρουσιάζεται αναλυτικά το πλέγμα δραστηριοτήτων του Δήμου Πειραιά που αφορά τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων ανά κατηγορία αποβλήτων (σύμμεικτα, ανακυκλώσιμα, βιοαπόβλητα, ογκώδη, κ.α.) και η αποδοτικότητά του (σε ποσοτικό επίπεδο/ κατά βάρος) για την τελευταία 5ετία. Παρουσιάζονται επίσης δυο πρόσφατες πρωτοβουλίες του Δήμου, το πρόγραμμα ΚΑΝΘΑΡΟΣ και το Εργαστήριο Κυκλικής Οικονομίας (Piraeus Makerspace), όπου με τη χρήση σύγχρονων τεχνολογικών εργαλείων και ταυτόχρονων διαδικασιών αναδιοργάνωσης (διοικητικών και ανθρώπινου δυναμικού) με σκοπό την συνολική υποστήριξή τους, πρωτοπορεί στην γρήγορη υλοποίηση δράσεων μετάβασης προς πιο φιλικές προς το περιβάλλον πολιτικές διαχείρισης των στερεών αποβλήτων του. Ωστόσο, η υλοποίηση των δραστηριοτήτων αυτών αντιμετώπισε διακριτά προβλήματα τα οποία και παρουσιάζονται αναλυτικά στην παρούσα εργασία, τόσο σε επίπεδο σχεδιασμού, εφαρμογής αλλά και κόστους.
Στο τέλος της παρούσας εργασίας, παρουσιάζονται τα γενικά συμπεράσματα της και οι προτάσεις ενεργειών και δράσεων που δύναται να εφαρμόσει ο Δήμος Πειραιά μελλοντικά, τα οποία θα μπορούσαν ενδεχομένως με τις κατάλληλες προσαρμογές να αποτελέσουν νέες ιδέες/προτάσεις και για λοιπούς ΟΤΑ που επιθυμούν να εργαστούν προς αυτή την κατεύθυνση. Σε όλη αυτή την προσπάθεια η συμμετοχή των πολιτών μέσω της διαρκούς και στοχευμένης ενημέρωσής τους αποτελεί βασική προϋπόθεση. Την ίδια στιγμή, η δημιουργία μιας κοινότητας γνώσης για την κυκλική οικονομία με συμμετοχή φορέων και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και η ισχυρή πολιτική βούληση και συνέπεια του Δήμου Πειραιά προς αυτή την κατεύθυνση, μπορεί να αποτελέσει το εφαλτήριο για τη βελτίωση της ζωής των πολιτών σε τοπικό και ευρύτερο επίπεδο.
Ιn recent decades, the rapidly and ever-increasing demand for natural resources and materials has created serious environmental issues, such as increasing amounts of waste, soil pollution, increasing greenhouse gas emissions, energy overconsumption etc.. To deal with them, it has now become clear the need for a rapid transition to a “circular” model of natural resources management, in order to obtain, through the appropriate policies and measures, the necessary positive environmental footprint ensuring sustainability. Thus, secondary materials/by-products reuse, waste generation reduction, resources saving, new products creation from secondary materials, etc. are some of the key planning and management priorities being promoted, in order to gradually abandon the implementation of the older and non-environmentally friendly “linear” waste management model.
Under this condition, the appropriate legislative, political and scientific framework has been created at the international, European and national level, as well as modern tools with the support of new technologies, so that circular economy can penetrate into citizens everyday life, businesses, municipalities, states, etc. and provide the modern solutions sought in solid waste management sector and in additional sectors as well. In this effort, technological tools such as “smart city” applications, material management platforms, sensors, 3D printers for designing new products, etc. are capable of making a significant contribution to decision-making and improving policies efficiency and management measures taken.
In this context, the main purpose of the present thesis is to highlight initiatives and efforts that have been implemented at the municipal level, so that they can apply modern and sustainable management methods based on circular economy in their everyday operation and in solid waste management processes in particular. Best available practices are highlighted retrieved from European municipalities with significant experience and know-how on this matter and notable management results (especially in areas such as bio-waste and construction excavation and demolition waste), but also from municipalities located in developing countries that, although severely lacking in the widespread penetration of the circular economy in the overall chain of their solid waste management processes, they have undertake significant steps towards creating a new waste management approach in terms of achieving sustainability, with increased citizen participation and awareness.
Municipality of Piraeus is investigated as a case study and in particular its implemented actions currently taken place aiming to achieve sustainable solid waste management processes and the intended application of circular economy in its additional policies. For this purpose, the activities of the Piraeus Municipality for solid waste management are in-depth presented by waste category (mixed, recyclable, bio-waste, bulky, etc.) and by performance/efficiency (in quantitative terms/ by weight) for the last 5 years. Two of its recent developed initiatives are also highlighted, the KANTHAROS program and the Circular Economy Lab (named as Piraeus Makerspace), that with the use of modern technological tools and simultaneous reorganization processes (administrative and of human resources management) to support these initiatives, the Municipality of Piraeus becomes a pioneer in implementing rapid transition steps towards more environmentally friendly solid waste management policies. However, the implementation of these activities faced distinct problems which are presented in detail in this thesis, in terms of design, implementation and cost which are also presented.
Finally, the main conclusions and several proposals for future activities for the Piraeus Municipality are presented in detail, which may possibly turned into new ideas/efforts also for other similar municipalities, in case they decide to work in this direction, with the appropriate adjustments made where appropriate. In this effort, citizens’ participation is a basic condition via their continuous and targeted information. At the same time, the creation of a knowledge community towards circular economy, with the participation of agencies and educational institutions and the strong political will and consistency of the Piraeus Municipality towards this direction, can be the springboard for improving citizens lives in the local and in a wider level.
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ_ΜΑΡΙΑ ΠΟΥΛΟΥ