Ο ρόλος του φωτισμού στο Θέατρο της Σκληρότητας (Theatre of Cruelty) του Αντονέν Αρτώ

The role of lighting in the Theater of Cruelty by Antonin Artaud (Αγγλική)

  1. MSc thesis
  2. Χαρτσά, Αιμιλία
  3. Σχεδιασμός Φωτισμού (ΣΦΠ)
  4. 25 Σεπτεμβρίου 2022 [2022-09-25]
  5. Ελληνικά
  6. 99
  7. Μάσχα, Μελίνα
  8. Θεατρικός φωτισμός | Stage Lighting | Ο Ρόλος του Φωτισμού στο Θέατρο του Αρτώ | The Role of Lighting in Artaud's Theater | Ιστορία του Θεατρικού Φωτισμού | History of Stage Lighting | Οπτική Επικοινωνία | Visual Communication
  9. 1
  10. 38
  11. 40
  12. Περιέχει εικόνες
    • Σκοπό της διπλωματική εργασίας αποτελεί η διερεύνηση της θεωρίας του Antonin Artaud (Αντονέν Αρτώ) σχετικά με τον θεατρικό φωτισμό μέσα από το Θέατρο της Σκληρότητας. Αρχικά, στο πρώτο κεφάλαιο θα πραγματοποιηθεί περιγραφή του κοινωνικοπολιτικού πλαισίου της εποχής, όπου έδρασε ο Αρτώ. Η εποχή δράσης του (1930-1940) μπορεί να χαρακτηριστεί ως κρίσιμη και μεταβατική περίοδο τόσο για την Γαλλία, γενέτειρα του, όσο και για την παγκόσμια κοινότητα. Η δεκαετία αυτή βρίσκεται μεταξύ δυο παγκοσμίων πολέμων (τέλος του Α’ και έναρξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου), οικονομικών κρίσεων (παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929) και κοινωνικών αλλαγών. Οι καταστάσεις αυτές, καθώς και το κλίμα που δημιουργούν επηρεάζουν τις επιστήμες, την τέχνη και την πνευματική ζωή της εποχής. Αναπτύσσονται νέες τεχνολογίες επηρεάζοντας την καθημερινότητα παράλληλα με την τέχνη. Έτσι, δημιουργούνται νέα καλλιτεχνικά κινήματα. Σημαντικό κίνημα της περιόδου αυτής είναι ο Σουρεαλισμός. Αξίζει να σημειωθεί πως ο Αρτώ θεωρείται πρωτεργάτης του κινήματος, ωστόσο αποχωρεί από αυτό και επινοεί το Θέατρο της Σκληρότητας, διατυπώνοντας τις ιδέες του για το θέατρο. Στη συνέχεια περιγράφεται το κατεστημένο θέατρο της εποχής, ώστε να γίνει κατανοητό στην πορεία της εργασίας, σε τι έρχεται αντίθετος ο Αρτώ με το δικό του θέατρο. Το «κατεστημένο θέατρο», χαρακτηρίζεται ως το σύνηθες και το αποδεκτό σε κάθε χρονική περίοδο. Την περίοδο μελέτης και δράσης του Αρτώ, κατεστημένο μπορεί να θεωρηθεί το μελόδραμα, με δομή κατανοητή σε μεγάλο εύρος του κοινού με χαρακτηριστικούς και στερεοτυπικούς ρόλους (π.χ. ο νεαρός ήρωας, η αγνή κοπέλα, ο καταχθόνιος προδότης και διώκτης του νεαρού ζευγαριού). Τα επιτεύγματα της τεχνολογίας αξιοποιούνται στις παραστάσεις και γίνεται εφικτό να αναπαρίστανται ρεαλιστικά θεάματα, όπως φωτιές και εκρήξεις. Ο φωτισμός ακολουθεί την ίδια λογική και περιγράφει οπτικά αυτά που είναι ήδη γνωστά στους θεατές. Γίνεται μια πρώτη αναφορά σε σημεία/διαφορές του Θεάτρου της Σκληρότητας με το κατεστημένο θέατρο, ως προς τον ρόλο του ηθοποιού και της επικοινωνίας του συγγραφέα με το κοινό και πως αντιμετωπίζεται από τον Αρτώ. Στο επόμενο κεφάλαιο μελετάται ο φωτισμός την εποχή του Αρτώ. Αρχικά, όσον αφορά τον θεατρικό φωτισμό, γίνεται αναγκαίος με την έναρξη παραστάσεων σε κλειστούς χώρους. Η ανάγκη αυτή ώθησε στην εξέλιξη της τεχνολογίας του φωτισμού. (Ποταμιάνος, Τέχνη και Φως - Ζωγραφική, Γλυπτική, Θέατρο, Αρχιτεκτονική, 2013) Το φως αρχίζει να γίνεται εργαλείο των σκηνογράφων, για να δώσουν έμφαση στις συνθέσεις τους. Η τεχνολογία που αναπτύσσεται βοηθά στην πραγματοποίηση των ιδεών τους. Με την ανακάλυψη του ηλεκτρισμού, ο φωτισμός αποτελεί ενεργό στοιχείο στη σκηνογραφία και δραματουργία. (Κακουδάκη & Απέργη, χ.χ.) Για τον Αρτώ, το φως λειτουργεί ως μέσο δημιουργίας των συνθηκών εκείνων που θα ταρακουνήσουν και θα προκαλέσουν το κοινό. Ο Αρτώ τονίζει τον ρόλο του φωτισμού και τον αναδεικνύει ως κομβικό στοιχείο της θεατρικής πρακτικής, ενσωματώνοντας όλες τις τεχνολογικές εξελίξεις της εποχής του. Γίνεται επομένως κατανοητό ότι ο ρόλος του θεατρικού φωτισμού καθιστά το θέατρο κινητήριο μοχλό αξιοσημείωτων τεχνολογικών εφευρέσεων στον φωτισμό. (Ποταμιάνος, Τέχνη και Φως - Ζωγραφική, Γλυπτική, Θέατρο, Αρχιτεκτονική, 2013) Για να κατανοηθεί το έργο του Αρτώ, θα πρέπει πρώτα να εξεταστεί ο ίδιος ως προσωπικότητα. «Αυτός είναι ο αληθινός ήρωας των έργων του: ό,τι έκανε, ό,τι του συνέβη, ό,τι έπαθε, όσα υπέφερε είναι απείρως σημαντικότερα από οτιδήποτε άλλο μπορούμε να πούμε για αυτόν.» (Esslin, 1976) Χάρις την πολυτάραχη ζωή και πολυεπίπεδη προσωπικότητα του, διατυπώνονται οι αρχές του Θεάτρου της Σκληρότητας. Η εύθραυστη ψυχική του υγεία δεν αποτέλεσε τροχοπέδη για την δημιουργική του φύση, αντίθετα έγινε πηγή έμπνευσης των έργων του. Αποτυπώνεται σε αυτά η σκληρότητα που βίωσε κατά τη διάρκεια των πολυάριθμων εγκλεισμών του σε ψυχιατρικά ιδρύματα. Η ιδέα του γύρω από το θέατρο ξεκινά με την εκ βάθρων αλλαγή του θεάτρου και του κόσμου γύρω του. Χρησιμοποιεί την κίνηση, τον ήχο και το φως ως πρωταρχικούς κώδικες δημιουργίας αισθήματος και νοήματος, καθώς υποστηρίζει πως το θέατρο δεν πρέπει να απευθύνεται στο μυαλό αλλά στις αισθήσεις των θεατών. Συνεπώς, κυρίαρχα στοιχεία της παράστασης αποτελούν τα έντονα ηχητικά και φωτιστικά εφέ, με σκοπό την επιφόρτιση του θεατή και την τελική κάθαρση. (Πολυκάρπης, 2021) Ο ίδιος αποκόπτεται από τις παραδόσεις του δυτικού θεάτρου (Μώρου, 2003) και ακυρώνει την πρωτοκαθεδρία του κειμένου στη θεατρική πρακτική. Επινοεί μια νέα, μη λεκτική γλώσσα, την γλώσσα του θεάτρου, βασισμένη στα παραπάνω στοιχεία (Cash, 2021). Ο διαχωρισμός θεατή και ηθοποιών καταργείται (Μώρου, 2003), και το φως λειτουργεί ως μέσο δημιουργίας των συνθηκών εκείνων που θα ταρακουνήσουν και θα προκαλέσουν το κοινό, ενώνοντας ξανά το θέατρο με την θρησκευτική και μεταφυσική του πλευρά. Ο όρος σκληρότητα χρησιμοποιείται από τον ίδιο ως «όρεξη για ζωή» (Αρτώ Α. , 2013) και δεν θα πρέπει να συγχέεται με καθαρές πράξεις βίας. Το φως, όπως αναφέρθηκε, εισέρχεται στη σκηνή της τέχνης ως ενεργός συντελεστής, επηρεάζοντας την οπτική αντίληψη και τη συναισθηματική κατάσταση του αποδέκτη. Ο φωτισμός μπορεί να περιγραφεί με τις ακόλουθες τέσσερις ιδιότητες του. την ένταση, το χρώμα, την κατανομή και την κίνηση (Ζαμπάρα, 2019). Η κατάλληλη γνώση και αξιοποίηση αυτών έχει ως αποτέλεσμα μια σύνθεση φωτός, πλήρως προσαρμοσμένη στις απαιτήσεις της δραματουργίας. Ο Αρτώ, όπως και άλλοι θεατρικοί συντελεστές, υποστήριζε την πεποίθηση ότι ο φωτισμός θα έπρεπε να είναι η ρίζα του νέου θεάτρου, ήταν ο μόνος όμως που επεδίωξε και διατύπωσε ένα «ζωντανό» αποτέλεσμα φωτός πέρα από την τεχνολογία της εποχής. «Οι φωτιστικές συσκευές που χρησιμοποιούνται σήμερα στα θέατρα είναι λειψές. Η ειδική επενέργεια του φωτός πάνω στο μυαλό, και οι επιδράσεις που γενικά εξασκούν οι κραδασμοί του φωτός, ανάγκη να ερευνηθούν πάλι, ανάγκη να ψάξουμε για καινούργιους τρόπους απλώματος των φωτιστικών κυμάτων» (Αρτώ Α. , 2013). Ο Αρτώ αποδίδει χαρακτηριστικά και συναισθήματα στο φωτισμό, δύσκολο να κατανοηθούν πρακτικά, όπως για παράδειγμα, η αγωνία (Artaud, 1961). Καλεί με τον τρόπο αυτό τον σχεδιαστή φωτισμού να ανακαλύψει μια ποιότητα και φόρμα στο φως για κάθε ένα συναίσθημα, όπως της αγωνίας, του φόβου και της ευτυχίας (Palmer, 1967). Γίνεται έτσι κατανοητός ο ρόλος του φωτισμού, ως μέσο αφύπνισης (Σταματίου, 2009) των αισθημάτων του θεατή, τα οποία καταπιέζονται από τη σύγχρονη κοινωνία (Χατζηβασιλείου, 2013). Τα έργα που επιλέγονται στην παρούσα εργασία να μελετηθούν είναι τέσσερα από τα πιο χαρακτηριστικά έργα του Αρτώ και συγκεκριμένα τα: Jet of Blood (1925), The Seashell and the Clergyman (1928), Les Cenci (1935), The Conquest Of Mexico (1950). Το Jet of Blood είναι ένα σύντομο σουρεαλιστικό έργο που εκδόθηκε από την Gallimard το 1925. Στο θέατρο ωστόσο, ανέβηκε για πρώτη φορά από τον Peter Brook (Πίτερ Μπρουκ) στο Θέατρο της Σκληρότητας του Λονδίνου τον Ιανουάριο του 1964. Το έργο αυτό, αν και έχει αποκτήσει τη φήμη του "ανεκτέλεστου", εν μέρει λόγω των "αδύνατων" σκηνικών και σκηνοθετικών οδηγιών, είναι ένα κείμενο που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως εφαλτήριο για την εξερεύνηση του μυαλού του Αρτώ και των αντιδράσεων του κοινού στα θέματα που θίγει. (Berghaus, 2011) The Seashell and the Clergyman αποτελεί μία πειραματική ταινία, σε σενάριο του Αρτώ και σκηνοθεσία της Germaine Dulac (Ζερμαίν Ντυλάκ). Η πρεμιέρα προβολής της ταινίας ήταν το 1928. Αξίζει να σημειωθεί πως είναι η πρώτη ταινία Σουρεαλισμού από άποψη σκηνοθεσίας. Το Les Cenci αποτελεί το μοναδικό ολοκληρωμένο έργο που έγραψε και ανέβασε ο Αρτώ. Στο έργο, το οποίο διασκευάστηκε από τα έργα των Stendhal και Shelley, ακολουθούνται οι χαρακτήρες και το ποιητικό πνεύμα του Shelley, διατηρώντας τη βιαιότητα της ιστορικής αφήγησης του Stendhal. Πρέπει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη παράσταση βασίστηκε σε γραπτό κείμενο, γεγονός που αντικρούει την πεποίθηση του Αρτώ ότι το κείμενο πρέπει να είναι ελάχιστο και υποδεέστερο της όλης δραματικής εμπειρίας. The Conquest Of Mexico (το μόνο από τα τέσσερα που δεν έχει ανέβει στο θέατρο) έχει ενσωματωθεί στο Το Θέατρο της Σκληρότητας (Δεύτερο μανιφέστο), ως μέρος του έργου το Θέατρο και το Είδωλό του. Το έργο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1950 στο περιοδικό La Nef. Το έργο πραγματεύεται την ήττα και τον θάνατο του Μοντεζούμα από τον Κορτέζ. (Sellin, 2017) Ύστερα από έρευνα και συλλογή πληροφοριών από βιβλιογραφικές πηγές, σχετικά με τα παραπάνω έργα, κατανοούνται καλύτερα και αναγνωρίζονται οι αρχές του Θεάτρου της Σκληρότητας (Πρώτο και Δεύτερο Μανιφέστο). Τα θέματα των έργων θίγουν τα ζητήματα που ταλαιπωρούν την ανθρώπινη ύπαρξη και τη σύγχρονη εποχή, όπως άλλωστε περιγράφει ο Αρτώ στο Δεύτερο Μανιφέστο του Θεάτρου της Σκληρότητας (Αρτώ, και συν., 1971). Σουρεαλιστικά και τελετουργικά στοιχεία, καθώς και συμβολισμοί εντοπίζονται στα έργα του, παράλληλα με τον έντονο φωτισμό, τους διαπεραστικούς ήχους και την στυλιζαρισμένη κινησιολογία (Δερμεντζής, 2021). Η ηγετική φυσιογνωμία του Αρτώ αναγνωρίστηκε από λίγους σύγχρονούς του, όμως σήμερα θεωρείται προφήτης του σύγχρονου θεάτρου. Το έργο του αποτελεί την θεωρητική βάση του Θεάτρου του Παραλόγου (Αρτώ, και συν., 1971), όρος που επινοήθηκε από τον κριτικό Martin Esslin (Μάρτιν Έσλιν). Το όραμα του και οι ιδέες του επηρέσαν όχι μονο σκηνοθέτες όπως ο Jean Vilar (Ζαν Βιλάρ), ο Roger Blin (Ροζέ Μπλεν), Heiner Müller (Χάινερ Μίλερ), Μπρουκ και ο Jean-Louis Barrault (Ζαν Λουί Μπαρό), αλλά και συγγραφείς όπως ο Samuel Beckett (Σάμιουελ Μπέκετ), Eugen Ionescu (Ευγένιος Ιονέσκο) και ο Jean Genet (Ζαν Ζενέ). Άλλωστε η Σόνταγκ εξηγεί πως η επιρροή του Αρτώ υπήρξε τόσο ριζική που «σε αυτή την τέχνη, το θέατρο, άσκησε τόσο βαθιά επίδραση ώστε η πορεία όλου του πρόσφατου θεάτρου στη Δυτική Ευρώπη και την Αμερική μπορεί να ειπωθεί ότι χωρίζεται σε δύο περιόδους - πριν από τον Αρτώ και μετά τον Αρτώ.» (Podol, 1983).
    • The purpose of this dissertation is to investigate Antonin Artaud's theory of stage lighting through the Theater of Cruelty. Initially, chapter one will provide a description of the socio-political context of the era in which Artaud lived and worked. His activity era (1930-1940) can be described as a crucial and transitional period both for France, his birthplace, and for the world in general. This decade was marked by two world wars (the end of the First and the beginning of the Second World War), financial crises (the world financial crisis of 1929) and social changes. These situations, and the resulting mood, have an impact on science, art and intellectual culture of the time. New technologies are developed, affecting everyday life as well as art. Thus, new artistic movements are created. An important movement of this period is Surrealism. It is worth mentioning that Artaud is considered a pioneer of this movement, however, he abandons it and invented the Theater of Cruelty, expressing his own ideas about theater. Then, the established theater of the contemporary period is described, so that it becomes clear in the process of the dissertation what Artaud comes up against with his own theater. The "established theater", is characterized as the usual and acceptable in each time period. During the period of Artaud's study and action, established theater can be considered melodrama, with a structure easily understood by a wide range of spectators with typical and stereotypical characters (e.g. the young hero, the innocent girl, the evil traitor and persecutor of the young couple). The achievements of technology are exploited in the performances and it becomes possible to recreate realistic effects such as fires and explosions. The lighting follows the same logic and visualizes what is already familiar to the spectators. A first reference is made to aspects/differences between the Theater of Cruelty and the established theater, in terms of the role of the actor and the author's communication with the spectators and how Artaud deals with it. In the next chapter we analyze the lighting in Artaud's time. First, as far as stage lighting is concerned, it becomes necessary as soon as performances are staged indoors. This need triggered the development of lighting technology (Ποταμιάνος, Τέχνη και Φως - Ζωγραφική, Γλυπτική, Θέατρο, Αρχιτεκτονική, 2013). Light begins to become a useful tool for set designers to emphasize their creations. The developing technology helps to bring their ideas to life. By the invention of electricity, lighting becomes an active element in set design and dramatization. (Κακουδάκη & Απέργη, χ.χ.) For Artaud, light functions as a means for creating conditions that will jolt and engage the audience. Artaud emphasizes the role of lighting and highlights it as a key element of theatrical practice, incorporating all the technological achievements of his time. Therefore, it becomes clear that the role of stage lighting makes the theater the driving force behind remarkable technological inventions in lighting (Ποταμιάνος, Τέχνη και Φως - Ζωγραφική, Γλυπτική, Θέατρο, Αρχιτεκτονική, 2013). In order to understand Artaud's work, we should first understand Artaud himself as a personality. "He is the true hero of his works: what he did, what he happened to him, what he suffered is infinitely greater than anything else we can say about him." (Esslin, 1976) Thanks to his turbulent life and complex personality, the principles of the Theater of Cruelty are articulated. His fragile mental health was not a barrier to his creative nature, on the contrary it became a source of inspiration for his works. They reflect the cruelty he experienced during his numerous stays in psychiatric institutions. His idea around the theater began with a fundamental change of the theater and the world around him. He uses movement, sound and light as primary codes for creating sensation and meaning, as he argues that theater should not appeal to the mind but to the senses of the spectators. Consequently, the dominant elements of the performance are the intense sound and lighting effects, in order to load the viewer and ultimately catharsis. . (Πολυκάρπης, 2021) He detaches himself from the traditions of Western theater (Μώρου, 2003)) and invalidates the supremacy of the text in theatrical practices. He invents a new, non-verbal language, the language of theater, based on these elements (Cash, 2021). The division between spectator and actors is abolished (Moro, 2003), and light functions as a means for creating conditions that will jolt and engage the spectator, once again connecting theater with its religious and metaphysical aspects. The term cruelty is used by him as "appetite for life" (Αρτώ Α. , 2013) and should not be confused with pure acts of violence. Light, as mentioned, enters the art scene as an active factor, affecting the visual perception and the emotional state of the recipient. Lighting can be described by the following four properties; intensity, color, distribution and motion (Ζαμπάρα, 2019). The proper knowledge and utilization of these leads to a light composition fully adapted to the requirements of drama. Artaud, like other theater practitioners, supported the belief that lighting should be the root of the new theater, but he was the only one to pursue and express a "living" lighting effect beyond the technology of his era. "The lighting equipment now in use in theaters is no longer adequate. The particular action of light upon the mind, the effects of all kinds of luminous vibration must be investigated, along with new ways of spreading the light in waves, in sheets, in fusillades of fiery arrows." (Αρτώ Α. , 2013). Artaud attributes characteristics and emotions to light, difficult to visually understand, such as agony (Artaud, 1961). He thus invites the lighting designer to discover a quality and form in light for each emotion, such as anxiety, fear and happiness (Palmer, 1967). The role of lighting as a means of awakening (Σταματίου, 2009) the spectator's emotions, which are suppressed by contemporary society, is thus understood (Χατζηβασιλείου, 2013). The chosen works to be studied in this dissertation are four of Artaud's most characteristic works, namely Jet of Blood (1925), The Seashell and the Clergyman (1928), Les Cenci (1935), The Conquest Of Mexico (1950). Jet of Blood is a short surrealist play published by Gallimard in 1925. In the theater, however, it was first performed by Peter Brook at the Theater of Cruelty in London in January 1964. This play, although it has gained a reputation for being unperformed, in part due to its " impossible" set and stage directions, is a text that could serve as a springboard for exploring Artaud's mind and the audience's reactions to the issues it raises. (Berghaus, 2011) The Seashell and the Clergyman is an experimental film, written by Artaud and directed by Germaine Dulac. The film premiered in 1928. It is worth mentioning that it is the first Surrealist film in terms of direction. Les Cenci is the only complete drama written and performed by Artaud. Adapted from the novels of Stendhal and Shelley, the play retains the characters and poetic spirit of Shelley, while maintaining the brutality of Stendhal's historical narrative. It should be mentioned that this performance was based on a written text, which contradicts Artaud's belief that the text should be minimal and secondary to the entire dramatic experience. The Conquest Of Mexico (the only one of the four that has not been performed in the theater) has been incorporated into The Theater of Cruelty (Second Manifesto) as part of the play The Theater and its Vision. The play was first published in 1950 in La Nef magazine. The play is about the defeat and death of Montezuma by Cortés. (Sellin, 2017) The principles of the Theater of Cruelty (First and Second Manifesto) are better understood and recognized through research and gathering information from bibliographical sources on the above works. The themes of the plays address the issues that torment human being and the contemporary age, as Artaud describes in the Second Manifesto of the Theater of Cruelty (Αρτώ, και συν., 1971). Surreal and ritual elements, as well as symbolism, can be found in his works, along with intense lighting, piercing sounds and stylized movements (Δερμεντζής, 2021). Artaud's leading figure was recognized by few of his contemporaries, but today he is considered a prophet of modern theater. His work provides the theoretical foundation for the Theater of the Absurd (Artaud, et al., 1971), a term coined by critic Martin Esslin. His vision and ideas have influenced not only directors such as Jean Vilar, Roger Blin, Heiner Müller, Brooke and Jean-Louis Barrault, but also writers such as Samuel Beckett, Eugen Ionescu and Jean Genet. After all, Sontag explains that Artaud's influence was so radical that "in this art, the theater, he exerted such a profound influence that the course of all recent theater in Western Europe and America can be said to be divided into two periods - before Artaud and after Artaud. " (Podol, 1983).
  14. Αναφορά Δημιουργού - Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές