Ιστορία της Τουριστικής Επιχειρηματικότητας στο 19ο και 20ό αιώνα. Ο ρόλος και η εξέλιξη των ταξιδιωτικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα

  1. PhD dissertations
  2. Παπαδουλάκη, Αικατερίνη
  3. Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών
  4. 2011 [2011]
  5. Ελληνικά
  6. Δρίτσα, Μαργαρίτα
  7. Παπαλεξανδρή, Νάνσυ | Αγιομυργιανάκης, Γεώργιος | Ανδριώτης, Κωνσταντίνος | Κοκκώσης, Χάρης | Τσάρτας, Πάρις | Ψαλιδόπουλος, Μιχαήλ
  8. Τουρισμός | Ιστορία τουρισμού | Τουριστικά γραφεία | Ιστορία επιχειρήσεων | Οικονομική ιστορία
  9. humanities
  10. 364 σ.
    • Οι συνθήκες που οδήγησαν στην αλματώδη τουριστική ανάπτυξη άρχισαν να διαμορφώνονται από το 19ο αιώνα στη Βορειοδυτική Ευρώπη μέσο των μεταβολών στις μεταφορές, τις συγκοινωνίες, την τεχνολογία, την οργάνωση της εργασίας, τη διεύρυνση των αστικών στρωμάτων, την αστικοποίηση και άλλα φαινόμενα που ακολούθησαν τη Βιομηχανική Επανάσταση1. Οι νέες τεχνολογίες με τη χρήση του ατμού στις συγκοινωνίες (ατμομηχανή, σιδηρόδρομος, ατμόπλοια) έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο καθώς μείωσαν το χρόνο ταξιδιού. Τα μέσα επικοινωνίας (τηλέγραφος, τηλέφωνο) βοήθησαν στην ταχύτερη και αποτελεσματικότερη επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων και υπηρεσιών. Οι τεχνολογικές εξελίξεις οπωσδήποτε ευνόησαν την ανάπτυξη του τουρισμού, όμως υπήρξαν και άλλες εξελίξεις στο επίπεδο της επιχειρηματικής συγκρότησης. Ο Thomas Cook και άλλοι οργανωτές ταξιδιού, ιδρυτές ξενοδοχείων, ατμοπλοϊκές και σιδηροδρομικές εταιρίες, καθώς και εκδοτικοί οίκοι που εξέδιδαν ταξιδιωτικούς οδηγούς2 αξιοποίησαν τις εξελίξεις και πρωτοπόρησαν στην οργάνωση του τουρισμού παρέχοντας προοδευτικά βελτιωμένες υπηρεσίες και νέα προϊόντα3. Μία από τις κυρίαρχες τάσεις της θεωρίας της ανάπτυξης υποστηρίζει ότι η βιομηχανία ήταν ο βασικός μοχλός της οικονομικής και κοινωνικής μεταβολής. Λιγότερη έμφαση δόθηκε στην ανάπτυξη και τη σημασία του τριτογενούς τομέα. Αρκεί όμως κανείς να αναλογισθεί τη σημασία που είχαν οι τράπεζες για τη συγκρότηση και κυκλοφορία των κεφαλαίων που χρησιμοποιήθηκαν για τη ανάπτυξη της βιομηχανίας ή ακόμη την ανάπτυξη του εμπορίου και την κυκλοφορία των βιομηχανικών προϊόντων. Ακόμη λιγότερο είχε προβλεφθεί ο ρόλος και η ανάπτυξη του τουρισμού ως φυσικό επακόλουθο των ανωτέρω διαδικασιών. Τις τελευταίες δεκαετίες οι επιστήμονες αναφέρονται στη «βιομηχανία του τουρισμού». Ο χαρακτηρισμός ευσταθεί λόγω των μεγάλων επενδύσεων σε ξενοδοχειακές μονάδες και υποδομές, τις συνέργιες με τις βιοτεχνίες και βιομηχανίες για την παραγωγή συμπληρωματικών αγαθών, τις νέες υπηρεσίες, τις νέες τεχνολογίες και την ειδική τεχνογνωσία που αναπτύχθηκε, το μεγάλο αριθμό εργαζομένων και την καθετοποίηση με αντίστοιχο τρόπο (προς τα εμπρός ή προς τα πίσω4), που λειτουργεί και για το δευτερογενή τομέα. Οι ταξιδιωτικές επιχειρήσεις εντάσσονται στον τουριστικό κλάδο, ως τμήμα της τουριστικής βιομηχανίας και ως τομέας υπηρεσιών για τη διακίνηση επισκεπτών. Η πρώτη εκτενής τουριστική δραστηριότητα υπήρξε η «Μεγάλη Περιοδεία» (Grand Tour). Το 17ο αιώνα το ενδιαφέρον επικεντρωνόταν στον αρχαίο κλασσικό κόσμο και η περίοδος χαρακτηρίζεται ως «Classical Grand Tour», ενώ ο 19ος αιώνας χαρακτηρίζεται από ρομαντισμό και γραφικότητα και τότε, εμανίζεται το «Romantic Grand Tour»5. Με την πάροδο του χρόνου η μεσαία τάξη μιμούμενη τις συνήθειες των αριστοκρατών ταξίδευε όλο και περισσότερο ενώ η διάρκεια του ταξιδιού συνεχώς μειωνόταν. Οι αλλαγές αυτές ήταν προφανώς συνέπειες της Βιομηχανικής Επανάσταση και γενικότερα του βιομηχανικού καπιταλισμού6 όπως προαναφέρθηκε. Παράλληλα αναπτύχθηκε μια σειρά υπηρεσιών για να εξυπηρετήσει τους μετακινούμενους, όπως η φιλοξενία/ξενοδοχεία, οι μετακινήσεις και η συνοδεία. Οι υπηρεσίες τύπου «Αll Inclusive» αναπτύχθηκαν το 19ο αιώνα, με την τιμή του ταξιδιού να περιλαμβάνει όλα τα παραπάνω. Σε αυτές τις διαδικασίες ο ρόλος των οργανωτών ταξιδιών ήταν καθοριστικής σημασίας. Η δυτική φιλελεύθερη ιδεολογία επηρέασε τα αιτήματα των πολιτών και των εργαζομένων για βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και των εισοδημάτων. Σταδιακά νέες εξελίξεις σε θεσμικό επίπεδο όπως η καθιέρωση των αμειβόμενων διακοπών, οι κοινωνικές ασφαλίσεις, η μείωση των ωρών εργασίας, η αύξηση των εισοδημάτων, οδήγησαν στη διεύρυνση της ζήτησης για τουριστικές δραστηριότητες. Παράλληλα άρχισαν να μεταβάλλονται τα καταναλωτικά πρότυπα καθώς διευρύνθηκαν τα μεσαία αστικά στρώματα δίνοντας ακόμα μεγαλύτερη έμφαση στις έννοιες της χαλάρωσης και ψυχαγωγίας. Αντίστοιχα διαφοροποιήθηκε και η στρατηγική όσων πρόσφεραν υπηρεσίες και όσων σχεδίαζαν την προσφορά προϊόντων. Οι οργανωτές αυτοί αρχικά προέρχονταν από τον ιδιωτικό τομέα ωστόσο με την πάροδο του χρόνου και κυρίως από τις αρχές του 20ου αιώνα άρχισε να δραστηριοποιείται το κράτος ή η τοπική αυτοδιοίκηση. Στην περίοδο του μεσοπολέμου παρατηρείται η πρώτη μαζικοποίηση του φαινομένου και η συστηματική παρέμβαση του κράτους όπως άλλωστε σε όλους τους τομείς της οικονομίας. Ωστόσο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η δυναμική απογειώθηκε και θα μπορούσε κανείς, κατ’ αναλογία της Βιομηχανικής Επανάστασης του 19ου αιώνα, να μιλήσει για «τουριστική επανάσταση» του 20ου. Οι Jafari και Graburn7 εκτίμησαν ότι οι περισσότερες μελέτες στον τουρισμό πραγματοποιήθηκαν μετά το 1970 εκ των οποίων το 50% μετά το 1980, προφανώς μετά από την παρατήρηση της μεγάλης πια οικονομικής αλλά και κοινωνικής του σημασίας. Ο Jafari επισήμανε8 την οικονομική σημασία του τουρισμού ήδη από τη δεκαετία του 1970 (28 δις δολ. έσοδα το 1973) και περιγράφει πως οι αναπτυσσόμενες οικονομίες τον χρησιμοποίησαν ως «εύκολο» μέσο οικονομικής ανάπτυξης. Μια τέτοια χώρα υπήρξε και η Ελλάδα. Ο τουρισμός ήταν πάντα φορέας αύξησης των άδηλων πόρων για την εξισορρόπηση του ισοζυγίου πληρωμών, που αποτελεί σημαντική παράμετρο για τις οικονομίες. Ειδικά για την περίπτωση της Ελλάδας ο ρόλος αυτός ήταν ακόμη πιο σημαντικός λόγω των μεγάλων ελλειμμάτων που βάρυναν την οικονομία της. Πολλοί νεότεροι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι ο τουρισμός έχει καταστεί σημαντική οικονομική δραστηριότητα για την σύγχρονη οικονομία ιδιαίτερα δε για τις μεσογειακές χώρες και τις αναδυόμενες αγορές9. Υποστηρίζουν επίσης ότι η μελέτη του τουρισμού χρήζει συγκριτικής ανάλυσης καθώς παρατηρούνται διαφορές μεταξύ χωρών πολιτικών και δομών και ιστορικού βάθους του τουρισμού. Ο τουρισμός επίσης λειτουργεί συμπληρωματικά με άλλους τομείς όπως η βιομηχανία αναψυχής (leisure industry) αλλά και η βιομηχανία/μεταποίηση στην κλασσική της έννοια. Σημαντική παρατήρηση αποτελεί ο συμπληρωματικός ρόλος του τουρισμού στις περιπτώσεις αποβιομηχάνισης10. Μέχρι τώρα οι περισσότεροι Έλληνες επιστήμονες που έχουν μελετήσει τον τουρισμό τα τελευταία χρόνια και που προσθέτουν κάποιες εισαγωγές ιστορικής εξέλιξης στα βιβλία τους θεωρούν ότι ο τουρισμός και οι τουριστικές-ταξιδιωτικές επιχειρήσεις δεν είχαν εξέλιξη και δραστηριότητα άξιες λόγου πριν το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η πραγματικότητα, φαίνεται όμως, διαφορετική. Κατά τη μεταπολεμική περίοδο οι εξελίξεις ήταν ταχύτερες ωστόσο η βάση για την ανάπτυξη που ακολούθησε είχε ήδη δημιουργηθεί11. Όποιος ασχοληθεί με τη μελέτη του τουρισμού συνειδητοποιεί ότι μπορεί να ρίξει φως σε σημαντικές διαστάσεις της θεωρίας για την ανάπτυξη ιδιαίτερα αν ασχοληθεί με τη μελέτη του προτύπου του μαζικού τουρισμού. Θα διερωτηθεί πως προετοιμάσθηκε και παγιώθηκε. Ποιες υπήρξαν οι στρατηγικές ανάπτυξής του, ήδη από την περίοδο του μεσοπολέμου, ποια η εμπλοκή κυβερνήσεων, μέσων επικοινωνίας και επιχειρηματιών. Επίσης ποιος ήταν ο ρόλος του μαζικού τουρισμού στην οικονομική πολιτική πχ. στην εξισορρόπηση του ισοζυγίου πληρωμών μέσο της εισαγωγής συναλλάγματος, που οι κυβερνήσεις τη θεωρούσαν σχεδόν πανάκεια για τα οικονομικά προβλήματα, αφού με αυτόν τον τρόπο αυξάνονταν οι άδηλοι πόροι (ναυτιλιακά, μεταναστευτικά εμβάσματα και τουρισμός)....
  12. Hellenic Open University
  13. Items in Apothesis are protected by copyright, with all rights reserved, unless otherwise indicated.