tobacco workers | triple exploitation | collective memory | work and gender
1
30
10
0
Από την περίοδο του Μεσοπολέμου μέχρι τα τέλη του 2000 παρουσιάστηκε μεγάλη άνθηση της καπνοπαραγωγής και της καπνοβιομηχανίας στην περιοχή του Αγρινίου, γεγονός που επηρέασε καθοριστικά την ανάπτυξη της πόλης και τις κοινωνικές σχέσεις των κατοίκων. H εγκατάσταση των προσφύγων/ισσών του μικρασιατικού πολέμου στo Αγρίνιο και συγκεκριμένα στην περιοχή του Αγίου Κωνσταντίνου τη δεκαετία του 1920, λειτούργησε ως μια «δεξαμενή» αγροτικού και εργατικού δυναμικού για την καπνοπαραγωγή και την καπνεργασία. Η πλειοψηφία των εργαζομένων στη βιομηχανία του καπνού ήταν γυναίκες, γεγονός που αποτέλεσε τομή στους έμφυλους όρους εργασίας και στις κοινωνικές σχέσεις. Η ένταξη των γυναικών στην καπνοπαραγωγή δεν ήταν εύκολη και χαρακτηρίζονταν από κοινωνική καχυποψία, εξαιτίας των πατριαρχικών αντιλήψεων της εποχής αλλά και των δυσκολιών που προέκυπταν από τους πολλαπλούς ρόλους που καλούνταν να υπηρετήσουν (μητέρα, νοικοκυρά, εργαζόμενη). Με βάση τον έμφυλο καταμερισμό εργασίας, οι άνδρες στον χώρο της καπνεργασίας κατείχαν ανώτερες ιεραρχικά θέσεις, παρόλο που αποτελούσαν μειοψηφία εντός του καπνομάγαζου.
Ο ρόλος και η επίδραση του συγκεκριμένου εργασιακού κλάδου στη λειτουργία και τη θέσμιση της δημόσιας μνήμης, στις κυρίαρχες αφηγήσεις και σε όσες βρίσκονται μέχρι σήμερα στο περιθώριο της μνήμης, εξετάστηκε αξιοποιώντας καταγεγραμμένες προφορικές μαρτυρίες καπνεργατών/ριών σε οπτικοακουστική μορφή. Στόχος ήταν να αναλυθεί η ιδιαιτερότητα της γυναικείας καπνεργασίας στο μεταπολεμικό Αγρίνιο την περίοδο από το 1950 μέχρι τα τέλη του 2000.
Λαμβάνοντας υπόψιν ότι οι καπνεργάτριες συνεισέφεραν σημαντικά όχι μόνο εντός της οικογένειας, στο πλαίσιο του οικιακού εισοδήματος, αλλά και στην ανάπτυξη της πόλης και κατ’ επέκταση στην οικονομία της χώρας, μελετήθηκαν οι λόγοι της αποσιώπησης αυτής της συμβολής, οι αναφορές στην οποία είναι σπάνιες, στο πλαίσιο της ιστοριογραφίας, αφού η εργασία της γυναίκας στη βιομηχανία του καπνού θεωρούνταν εξαίρεση στον κανόνα της ανδρικής εργασίας και αντιμετωπίζονταν ως επικουρική.
Για τις ανάγκες της συγκεκριμένης έρευνας αξιοποιήθηκαν δέκα συνεντεύξεις σε βάθος καπνεργατριών και δύο συνεντεύξεις καπνεργατών. Ως πηγή χρησιμοποιήθηκε το οπτικοακουστικό υλικό που συλλέχθηκε από εμένα και τον κινηματογραφιστή Στάθη Γαλαζούλα, σε συνεντεύξεις που πραγματοποιήθηκαν στην περιοχή του Αγρινίου το 2015 και το 2022. Αποσπάσματα του υλικού που συλλέχθηκε αξιοποιήθηκαν για τη δημιουργία ντοκιμαντέρ με τίτλο «Φύλα Καπνού». Οι μαρτυρίες των καπνεργατών/ριών καλύπτουν την περίοδο, από το 1954 έως το κλείσιμο των καπνομάγαζων στο Αγρίνιο στα τέλη του 2000. Επίσης, οι πληροφορήτριες/ές αναφέρονταν συχνά σε γεγονότα της προηγούμενης γενιάς, στο πλαίσιο της μεταμνήμης, κατά το οποίο οι κοινοτικές και οικογενειακές εμπειρίες των προσφύγων/ισσών μεταδίδονται βαθιά στους πρόσφυγες/ισσες δεύτερης γενιάς, με αποτέλεσμα οι δεύτεροι/ες να αποτελούν φορείς αναμνήσεων που βιώθηκαν πριν τη γέννησής τους (Hirsch, 2008: 103-125).
Λέξεις κλειδιά: καπνεργάτριες, συλλογική μνήμη, φύλο και εργασία, τριπλή καταπίεση
From the interwar period until the end of 2000, there was a great flourishing of the tobacco production and the tobacco industry in Agrinio, a fact that decisively influenced the development of the city and the social relations of its inhabitants. The settlement of refugees in Agrinio, specifically in the area of Agios Konstantinos in the 1920s, functioned as a labor pool for tobacco production and tobacco processing. Most workers in the tobacco industry were women, a turning point in gender-based working conditions and social relations. The integration of women in tobacco industry was not easy and was characterized by social suspicion, due to the existing patriarchal perceptions but also the difficulties that arose due to the multiple roles they were called to serve (mother, housewife, worker).
The role and influence of this industry in the function and establishment of public memory, in the dominant narratives and those that remain on the margins of memory, was examined by using recorded oral testimonies of tobacconists in audiovisual form. The aim was to analyze the specificity of women’s work in the tobacco industry in post-war Agrinio and specifically from 1950 to the end of 2000.
Based on the gender division of labor, men in the tobacco industry held higher hierarchical positions, even though they were a minority within the tobacco factory. Considering that female tobacco workers moved forward the economy of the city and contributed significantly not only within the family, in the context of their household income, but also to the development of the city and consequently to the economy of the country, the reasons for the silence on their contribution were studied. References to their role are rare in historiography, since the work of women in the tobacco industry and in general was considered an exception to the rule of male work and was presumed to have had an ancillary character. For the needs of this research, ten interviews with female tobacco workers and tobacco producers and two interviews with male tobacco workers were used, all conducted in Agrinio in 2015 and 2022. This primary source material was collected by me and the cinematographer Stathis Galazoulas. Excerpts of the collected material were used to create a documentary entitled “(S)he tobacco”. The testimonies of the tobacconists cover the period from 1954 until the closure of the tobacconists in Agrinio at the end of 2000. Additionaly, the informants often referred to events of the previous generation, in the context of post-memory, in which the community and family experiences of refugees are deeply transmitted to second-generation refugees, as a result the latter are carriers of memories experienced before their birth (Hirsch, 2008: 103-125).
Key words: tobacco workers, collective memory, work and gender, triple exploitation
Γυναίκες στην καπνεργασία. Προφορικές αφηγήσεις από το μεταπολεμικό Αγρίνιο.