ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Στην παρούσα εργασία γίνεται μια προσπάθεια διαπραγμάτευσης του κατά πόσον η ψυχική ανθεκτικότητα μπορεί να επηρεάσει την διαχείριση του συντροφικού πένθους στην 3η ηλικία. Το πένθος (grief) αποτελεί μια φυσιολογική διαδικασία στην απώλεια- θάνατο, κατά την οποία το άτομο βιώνει έναν αποχωρισμό, μια απομάκρυνση από κάτι σημαντικό για αυτόν. Το πένθος φαίνεται να αποτελεί ένα γνώριμο βίωμα για την 3η ηλικία καθότι η εξοικείωση με την απώλεια είναι μεγάλη, ωστόσο το συντροφικό πένθος φαίνεται να αποτελεί ένα «αγκάθι» καθότι το αίσθημα της εγκατάλειψης και της μοναξιάς γίνονται ηχηρά. Βέβαια μπροστά σε αυτήν την απειλή, σημαντικός σύμμαχος φαίνεται να είναι το ίδιο το άτομο υπό την προυπόθεση να έχει ενσωματώσει στο τρόπο ζωής του την ψυχική ανθεκτικότητα. Με την τελευταία ορίζουμε την ικανότητα του ατόμου να προσαρμόζεται θετικά μπροστά σε κάθε δυσκολία, σε κάθε στρες και σε κάθε τραύμα. Για να το καταφέρει αυτό βέβαια, μια πληθώρα παραγόντων μπορούν να λειτουργήσουν είτε ενισχυτικά είτε επιβαρυντικά. Είναι όμως τελικά η ψυχική ανθεκτικότητα ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας ή μια συνθήκη συνεχώς εναλλασσόμενη; Το μόνο σίγουρο είναι ότι σε κάθε περίπτωση η ψυχική ανθεκτικότητα φαίνεται να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο δρόμο της επίτευξης του well being και ακόμα πιο συγκεκριμένα, συγκυριακά μιλώντας, στο ζητούμενο της επιτυχημένης γήρανσης.
ΣΚΟΠΟΣ: Σκοπός της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι να διερευνήσει κατά πόσο τα άτομα της 3ης ηλικίας μπορούν να εμφανίσουν ένα ψυχολογικό προφίλ που χαρακτηρίζεται από θετική προσαρμοστικότητα (ψυχική ανθεκτικότητα), κατά την απώλεια του/της συντρόφου τους και αν αυτή φαίνεται να επηρεάζει τελικά το βίωμα τους και τη ζωή τους γενικότερα.
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε καφενεία, στην περιοχή των Σερρών και της Θεσσαλονίκης καθώς και στα πλαίσια της γειτονιάς (πόρτα πόρτα). Η συνεργασία και λόγω της πανδημίας (Covid 19) διαμορφώθηκε τόσο στα πλαίσια της δια ζώσης αλλά κυρίως της ηλεκτρονικής χορήγησης ειδικά σχεδιασμένου ερωτηματολογίου, το οποίο περιλάμβανε 6 ενότητες: α) ένα ερωτηματολόγιο κοινωνιοδημογραφικών στοιχείων, β) το ερωτηματολόγιο ευεξίας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO-5), γ) το ερωτηματολόγιο Ψυχικής Ανθεκτικότητας (BRS), δ) το Σύντομο ερωτηματολόγιο Κατάθλιψης (PHQ-2), ε) το Σύντομο ερωτηματολόγιο Άγχους (GAD-2) και στ) το Σύντομο ερωτηματολόγιο Πένθους (BGQ).Το τελικό δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 100 άτομα ηλικιωμένα (άνω των 60 ετών), που είχαν απωλέσει τον, την σύντροφο τους και που είχαν ένα λειτουργικό γνωστικό επίπεδο.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: Το δείγμα της έρευνας αποτελούνταν από 100 ηλικιωμένα άτομα (60 ετών και άνω) από τα οποία το 26% αποτελούνταν από άνδρες και το 74% αποτελούνταν από γυναίκες. Το 34% του δείγματος ανήκε στο ηλικιακό φάσμα μεταξύ 60- 69 ετών, το 38% ανήκε στο ηλικιακό φάσμα μεταξύ των 70 -79 και το 28% ανήκε στο ηλικιακό φάσμα 80 ετών και άνω. Η πλειοψηφία του δέιγματος, (70%) φάνηκε να έχει μια μέτρια οικονομική κατάσταση και να μην εμφανίζει κάποιου είδους σωματικού ή ψυχολογικού προβλήματος μετά την απώλεια. Επίσης, φάνηκε ότι το συγγενικό περιβάλλον και οι δραστηριότητες, τα χρόνια εκπαίδευσης καθώς και το οικονομικό επίπεδο του ατόμου λειτουργούν ενισχυτικά ως προς τη διαχείριση του πένθους. Επιπρόσθετα, το μεγάλυτερο μέρος του δείγματος ανέφερε καλές σχέσεις με τον, την σύντροφο κάτι που φάνηκε να επηρεάζει την ψυχολογική και σωματική κατάσταση της πλειοψηφίας των ατόμων στην παρούσα φάση, αλλά όχι σε παθολογικό επίπεδο. Τέλος, από τα αποτελέσματα προέκυψε ότι η ψυχική ανθεκτικότητα συσχετίζεται θετικά με την ψυχική ευεξία και αρνητικά με την κατάθλιψη και το άγχος, τα οποία όπως παρατηρήθηκε από την έρευνα εμφανίζονται σε υψηλότερα ποσοστά στο γυναικείο πληθυσμό από ότι στον ανδρικό.
ΣΥΖΗΤΗΣΗ: Κλείνοντας μπορούμε να πούμε ότι οι παράγοντες, της εκπαίδευσης, της οικονομικής κατάστασης, καθώς και το είδος των σχέσεων που είχαν οι χήροι/ χήρες με τον/την σύντροφο τους φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο για την εμφάνιση ή όχι της ΨΑ κατά την απώλεια συντρόφου. Επιπλέον φάνηκε από την έρευνα ότι όντως η πλειοψηφία των ηλικιωμένων ατόμων που έχει χηρέψει, εμφανίζει το μοτίβο κοινού ή ανθεκτικού πένθους, με εξαίρεση τις περιπτώσεις όπου ο θάνατος του, της συντρόφου προήλθε απρόσμενα. Επίσης φάνηκε ότι οι γυναίκες εμφάνισαν υψηλότερα επίπεδα κατάθλιψης και άγχους, σε σχέση με τους άνδρες, κάτι το οποίο συνδέεται ενδεχομένως και με την «επιβεβλημένη» ανοιχτότητα που εμφανίζουν αργότερα για διαχείριση της αντιξοότητας που ζουν. Επιπρόσθετα το πιο σημαντικό ίσως αποτέλεσμα αποτελεί το γεγονός ότι η ψυχική ανθεκτικότητα συνδέεται θετικά με την ψυχική ευεξία και αρνητικά μεν την κατάθλιψη και το άγχος, κάτι το οποίο βιβλιογραφικά μιλώντας συνδέεται με το ζητούμενο της επιτυχημένης γήρανσης. Τέλος ένα ακόμα συμπέρασμα το οποίο προέκυψε από την έρευνα μας ήταν ότι οι ηλικιωμένοι με περίοδο χηρείας πάνω από 6 μήνες είχαν χαμηλότερα επίπεδα ψυχικής ανθεκτικότητα. Αυτό όμως που έχει περισσότερο ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι η υψηλή ψυχική ανθεκτικότητα φάνηκε όντως ότι αποτελεί προστατευτικό παράγοντα στα άτομα με περίοδο χηρείας πάνω από 6 μήνες, κάτι το οποίο δίνει περισσότερη τροφή για σκέψη περί της αναγκαιότητας και χρησιμότητας που μπορούν να έχουν οι ατομικές και κοινωνικές παρεμβάσεις- ψυχοεκπαιδεύσεις για την ενίσχυση των επιπέδων της ψυχικής ανθεκτικότητας.
Introduction and obgectives: In the present work we make an attempt to negotiate if psychological resilience can affect the way somenone choose to cope with conjugal loss. Grief is a normal procedure when someone come up against loss because he/she live in an way, a separation, very important and dramatic in many cases. Generally speaking, grief is more familiar at third age because older adults have lived many losses in their entire life, but conjugal bereavement is a particularly difficult situation because the feeling of abandonment and loneliness come to the surface. However, in front of this threat the most important partner of the widow/er, is the individual himself provided that he has incorporated psychological resilience into his lifestyle. With the term psychological resilience we can define the ability of a person to adapt in a positive way in front of difficulties, stressfull events and traumatic experiences. Of course, many of factors can affect this ability, some of them have a positive force and others a negative dynamic. The question which arise from the scientific community year by year is, if psychological resilience consists a personality trait or a constantly changing condition. The only thing that we can say with certainty is that in any case psychological resilience seems to play an important role in the path of achieving wellbeing and even more specifically at the same time in the issue of successful aging.
The purpose of this dissertation is to investigate whether individuals at third age exhibit a psychological profile characterized by positive adaptability (psychological resilience) upon the loss of their partner and whether it appears to ultimately affect their experience and their lives in general.
Design and methods: The research was carried out in cafes, in the area of Serres and Thessaloniki as well as in the neighborhood (door to door). Due to the pandemic (Covid 19) the cooperation was formed both in the context of live and electronic delivery of a specially designed questionnaire, which included 6 sections: a) a socio-demographic questionnaire, b) the World Health Organization (WHO) questionnaire which includes 5 questions related with well being (WHO-5), c) the Brief Resilience Scale (BRS), d) the Patient Health Questionnaire which includes questions related with mental health (PHQ-2), (e) the Generalised Anxiety Disorder 2 (GAD-2) and f) the Brief Grief Questionnaire (BGQ). The final sample of the research consisted of 100 elderly people (over 60 years old), who had lost their partner and who had a functional cognitive level.
Results: The research sample consisted of 100 elderly people (60 years and older) of which 26% were men and 74% were women. 34% of the sample belonged to the age range between 60-69 years, 38% belonged to the age range between 70-79 and 28% belonged to the age range 80 years and over. The majority of the sample, 70%, appeared to have a mediocre financial situation and not to show any kind of physical or psychological problem after the loss. It was also evidenced that relatives, activities, years of education and the financial level of the individual have a positive impact concerning the management of grief. In addition, most of the sample reported a good relationship with their partner, something that seemed to affect the psychological and physical condition of the majority of people at this stage, but not in a pathological way. Finally, the results showed that psychological resilience is positively correlated with mental and physical well-being and negatively associated with depression and stress, which as observed by the research occur mainly in the female population.
Discussion: In conclusion we can say that the factors of the education the financial status and the type of relationships that widows / widowers had with their partner seem to play an important role in the appearance or not of psychological resilience during the loss of a partner. In addition, research has shown that the majority of elderly people who are widowed do show a pattern of common or resilient grief, except for the cases where the death of their partner came unexpectedly. It also appeared that women had higher levels of depression and anxiety than men, which may be related to their willingness after a significant period to manage the adversity of loss. Besides, perhaps the most important result is the fact that psychological resilience is positively associated with mental well-being and negatively associated with depression and stress, something which in the literature is related with the issue of successful aging. Finally, another conclusion that emerged from our research was that olders who lived a widowhood period of more than 6 months had lower levels of psychological resilience. Ηowever, what is more interesting, is the fact that high mental resilience has indeed appeared to be a protective factor in people with a widowhood period of more than 6 months, which gives more food for thought about the necessity of individual and social interventions - psychoeducations so as to enhance levels of psychological resilience.
Ψυχική Ανθεκτικότητα και απώλεια συντρόφου στην 3η ηλικία