ΣΧΟΛΗ
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ (ΟΡΘ)
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΤΙΤΛΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
«Ο ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΡΗΤΟΡΑΣ, ΚΗΡΥΚΑΣ ΚΑΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ
ΗΛΙΑΣ ΜΗΝΙΑΤΗΣ»
“THE ECCLESIASTICAL ORATOR, PREACHER AND TEACHER OF THE GENOUS ILIAS MINIATIS”
ΟΝΟΜΑ ΦΟΙΤΗΤΗ
ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΗΝΙΑΤΗΣ
Αρ. Μητρώου: std122529
ΟΝΟΜΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΑ ΚΑΘΗΓΗΤΗ
Επιβλέπων Α’: ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Επιβλέπων Β’: ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΦΙΛΙΑΣ
ΠΑΤΡΑ
30/03/2021
Αφιέρωση
Στους αγαπητούς και εκλεκτούς καθηγητές μου, κυρίους Αθανάσιο Αντωνόπουλο, Γεώργιο Φίλια, Χρήστο Καραγιάννη, Ελένη Μπολιάκη, Σταύρο Γιαγκάζογλου, πατήρ Δημήτριος Μπαθρέλος Σωτήριος Δεσπότης καθώς και σε εκείνους οι οποίοι μου συμπαραστάθηκαν στις σπουδές μου στην «Ορθόδοξη Θεολογία» απευθύνω τις ευχαριστίες μου για την ευγενή τους καλοσύνη να με καταστήσουν κοινωνό στις θεολογικές γνώσεις και προβληματισμούς στη σύγχρονη εποχή μας. Διδάχθηκα ότι η ορθόδοξη κληρονομιά είναι τεράστια, τα ενδιαφέροντα ατελείωτα, η βιβλιογραφία ογκώδης και ο ζήλος ορισμένων ανθρώπων για τη γνώση είναι ένας ατελείωτος αγώνας δρόμου χωρίς ξεκούραση.
Διατελώ με ιδιαίτερη εκτίμηση και της εν Κυρίω αγάπης.
Σπυρίδων Μηνιάτης
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ο Ηλίας Μηνιάτης γεννήθηκε στην Κεφαλονιά το 1669.
Όταν έγινε δέκα ετών, ο πατέρας του ο ιερέας Φραγκίσκος τον έστειλε στη Βενετία στο Φλαγγινιανό Φροντιστήριο να σπουδάσει έως το 1689. Στη συνέχεια έγινε διάκονος στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και καθηγητής για δύο έτη στη Φλαγγινιανή Σχολή. Γύρισε στην Κεφαλονιά για μικρό διάστημα ως διδάσκαλος, αλλά στη συνέχεια προσέφερε τις υπηρεσίες του στη Ζάκυνθο, στην Κέρκυρα και επί οκτώ έτη παρέμεινε στην Κωνσταντινούπολη στο Πατριαρχείο. Το 1710 με την προτροπή του μεγάλου Προβλεπτή της Πελοποννήσου Loredan χειροτονήθηκε αρχιεπίσκοπος Καλαβρύτων και Κερνίτζης. Το 1714 δυστυχώς μετά από σύντομη ασθένεια πέθανε στην Πάτρα. Υπήρξε ο μεγαλύτερος εκκλησιαστικός ρήτορας των νεωτέρων χρόνων. Με τους λόγους του διαφώτιζε και αναπτέρωνε το ηθικό του πληγωμένου και υπόδουλου Γένους. Ηταν πολυγραφότατος, εργαζόταν πολύ σκληρά και διασώθηκαν δύο έργα του: «Η πέτρα σκανδάλου» και οι «Διδαχαί και Λόγοι».
Στο πρώτο έργο πραγματεύεται τα ιστορικά γεγονότα και τους λόγους οι οποίοι οδήγησαν στις διαφορές και στο «Σχίσμα» των δύο εκκλησιών, δηλαδή της Ανατολικής Ορθόδοξης και της Ρωμαιοκαθολικής. Στο δεύτερο βιβλίο σώζονται οι διδαχές που έγραψε και οι λόγοι τους οποίους εκφώνησε στις Εκκλησίες. Μετά τον θάνατο του υιού του ο πατήρ Φραγκίσκος συγκέντρωσε τους Λόγους, τις Διδαχές και διάφορα γραπτά στην ιταλική γλώσσα σε έναν τόμο με τίτλο «Διδαχαί και Λόγοι». Το 1718 στη Λειψία έγινε η πρώτη έκδοση. Έκτοτε ακολούθησαν αρκετές εκδόσεις λόγω της θετικής φήμης του Μηνιάτη. Το 1904 ο Ηλίας Τσιτσέλης στο βιβλίο του «ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΚΑ ΣΥΜΜΙΚΤΑ» παραθέτει τα βιογραφικά στοιχεία του Ηλία και Φραγκίσκου Μηνιάτη. Το 1849 γίνεται η δεκάτη πέμπτη επανέκδοση των Διδαχών και Λόγων υπό την εποπτεία του αρχιμανδρίτη του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως Ανθίμου Μαζαράκη με αρκετές διορθώσεις και αποκαταστάσεις από την φθορά του χρόνου. Το άλλο βιβλίο του Μηνιάτη «Πέτρα Σκανδάλου» ήταν περισσότερο συμμαζεμένο εκδιδόμενο και αυτό το 1718 στη Λειψία.
ABSTRACT
Εlias Miniatis was born in Kefalonia in 1669.
When he was ten years old, his father, the priest Frangiskos sent him to Venice at the Franginiano School where he studied until 1689. Then, he became deacon at St. George’s church and teacher at the Franginiano School for two years. He stayed in Cephalonia for a short period of time as a teacher, but then he rendered his services in Zante, Corfu and for eight consecutive years he remained in Constantinople at the Patriarchate. In 1710 at the urging of the Great Proveditor of Peloponnese, Loredan, he was ordained as archbishop of Kalavryta and Kerkini.
In 1714, unfortunately, following a short illness, he passed away in Patras. He was the greatest ecclesiastical orator of modern times. With his words he enlightened and revived the morale of the wounded and enslaved Nation. He was a prolific writer, he worked very hard and two of his works were saved: "Petra Skandalou” &"Teachings and Speaches".
The first work deals with the historical events and the reasons that led to the differences and the "Schism" of the two churches, namely the Eastern Orthodox and the Roman Catholic. The second book preserves the teachings he wrote and his preaches in churches. After the death of his son, Father Frangiskos collected the Words, the Teachings and various writings in the Italian language in a volume entitled "Teachings and Speeches". The first edition was made in 1718 in Lipsia. Since then, several publications have followed due to the positive reputation of Miniatis. In 1904, Elias Tsitselis in his book "KEFALONIAN SYMMIKTA" quotes the biographical data of Elias and Frangiskos Miniatis. In 1849 the fifteenth reprint of the Teachings and Speeches took place under the supervision of the archimandrite of the Patriarchate of Constantinople Anthimos Mazarakis with several corrections and restorations from the wear and tear of time. The other book of Miniatis "Petra Skandalou" more compactly arranged was published in Lipsia in 1718.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Περίληψη ………………………………………………………….. 3
Abstract …………………………………………………………….4
Περιεχόμενα………………………………………………………...5
Εισαγωγή …………………………………………………………... 8
Κεφάλαιο 1: Παλική-Μηνιάτης-Βενετία……………………. ….… 9
1.1 Η επαρχία της Παλικής-Ληξούρι…………………… ….. ……..9
1.2 Η προέλευση του επωνύμου «Μηνιάτης»……………………..10
1.3 Η ζωή στη Βενετία……………………………………………..11
1.4 Φλαγγίνειος Σχολή……………………………………………..12
Κεφάλαιο 2: Βιογραφικά Στοιχεία………………………………….14
2.1 Ηλίας Μηνιάτης………………………………………………...14
2.1.1 Ο Βίος του Ηλία Μηνιάτη……………………………………14
2.1.2 Η εκλογή του Μηνιάτη σε Αρχιεπίσκοπο……………………16
2.1.3 Η εκπαίδευση στο Ναύπλιο και Καλάβρυτα…………………17
2.1.4 Η επιστροφή στην Κεφαλονιά……………………………….18
2.1.5 Ο Μηνιάτης στην Κέρκυρα και Κωνσταντινούπολη…………19
2.1.6 Αναφορές στο Μηνιάτη………………………………………21
2.1.7. Ο Μηνιάτης Αρχιεπίσκοπος…………………………………22
2.2 Βιογραφίες προσώπων σχετικών με τον Μηνιάτη…………….24
2.2.1 Φραγκίσκος Μηνιάτης………………………………………24
2.2.2 Άνθιμος Μαζαράκης-Ηλίας Τσιτσέλης-Μελέτιος Τυπάλδος..25
Κεφάλαιο 3: Τα προτερήματα του Μηνιάτη……………………….27
3.1 Γλωσσικά στοιχεία……………………………………………..27
3.2 Ρητορική……………………………………………………...28
3.3 Φθόνος και Ρητορική…………………………………………30
Κεφάλαιο 4: Τα Βιβλία του Ηλία Μηνιάτη……………………....31
4.1 Διδαχαί και Λόγοι……………………………………………..31
4.1.1 Εγκώμιο …………….……………………………………...31
4.1.2 Περί Πίστεως-Πρώτη Ομολογία Περί Ορθοδοξίας………...32
4.1.3 «Οι πραγματικοί Χριστιανοί είναι δυσεύρετοι»……………37
4.1.4 Λόγος περί Αγάπης………………………………………….38
4.1.5 Περί Παραδείσου…………………………………………...40
4.1.6 Περί Πίστεως………………………………………………...41
4.1.7 Περί ψυχής………………………………………………….42
4.1.8 Περί φθόνου………………………………………………...43
4.1.9 Εις το Σωτήριος Πάθος……………………………………..45
4.1.10 Λόγος Πανηγυρικός εις τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου Μαρίας…………………………………………………………….46
4.1.11 Κυριακή Α’ Νηστειών-Περί Προορισμού………………...47
4.1.12 Κυριακή Γ’ Νηστειών-Περί Μελλούσης Κρίσεως………..48
4.1.13 Κυριακή Δ’ Νηστειών- Περί Κολάσεως………………….49
4.1.14 Κυριακή Ε’ Νηστειών-Περί Μετάνοιας…………………..50
4.1.15 Κυριακή των Βαΐων-Περί της Ιεράς Μεταλήψεως……….51
4.1.16 Περί Εξομολογήσεως……………………………………..52
4.1.17 Προς Αλοίσιον…………………………………………….53
4.1.18 Η Αποκάλυψη του Μηνιάτη………………………………54
4.2 Η Πέτρα Σκανδάλου………………………………………….55
4.2.1 Εισαγωγή από Φραγκίσκο Μηνιάτη………………………..55
4.2.2 Επιστολή του Φραγκίσκου Μηνιάτη………………………..56
4.2.3 Μέγας Φώτιος……………………………………………….57
4.2.4 Παράθεση Ιστορικών Στοιχείων περί του Σχίσματος……….58
4.2.5 Ο ρόλος των Βουλγάρων……………………………………..66
4.2.6 Οι Επτά Πράξεις……………………………………………..67
4.2.7 Περί των Πέντε Διαφορών-Πρώτη Διαφορά………………...68
4.2.8 Περί Δεύτερης Διαφοράς…………………………………….69
4.2.9 Τρίτη Διαφορά- Περί Αζύμου Άρτου………………………..70
4.2.10 Τέταρτη και Πέμπτη Διαφορά……………………………...71
Επίλογος- Συμπεράσματα………………………………………….72
Βιβλιογραφία……………………………………………………….73
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Μία από τις μεγαλύτερες μορφές της Ορθοδοξίας κατά την διάρκεια των νεωτέρων χρόνων ορθώνεται στο παγκόσμιο στερέωμα, ο Ηλίας Μηνιάτης. Γόνος ευγενούς κεφαλλονίτικης οικογένειας συνδύασε την ηθική με την ρητορική και την γλωσσομάθεια με τη διδασκαλία. Εκφωνούσε στις Εκκλησίες πύρινους λόγους σε απλή νεοελληνική γλώσσα, έπειθε το πλήθος για την επαναφορά του στο σωστό δρόμο. Σε ηλικία δεκαοκτώ ετών και τελειώνοντας το Φλαγγίνειο Φροντιστήριο στη Βενετία εκτός από τα εγκύκλια μαθήματα γνώριζε τη Γαλλική, τη Λατινική, την Ιταλική, την Εβραϊκή, την Γερμανική γλώσσαν καθώς και τη βυζαντινή ψαλτική. Η αφοσίωσή του για την Ορθοδοξίαν τον εστόλισε και με τους τρείς βαθμούς της ιεροσύνης. Υπήρξε ο πλέον συνεργάσιμος ιερωμένος με Έλληνες και Βενετούς. Ως μετριοπαθής χαρακτήρας ήταν ένας αξιαγάπητος φίλος, συνεργάτης, διδάσκαλος και ρήτορας.
Στην παρούσα εργασία θα διαθέσουμε την βιογραφία του Μηνιάτη, του πατέρα του Φραγκίσκου, του Άνθιμου Μαζαράκη, επιμελητή στην επανέκδοση του έργου «Διδαχαί και Λόγοι», του βιογράφου του Ηλία Τσιτσέλη και του προστάτη του Μελετίου Τυπάλδου. Στη συνεχεία θα αναφερθούμε στα δύο σημαντικά διασωθέντα έργα του «Πέτρα Σκανδάλου» και Διδαχαί και Λόγοι».
Κατά πρώτον στις «Διδαχές» λόγω της μεγάλης έκτασης και της ρητορικής τελειότητας θα επισημάνουμε ορισμένα αποσπάσματα με στοιχειώδη ανάλυση για να γνωρίσουμε τη ρητορική και το πνεύμα του Μηνιάτη. Στα δύο βιβλία «Πέτρα Σκανδάλου» θα αναφερθούμε περιληπτικά στις ιστορικές τυπικές και δογματικές διαφορές ανάμεσα στη Ρωμαιοκαθολική και Ορθόδοξη Εκκλησία οι οποίες το 1054 οδήγησαν σε ένα οριστικό Σχίσμα. Μεγάλη αναφορά εδώ γίνεται για τον Πατριάρχη και Άγιον, Μέγα Φώτιο. Ο Μηνιάτης μετά από πολλά ταξίδια, ατελείωτη εργασία και με άπειρον διαφωτισμόν στον υπόδουλον ελληνισμόν ως Διδάσκαλος του Γένους, έγινε αρχιεπίσκοπος Καλαβρύτων και Κερνίτζης στην Πελοπόννησο όπου και αποδήμησε σε ηλικία μόνον σαράντα πέντε ετών.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΠΑΛΛΙΚΗ – ΜΗΝΙΑΤΗΣ – ΒΕΝΕΤΙΑ
1.1 Η ΕΠΑΡΧΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΙΚΗΣ – ΛΗΞΟΥΡΙ
Ένας πλούσιος κόσμος απλώνεται στην επαρχία της Παλικής της νήσου Κεφαλληνίας, με μεγάλες πεδινές εκτάσεις, με δεκάδες χωριά και με σημείο αναφοράς την πόλη του Ληξουρίου να συγκεντρώνει έναν πλούσιο ναυτικό κόσμο, επιστήμονες, ιατροφιλοσόφους, συγγραφείς, μουσικούς, αρχιερείς και ένα πλήθος καλλιεργητών οι οποίοι προσφέρουν τον επιούσιων άρτον στους κατοίκους. Μέσα από τις Τέχνες και τα Γράμματα η επαρχία ανέδειξε μεγάλους Άνδρες όπως τον Ανδρέα Λασκαράτο (1820-1910), τον Βικέντιο Δαμωδό (1700-1752) και γύρω στα 1700 μια λαμπρή μορφή της Ορθοδοξίας, τον Ιεροκήρυκα Ηλία Μηνιάτη. Όλοι είχαν κάνει σπουδές σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης και κυρίως στην Ιταλία και Γαλλία.
Ανάμεσα στους μεγάλους επτανήσιους Άνδρες ο Ηλίας Μηνιάτης υπήρξε «ο κράτιστος ίσως των όσων η φωνή αντήχησεν τη Ανατολή από των Φωτίου χρόνων»1.
Εικόνα 1: Άγαλμα Ηλία Μηνιάτη
1 Κωνσταντίνος Κασίνης Διδάσκων, μάθημα «Μεταβυζαντινή Ρητορική» 2011-2012, Πανεπιστήμιο Κύπρου τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών.
PERIGRAFES 2011-02 pdf
1.2 Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΕΠΩΝΥΜΟΥ «ΜΗΝΙΑΤΗΣ»
Πρώτες πληροφορίες για το επώνυμο «Μηνιάτης» έχουμε από το Αρχείο της Μονής Κηπουραίων της Παλικής, στο οποίον αναφέρεται ότι ιδρυτής της διπλανής Μονής του Ταφιού ήταν ο Ηγούμενος Σπυρίδων Μηνιάτης το έτος 825. Στη συνέχεια αναφέρεται το όνομα του Κωνσταντίνου Μηνιάτη το 1685 μάλλον νοτάριος (συμβολαιογράφος), του ιερέα Ζώσιμα Μηνιάτη το 1833, ο ηγούμενος της Μονής Ταφιού Ακάκιος Μηνιάτης το 1693 την εποχή που έδρασε ο Ηλίας Μηνιάτης και αρκετοί άλλοι.
Πληροφορούμεθα επίσης ότι το πρώτο όνομα Παλαία του Ληξουρίου προέρχεται ίσως από τον υιό του μυθικού Κεφάλου του Παλέα, Απόγονος του Κεφάλου είναι ο ομηρικός Οδυσσέας από το νησί της Ιθάκης.
Από άλλες αναφορές αναφέρεται το επώνυμο Μηνιάτης ως γηγενές από διασωζόμενο βενετικό κώδικα κατά την περίοδο 1508 έως το 1570 σχετικά με τους ιερείς της επαρχίας της Παλικής. Ο πρωθιερέας Αντώνιος Μηνιάτης αναφέρεται στο χειρόγραφο, 45φ311, καθώς και ο Μηνιάτης Καλοιωάννης στο χειρόγραφο του νοταρίου Μάρκου Λευκοπούλου φ34ν. Όλοι οι πρωτοπαπάδες όπως και ο πατέρας του Ηλία Μηνιάτη Φραγκίσκος εκπροσωπούσαν τον επίσκοπο στην επαρχία τους, φρόντιζαν για τον έλεγχο της καλής συμπεριφοράς των άλλων ιερέων, λογοδοτούσαν στον επίσκοπο και το αξίωμα αυτό ήταν συνήθως ισόβιο2 . Η οικογένεια Μηνιάτη είχε προσφέρει αρκετές δωρεές σε μοναστήρια όπως μας πληροφορεί ο κώδικας. Ήταν μια ευκατάστατη μεγαλοοικογένεια, με πολλά μέλη και αρκετή ακίνητη περιουσία και με ενοριακό ναό του Αγίου Νικολάου των Μηνιατών 3.
2Διονύσιος Θ.Γ. Κατερέλος Αναπληρωτής Καθηγητής «Μονή Ταφιού Κεφαλληνίας» Ληξούρι 2020 Έκδοση-Διάθεση HAPPY HOUSE σ.σ. 16,17,39,40,49,60,107,188.
3Ιστοσελίδα Olympias.lib.401.gr>bitsream PDE ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ 1500-1571 Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ”,Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Σχετικά άρθρα: ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ 15200-1571 Η ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ Της ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΣΤΑΜΑΤΟΥΛΑΣ Σ. ΖΑΠΑΝΤΗ σ.σ. 305,39
1.3 Η ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΒΕΝΕΤΙΑ
Η Βενετία είναι η πιο όμορφη παραλία πόλη της Ιταλίας βόρεια της Αδριατικής θάλασσας με πολλά κανάλια. Υπήρξε το κυριότερο εμπορικό κέντρο της Ευρώπης με μεγάλη οικονομική και κοινωνική ευρωστία. Εδώ υπήρχε από τον δέκατον έβδομον αιώνα τα Φλαγγινιανό Φροντιστήριο, η καλύτερη Σχολή στην οποία φοιτούσαν Ελληνόπουλα τα οποία θα διαιώνιζαν το μέλλον του ελληνισμού και της ορθοδοξίας. Ο Μηνιάτης το 1679 εισήχθη στο Φροντιστήριο σε ηλικία έντεκα ετών έναν χρόνο νωρίτερα από αυτό που όριζε ο κανονισμός της Σχολής. «Όθεν επέμφθη εις Βενετίαν από την μητέρα την Μορεζίν προς τον πατέρα του, όντα τότε εις τους 19Π.Σ.Α. αχοθ’» δηλαδή το 16794. Από παιδικής ηλικίας, ο Ηλίας έδειξε μοναδικά διανοητικά χαρίσματα ευστροφίας και μάθησης. Προικισμένος από τον Θεό με τα πνευματικά όπλα και με την ψήφο των αρχόντων (ρεφορματόρων) της Σχολής πέρασε την πύλη του μεγάλου ελληνικού ιδρύματος στη Βενετία. Στη Σχολή φοίτησε επτά έτη συνυπολογισμένου ενός έτους αποχής (το δεύτερον ίσως) λόγω προβλήματος υγείας. Ο νεαρός Ηλίας πρέπει να πέρασε τα καλύτερα χρόνια της ζωής του σ’ αυτό το πανέμορφο νησιώτικο σύμπλεγμα σε μία χώρα από την οποία απουσίαζε ο θρησκευτικός καθολικός φανατισμός και μία πνευματική, κοινωνική αρχιτεκτονική και καλλιτεχνική κίνηση, με τον συνθέτη Αντώνιο Βιβάλντι και με την ισχυρή ναυτική και οικονομική δύναμη της Ευρώπης.
Στο Φλαγγινιανό Φροντιστήριο είχε ζήσει και εργασθεί ο πατέρας του Ηλία Μηνιάτη, Φραγκίσκος, επομένως η Βενετία ήταν προσιτή και με αρκετές διασυνδέσεις για τον Ηλία5.
4Ηλίας Μηνιάτης, Επίσκοπος Κερνίτζης και Καλαβρύτων, «Πέτρα Σκανδάλου», Βιβλίον Α’, Εκδόσεις «Βιβλίο και Εικόνα», Ιερά Μητρόπολις Καλαβρύτων και Αιγιαλείας, Αίγιο 2009 σ.19
5Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια «ΦΟΙΝΙΞ» τ. ΙΖ’ σ.140
1.4 ΦΛΑΓΓΙΝΕΙΟΣ ΣΧΟΛΗ
Το Φλαγγίνειο Φροντιστήριο όπως συνήθως ελέγετο η Σχολή, ήταν έργο του Κερκυραίου Θωμά Φλαγγίνη (1578-1648), ενός δραστήριου ανθρώπου με μεγάλη συμμετοχή στα ελληνικά τεκταινόμενα της Αδελφότητας στη Βενετία. Στην Κέρκυραν κυριαρχούσαν οι Βενετοί από το 1386 με τη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Αδριατικής6. Ο πατέρας του Θωμά Φλαγγίνη ήταν Κερκυραίος και η μητέρα του Κύπρια, και είχε διαρκώς επικοινωνία με την Κέρκυρα. Το 1661 πεθαίνει η μοναχοκόρη του και τότε γεννάται η επιθυμία του Φλαγγίνη να δημιουργήσει ένα μεγάλο φιλανθρωπικό ίδρυμα. Αρχίζει τη ρευστοποίηση της περιουσίας του με την πώληση των ακινήτων και μαζεύει ένα ικανό χρηματικό ποσόν με το οποίον θα φτιάξει το μεγάλο του Γένους ίδρυμα με μία ανωτέρου επιπέδου Σχολή για να θέση φραγμό στη δυτικοποίηση και στον αφελληνισμό.
Η λειτουργία του Φλαγγίνειου Φροντιστηρίου άρχισε επτά έτη μετά το θάνατο του Φλαγγίνη. Η Σχολή τελικά εδέχετο κάθε ελληνόπουλο το οποίον μπορούσε να αντεπεξέλθει στο βεβαρυμμένο με μαθήματα πρόγραμμα7.
Η Διαθήκη του Θωμά Φλαγγίνη εκτός από τη δημιουργία Σχολής διέθετε και ρήτρα για εξαγορά αιχμαλώτων, προικοδότηση Ελληνίδων και ίδρυση νοσοκομείου8. Στην αρχή οι Βενετικές αρχές ήταν αρνητές στην υλοποίηση της Διαθήκης. Τελικά όμως υποχώρησαν και η Σχολή ως ιεροσπουδαστήριο ξεκίνησε με δώδεκα μαθητές στην αρχή και στη συνέχεια με λίγο περισσότερους οι οποίοι φορούσαν μαύρο ράσο. Οι μαθητές έπρεπε εκτός από Ελληνικά να γνωρίζουν και Λατινικά. Ο ανθρωπιστικός χαρακτήρας της Σχολής έφτιαχνε ανθρώπους με φιλοσοφική, ρητορική, γραμματειακή, λογική, μαθηματική και γεωγραφική επάρκεια, με το δικαίωμα να συνεχίσουν σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβας9.
6Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας, Παναγιώτα Τζιβάρα «Η Φλαγγίνειος Σχολή της Βενετίας και οι Κερκυραίοι Υπότροφοι», Ανάτυπο από το περιοδικό «ΘΗΣΑΥΡΙΣΜΑΤΑ 37»(2007), Βενετία 2007 σ.σ.359,360 από ιστοσελίδα : utopia.duth.gr>pdf-filies>2.PDF
7Aριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Τμήμα Ποιμαντικής και Θεολογίας. Διδακτορική Διατριβή του: Καραμπερής Α. Δημήτριος με τίτλο: «Πέτρα Σκανδάλου:Η Ιστορία του Σχίσματος και οι Διαφορές με τη Ρώμη κατά του Ηλία Μηνιάτη», Θεσσαλονίκη 2012 σ. 19
8kathimerini.gr>world>f…Γεώργιος Ν. Μοσχόπουλος 22/11/2015
9el.m.wilipedia.org>wiki>Φλαγγίνειος Σχολή Ιστορική Αναδρομή
Εικόνα 2: Φλαγγίνειο Φροντιστηρίο
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
2.1 ΗΛΙΑΣ ΜΗΝΙΑΤΗΣ
2.1.1 Ο Βίος του Ηλία Μηνιάτη
Πρώτος ο αείμνηστος Αρχιμανδρίτης του Οικουμενικού Θρόνου Άνθιμος Μαζαράκης μας έδωσε μία σαφή, πλήρη και διορθωμένη βιογραφία του «εύγλωττου Μηνιάτου» στο σύγγραμμά του «περί ενδόξων Κεφαλλήνων» αναφέρονται όχι μόνον τις ατομικές του αρετές αλλά και τις φραστικές υπερβολές του Ηλία Μηνιάτη με παράδειγμα: «ότι η θεόπαις Μαριάμ, έχει εις το πρόσωπον την ευμορφίαν της Αφροδίτης», και «ότι η Θεοτόκος συνελήφθη και εγεννήθη άνευ του προπατορικού ρύπου». Τα ατοπήματα αυτά του Μηνιάτη θα είχαν απαλειφθεί αν ο ίδιος σε μεγαλύτερη ηλικία εξέδιδε τα έργα του.
Ο Ηλίας Μηνιάτης (1669-1714) γεννήθηκε σε μια μικρή, ήσυχη και παραθαλάσσια πόλη της νήσου Κεφαλληνίας και της επαρχίας Παλικής, στο όμορφο Ληξούρι. Είχε την τύχη να ανατραφεί σε μία οικογένεια κληρικών και μορφωμένων ανθρώπων. Ο πατέρας του Φραγκίσκος Μηνιάτης είχε διατελέσει επίτροπος στο Φλαγγιανιανό Γυμνάσιο στην πόλη της Βενετίας και στη συνέχεια πρωτόπαπας στον Άγιο Νικόλαον των Μηνιατών όπως ονομάζεται η Εκκλησία αυτή σήμερα που ευρίσκεται σε κεντρικό σημείο στη λεωφόρο Ληξουρίου. Μητέρα του ήταν η Μορεζίνα Περιστιάνου10.
10 Ηλία Μηνιάτη Επισκόπου Κερνίτζης και Καλαβρύτων του Κεφαλλήνος, «Διδαχαί και Λόγοι» Εκδοσις 15η, Εν Αθήναις, Τυπογραφείον «ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ»1925 σ.δ’
Οι συμπάθειες των Γενικών Προβλεπτών στο πρόσωπο του σεπτού Ιεράρχη Μηνιάτη είχαν βαθύτερα αίτια. Η λιτή ζωή, οι ηθικές του αξίες, η ατελείωτη πίστη στις θείες δυνάμεις και οι απέραντες γνώσεις που διέθετε με εφαρμογές ρητορικής στην Ελληνική και Ιταλική γλώσσα, μολονότι δεν έκανε πανεπιστημιακές σπουδές, τον κατέστησαν ως τον σπουδαιότερο Διαφωτιστή στο μεσοδιάστημα του Τουρκοκρατούμενου Ελληνισμού. Το 1689 ο Μηνιάτης σε ηλικία μόνο είκοσι ετών ανέλαβε τη διεύθυνση του Φλαγγινιανού Φροντιστηρίου για ένα σχολικό έτος. Ακόμη και ο Δόγης της Βενετίας συναινούσε στις αποφάσεις του Προβλεπτή Κερκύρας Αντωνίου Molin που έθεσε τον Μηνιάτη διδάσκαλον των υιών και ανεψιών του. Στη σελίδα 319 στις υποσημειώσεις υπάρχει μία διόρθωση στα γραφόμενα από τον βιογράφων Άνθιμο Μαζαράκη σχετικά με την παραχώρηση όχι των εισοδημάτων της πλούσιας μονής του Σωτήρος στην Κέρκυρα, αλλά της επικαρπίας στον Ηλία Μηνιάτη της απλοϊκής αυτής μονής για τα έξοδα συντήρησής του και δράσης του11.
11ekd-peel-25-2-Karathanasis.pdf. σ.σ.319,320 «Συλλογή Βενετικών εγγράφων για τον Ηλία Μηνιάτη (1669-1714)
2.1.2 Η Εκλογή Του Μηνιάτη Σε Αρχιεπίσκοπο
Η επιλογή του Ηλία Μηνιάτη σε Αρχιερέα είναι ένα μεγάλο θεολογικό, πολιτικό και κοινωνικό θέμα το οποίον θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε. Η ενετοκρατούμενη Δυτική Ελλάδα απολάμβανε κάποιες ελευθερίες στον εργασιακό, στον κοινωνικό, στον εκπαιδευτικό και θρησκευτικό τομέα, αλλά παράλληλα εδέχετο και πιέσεις για την ανάδειξη ιθαγενών σε καίριες θέσεις. Η πολυπλοκότητα του βίου του Μηνιάτη, ειδικά των τελευταίων χρόνων που έζησε, φωτίζουν τις πτυχές των σχέσεων ανάμεσα στην ελληνική κοινωνία και στο ενετικό κατεστημένο.
«Η πολιτική των Βενετών θέλουσα να στερεώση ευκολώτερον την εξουσία της εις όσας κατακτήσεις είχε κάμει εις ξένα έθνη, επροσπάθει να κρατή εις την αμάθειαν τους αλλοδαπείς υπηκόους της »12.
Οι ενετοί Αρχοντες προσπαθούσαν πάντοτε να πλαισιώνονται από ανθρώπους έμπιστους και μετριοπαθείς. Ο Μηνιάτης διέθετε όλα τα χαρακτηριστικά ώστε να προσελκύει γύρω του ανθρώπους.
Οι Προβλεπτές της Επτανήσου έβλεπαν στο πρόσωπό του τον άνθρωπο που θα μπορούσαν να εμπιστευτούν και να τον προτείνουν σε αρχιερατικά αξιώματα. «Ο Εξωχότατος Αγγελος Εμός Προβλεπτής Γενεράλης τότε εις την Πελοπόννησον και τώρα εις Δαλματίαν, του έγραψεν ότι ήταν καιρός να τεθεί η λυχνία εις τόπον υψηλότερον, δια να χύνη το γως του θείου λόγου εις ωφέλειαν τόσων». Είχ χηρέψει η Μητρόπολη της Χριστιανουπόλεως και ο Μηνιάτης επαινόμενος από αξιόλογους ανθρώπους όχι μόνο για τα προτερήματα ύφους αλλά και για το ηθικό και θρησκευτικό ανάστημα του προτάθηκε να γίνει επίσκοπος, αλλά παό ταπειτονοφροσύνη αρνήθηκε13.
12Ηλία Μηνιάτη, «Πέτρα Σκανδάλου» τ. Α’ ο.π. σ.σ.21,22
13ΤΟ ΚΗΡΥΓΜΑ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ.pdf
2.1.3 Η Εκπαίδευση Στο Ναύπλιο Και Καλάβρυτα
Ο εκπαιδευτικός ρόλος του Μηνιάτη ήταν σημαντικός κατά το διάστημα της ιεραρχίας του στα Καλάβρυτα και στο Ναύπλιο που συνέπεσαν και με το τέλος της δεύτερης βενετοκρατίας στην περιοχή. Με τη μεσολάβηση του επισκόπου Άργους και Ναυπλίου, Αμβροσίου προς τον Πατριάρχη των Ιεροσολύμων, Χρύσανθο Νοταρά το 1711 ιδρύθηκε Σχολή με κύριο σκοπό να διδαχθούν τα Ελληνόπουλα τις αρχές και τα δόγματα της Ορθοδοξίας. Την διδαχή ανέλαβαν ο μητροπολίτης Αθηνών Μελέτιος Μήτρου και ο Ηλίας Μηνιάτης14. Κατά την διάρκεια αυτή Προβλεπτής της περιοχής ήταν ο Sagredo. Το έργο του Μηνιάτη δεν ήταν εύκολο διότι υπήρχε κάποια καχυποψία από τους Έλληνες της επαρχίας για τη συνεργασία του με τους Βενετούς, αλλά από την άλλη πλευρά τους καθησύχαζε η ηθικότης και η ευθύτητα που διέθετε15.
Την αναβάθμιση του Μηνιάτη είχε πετύχει ο Lorenzo Soranzo διότι τον θεωρούσε άνθρωπο φρόνιμον, χρήσιμον και αφοσιωμένον. Ο Μηνιάτης κατόπιν συμφωνίας και απαίτησης των κατοίκων έπρεπε να διδάσκει δώδεκα μαθητές στα Καλάβρυτα και σε αυτό συμφωνούσε ο Προβλεπτής Lorenzo. Παράλληλα δίδασκε στο Ναύπλιο κατ’ απαίτησην του Sagredo16. Αν και η αμοιβή ήταν πολύ καλή, τα πολλά καθήκοντα τα οποία αντιμετώπιζε ο Μηνιάτης τον κούραζαν σε μεγάλο βαθμό με αποτέλεσμα να επιβαρύνεται η υγεία του. Με το θάνατο του Μελετίου Μήτρου και του Ηλία Μηνιάτη σταμάτησε αμέσως το 1715 η λειτουργία των δύο σχολείων στην Πελοπόννησο καθώς έλαβεν και τέλος η δεύτερη βενετοκρατία στην περιοχή 15.
14helios-ele.ekt.gr>bitstream, ΛΟΓΙΟΙ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΙ
Από Τ.Ε. Σκλαβενίτης 2016 σ.199
Ce9bcf8cceb3ceb9cebfceb9
15 Ηλία Μηνιάτης, «Διδαχαί και Λόγοι»(1716)
Επιμέλεια:Τασούλα Μ. Μαρκομιχελάκη, ΑΡΤΟΣ ΖΩΗΣ, Αθήνα 2020 σ.σ. 14,15,47,48
2.1.4 Η Επιστροφή Στην Κεφαλονιά
Η αποτυχία της εκλογής του Μηνιάτη σε διευθυντή τον ανάγκασε να εγκαταλείψει το Φλαγγινιανό Φροντιστήριο. Οι Αναμορφωτές της Σχολής δυστυχώς δεν ενέκριναν την προαγωγή του, ίσως λόγο της μικρής του ηλικίας. Αποφάσισε λοιπόν να επιστρέψει στην ιδιαιτέρα του πατρίδα. Τον ζήτησε όμως πρώτα η Ζάκυνθος στην οποία δίδαξε τον θείον λόγον από το 1699 έως το 1702, «προσκληθείς εκεί δια το πεφημησμένο της ευμεθόδου, σοφής και καρποφόρου διδασκαλίας»16.
Μετά τη Ζάκυνθο ο Μηνιάτης επιτέλους βρέθηκε κοντά στην οικογένειά του στο Ληξούρι. Οι Κεφαλλήνες ένας φιλόμουσος και προοδευτικός λαός δέχτηκαν με μεγάλη χαρά τις υπηρεσίες του Μηνιάτη. Επί επτά έτη παρείχε τα φώτα της μάθησης και τη θρησκευτική ενίσχυση στους συμπατριώτες του. Οι μαθητές του στη Βενετία ποτέ δεν τον ξέχασαν. Του έστελνα γράμματα τα οποία ξεχείλιζαν από αγάπη. Γράφανε ότι η απουσία του από τη Φλαγγινιανή Σχολή είχε ως αποτέλεσμα και τα πουλιά να μην κελαηδούν και τα λουλούδια να μην ανθίζουν. Στην πατρίδα ο Μηνιάτης εκφωνούσε περίφημους λόγους. Στον Αγιο Νικόλαον των Μηνιατών εκφώνησε τον «Περί αγάπης σωζόμενον λόγον». Με ζωηρά χρώματα ο φιλόπατρις διδάσκαλος προσπαθούσε να απαλλάξει τους πιστούς από τις διχόνοιες και να ενώσει τις καρδιές των σε ένα Σώμα. Ενώ εφαίνετο ότι θα παρέμενε για πάντα στην Κεφαλονιά, η θεία Πρόνοια τον προόριζε για μεγαλύτερες περιπέτειες, να δώσει τα φώτα και σε άλλες πόλεις.
16Ηλία Α. Τσιτσέλη, «ΚΕΦAΛΛΗΝΙΑΚΑ ΣΥΜΜΙΚΤΑ» Συμβολαί εις την ιστορίαν και Λαογραφία της Νήσου Κεφαλληνίας τόμος πρώτος, Εν Αθήναις τύποις Παρασκευά Λεώνη 1904, σ, 456
17Ηλία Μηνιάτη, «Διδαχαί και Λόγοι» (1925) ο.π. σ.ζ’
2.1.5 Ο Μηνιάτης Στην Κέρκυρα Και Κωνσταντινούπολη
Επόμενος σταθμός του Μηνιάτη ήταν η Κέρκυρα.
Η φήμη του ρήτορα είχε φθάσει σε όλο το χριστιανικό κόσμο, Λατίνων και Γραικών. Ο Γενικός Στρατηγός Αντώνιος Μολίνος καλεί τον Μηνιάτη στην Κέρκυρα και αποδέχεται την πρόσκληση. Διδάσκει τα τέκνα του Μολίνου και παράλληλα με τη διδασκαλία και το κήρυγμα ενισχύει την Ορθοδοξία του νησιού. Για βιοποριστικούς λόγους του παρέχουν την επικαρπία του Μοναστηριού της Πετάσονας στην Περιφέρεια της Λευκίμνης18. Ο ίδιος ο Δόγης της Βενετίας υπέγραψε την παραχώρηση από το 1696 αφού είχε πεθάνει ο ηγούμενος του μοναστηριού Άνθιμος Τσάκης19.
Εικόνα 3: Ηλίας Μηνιάτης
18Ηλία Α. Τσιτσέλη, «ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΚΑ ΣΥΜΜΙΚΤΑ», ο.π. να.458
19ekd-peel-25-2-Karathanasis ο.π. σ.317
Η Κέρκυρα δεν εστάθη ικανή να κρατήσει τον Μηνιάτη πάνω από ένα έτος. Στις αρχές του 1700 μεταβαίνει στην Κωνσταντινούπολη κατόπιν προσκλήσεως του βαίλου (πρεσβευτή) του Ενετικού Κράτους, ως ακόλουθος του βενετού πρεσβευτή Σαράντζο. Τέθηκε όμως ρήτρα κατά την επιστροφήν του Μηνιάτη στην Κέρκυρα να αναλάβει πάλι τα καθήκοντά του. Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι εννέα μήνες πριν μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη «εξελέγη διδάσκαλος στη Σχολή της Κοινότητας» στη Βενετία20.
Ο Καντεμίρ ο Μοδαλβός ηγεμόνας προσέλαβε τον Μηνιάτη ως απεσταλμένο στον αυστριακό αυτοκράτορα Λεοπόλδο για διαπραγματεύσεις. Η τιμή για τον Μηνιάτη ήταν μεγάλη διότι φανέρωναν άνδρα ικανόν για πολιτικές συμφωνίες. Στη συνέχεια ο Πατριάρχης Γαβριήλ Γ’ (1702-1707) του ανέθεσε τη διδασκαλία στην Πατριαρχική Ακαδημία το 1704.
Στην Κωνσταντινούπολη μετά από επτά χρόνια ο Μηνιάτης νοσταλγεί την Πατρίδα. Το 1706 φεύγει και επισκέπτεται την Κεφαλονιά και την Κέρκυρα χωρίς να έχουμε στοιχεία για τη ζωή του αυτήν την περίοδο.
Τελικά καταλήγει στην Πελοπόννησο στην οποία ανοίγει ένα καινούργιο και τελευταίο κεφάλαιο για τη ζωή και τα έργα του Ηλία Μηνιάτη21. Στην Κωνσταντινούπολη ο Μηνιάτης είχε χειροτονηθεί ιερέας και η ιδιότητα αυτή δέκα χρόνια αργότερα θα τον φέρει στον αρχιερατικό θώκο22.
19ekd-peel-25-2-Karathanasis.pdf, ‘ο.π. σ.330
20Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Διδακτορική Διατριβή Καράμπερης Α. Δημήτριος, ό.π. σ.27
21Ηλία Α. Τσιτσέλη, «Κεφαλληνιακά Σύμμικτα» ό.π. σ. 461
22Ηλία Μηνιάτης «Διδαχαί και Λόγοι»(1716), ό.π. σ.34
2.1.6 Αναφορές Στο Μηνιάτη
Από τη «ΣΥΛΛΟΓΗ ΒΕΝΕΤΙΚΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ» το έτος 2021 θα έχουν συμπληρωθεί τριακόσια επτά χρόνια από την αποδημία του αοιδίμου Ηλία Μηνιάτη (1669-1714).
Για την διατήρηση της μνήμης για τον μεγάλο ιεράρχη πραγματοποιήθηκε η δημοσίευση εγγράφων που έρχονται στην επιφάνεια για πρώτη φορά και αφορούν τα χρόνια τα οποία έζησε και έδρασε στη Βενετία, στη Κέρκυρα και στη Πελοπόννησο, και τις υπηρεσίες τις οποίες προσέφερε στον υπόδουλο ελληνισμό.
Από τα υπάρχοντα έγγραφα παρατηρούμε ότι παραχωρήθηκε στον ιεράρχη η επικαρπία της ιεράς μονής του Σωτήρος η οποία ευρίσκετο στα Πετάσονα της Κέρκυρας, για βιοποριστικούς κυρίως λόγους. Στα έγγραφα υπάρχει μία ιδιοχειρόγραφη επιστολή του Μηνιάτη η οποία γράφτηκε την τελευταία πενταετία του δεκάτου εβδόμου αιώνα. Τα επόμενα από τα δημοσιευθέντα έγγραφα αφορούν τα πέντε τελευταία χρόνια της σύντομης ζωής του στην Πελοπόννησο καθώς και η αναφορά του Προβλεπτή της περιοχής Loredan προς τον Δόγη της Βενετίας για την εκλογή του Μηνιάτη σε διδάσκαλο και αρχιεπίσκοπο Κερνίτσης και Καλαβρύτων. Οι Γενικοί Προβλεπτές τόσον των Καλαβρύτων όσον και της Κερκύρας έτρεφαν μεγάλη συμπάθεια και εμπιστοσύνη στο πρόσωπο του Μηνιάτη23.
Εικόνα 4: Ηλίας Μηνιάτης
23 ekd-peel-25-2-Karathanasis.pdf, ό.π. σ.317
2.1.7 Ο Μηνιάτης Αρχιεπίσκοπος
Τρία χρόνια αργότερα από τον ερχομό του Μηνιάτη στην Πελοπόννησο και συγκεκριμένα το 1711 δέχεται μέσα στη γενική χαρά του κόσμου τον αρχιεπισκοπικόν θρόνο των Καλαβρύτων και της Κερνίτζης. Ο νέος Προβλεπτής Μάρκος Λορεδάνος από το 1710 άσκησε πίεση στον Μηνιάτη για να δεχτεί την μεγάλη αυτή τιμή. Αρκετοί όμως από το ποίμνιον δεν ήθελαν την εκλογή του Μηνιάτη λόγω της Δυτικής επιρροής που νόμιζαν ότι είχε αποκτήσει με τις σπουδές του στην Βενετία, ενώ στην πραγματικότητα υπήρξε ο πλέον ορθόδοξος Έλληνας24.
Εικόνα 5: Ηλίας Μηνιάτης Αρχιεπίσκοπος Κερνίτζης και Καλαβρύτων
24Ηλία Α. Τσιτσέλη, ό.π. σ. 461
Ο Ηλίας Μηνιάτης εκτός από την ασθενική του κράση αντιμετώπισε αρκετές δυσκολίες και ταλαιπωρίες. Εργαζόταν συνεχώς και η επισκοπή είχε αμέτρητες απαιτήσεις. Οι ακατάπαυστοι αγώνες του για την Ορθοδοξία και τον Ελληνισμόν κατανάλωσαν τις σωματικές του δυνάμεις με αποτέλεσμα σε ηλικία των σαρανταπέντε ετών να τον φέρουν στο χείλος του θανάτου. Ειδοποιήθη ο πατέρας του ο οποίος μετέβη «στας Παλαιάς Πάτρας» όπου ευρίσκετο ο ετοιμοθάνατος ένδοξος Υιός του. Στην αγκαλιά του πατέρα του παρέδωσε το πνεύμα. Ο Φραγκίσκος αφού διέσωσε ότι περισσότερο μπορούσε από τα γραπτά του Ηλία, μετέφερε το σκήνωμα του υιού του στο Ληξούρι και το ενταφίασε με μεγάλες τιμές, στην Εκκλησία του Αγίου Νικολάου των Μηνιατών στην οποία σώζεται το επιτραχήλιον του Αρχιερέα Διδ. Ιβ’ 192525.
Είναι τραγικό για την νεοελληνική λογοτεχνία η απώλεια πλήθους κειμένων. Το ευτύχημα είναι ο Φραγκίσκος Μηνιάτης αν και αντιμετώπιζε ένα θλιβερό γεγονός διέσωσε τα δύο έργα του υιού του κληροδοτώντας στην Ελλάδα ένα πλούσιο λεξιλόγιο του δεκάτου εβδόμου αιώνα και στις επόμενες γενεές τη δύναμη του λόγου 26.
25Ηλία Μηνιάτη «Διδαχαί και Λόγοι» (1925) σ. ιβ
26academia.edu/30875945/Τα-γλωσσαρια-στις-εκδοσεις σ.56
Mackridge, Peter «Τα γλωσσάρια στις εκδόσεις των ελληνικών λογοτεχνικών κειμένων του ύστερου 18ου αι: απολογισμός και προτάσεις», Θεσσαλονίκη 27/4/2015 Ημερίδα σ.56
2.2 ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΣΧΕΤΙΚΩΝ ΜΕ ΤΟΝ ΜΗΝΙΑΤΗ
2.2.1 Φραγκίσκος Μηνιάτης
Ο πατέρας του Ηλία Μηνιάτη Φραγκίσκος Μηνιάτης γεννήθηκε στο Ληξούρι της Κεφαλονιάς το 1641. Ήταν ένας έξυπνος και διανοούμενος ιερωμένος και διετέλεσε πρωτοπρεσβύτερος στον ιερό ναό του Αγίου Νικολάου της πόλεως Ληξουρίου ή Παλαιάς όπως ονομάζετο στην εποχή του. Σύζυγος του Φραγκίσκου ήταν η ευγενική πρεσβυτέρα Μορεζία. Το ανδρόγυνο ήταν «στολισμένοι με το πολύτιμο κτήμα της αρετής, το μόνο χαρακτηριστικό της αληθούς ευγενείας»27.
Ο Φραγκίσκος είχε έξη υιούς εκ των οποίων δύο έγιναν ιερωμένοι και μία θυγατέρα. Είχε διασυνδέσεις με υψηλά πρόσωπα όπως με τον οικουμενικό πατριάρχη Ιεροσολύμων Χρύσανθο-Νοταρά και αυτό αποδεικνύεται από επιστολή η οποία διεσώθει με παραλήπτη τον Φραγκίσκο και με λόγια πολύ οικεία προς αυτόν.
Ο Φραγκίσκος όπως και ο υιός του Ηλίας ήταν πρόσωπο ευυπόληπτο και πρότυπον ιερέως και δια τούτο ο αρχιεπίσκοπος Κεφαλληνίας Τιμόθεος Τυπάλδος τον εξέλεξε πρωτοπαππά στις 24 Ιουνίου το 1684 για την επίβλεψη των ιερέων όλου του νησιού. Ο Φραγκίσκος όταν γέρασε εγκατέλειψε την θέση του πρωθιερέως το 1721. Ο άωρος χαμός του υιού του είχε κλονίσει την υγεία του με αποτέλεσμα να αποβιώσει στο Ληξούρι το 1722. Ο Φραγκίσκος είναι αυτός ο οποίος έσωσε ένα μεγάλο μέρος από τα γραπτά του υιού του και με πολύ κόπο να πετύχει την έκδοσή τους με αποτέλεσμα να διατηρηθεί ανά τους αιώνας η μνήμη και το όνομα του μεγάλου ανδρός Ηλία Φ. Μηνιάτη28.
27Ηλία Μηνιάτη «Διδαχαί και Λόγοι»(1925) ό.π. σ.δ’
28 Ηλία Α. Τσιτσέλη, ό.π. σ.σ.476,477
2.2.2 Άνθιμος Μαζαράκης-Ηλίας Τσιτσέλης-Μελέτιος Τυπάλδος
Ο Άνθιμος Μαζαράκης γεννήθηκε στο Ληξούρι Κεφαλληνίας το 1800, έγινε Μητροπολίτης Σελευκίας το 1866 και απέθανε το 1868. Με την υπόδειξη του Κωνσταντίνου Τυπάλδου το 1841 δίδαξε στο Φλαγγινιανόν Φροντιστήριο. Ο Άνθιμος προλογίζει το έργο «Διδαχαί και Λόγοι» του Ηλία Μηνιάτη και φρόντισε για μία καλύτερη και διορθωμένη έκδοση. Είναι ο συγγραφέας του έργου «Βιογραφίαι των ενδόξων ανδρών της νήσου Κεφαλληνίας» με σκοπό να περισώσει την βιογραφίαν των ενδόξων πνευματικών ανθρώπων της Κεφαλληνίας29.
Ο Ηλίας Τσιτσέλης (1850-1927) γεννήθηκε κοντά στο Ληξούρι στο Πλατυμπόρο. Γονείς του ήταν ο Άγγελος Τσιτσέλης και η Ρεγγίνα Πινιατόρου. Με δημοσιογραφικές, ιστοριοδιφηκές και λαογραφικές ικανότητες μας άφησε το περίφημο βιβλίο τα «ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΚΑ ΣΥΜΜΙΚΤΑ» στο οποίο βιογραφεί για τους μεγάλους Κεφαλλήνες Άνδρες.
Ο εγγονός του Ηλίας Τσιτσέλης φρόντισε να διασωθούν όλα τα χειρόγραφα. Ο Τσιτσέλης διέσωσε μοναδικά στοιχεία μιας ταραγμένης εποχής τα οποία χωρίς την συνδρομή του θα είχαν χαθεί στη λήθη του χρόνου. Για τις πληροφορίες για τον Τσιτσέλη οφείλουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ στον Αντιδήμαρχο Ληξουρίου κύριον Γεράσιμον Γαλανό30.
29 «ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ», ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΔΕΥΤΕΡΑ, ΤΟΜΟΣ Ε’ ΑΡ. 1 (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΜΑΡΤΙΟΣ 1963), Γ.Θ. Ζώρα, «Άνθιμος Μαζαράκη και Νικόλαος Θωμαδαίος (Ανέκδοτος αλληλογραφία)» σ.σ. 85,86
30Kefalonianews.gr>ηλίας-α-τσιτσέλης Dcember 23, 2000
Σημαντικό ρόλο στην ζωήν και εξέλιξη του Ηλία Μηνιάτη είχε ο συμπατριώτης του Μελέτιος Τυπάλδος (1648-1713). Από το 1685 ήταν διευθυντής στη Φλαγγίνειο Σχολή ως μητροπολίτης Φιλαδελφείας. Ο Μηνιάτης ως στενός συνεργάτης του Τυπάλδου εστάλη ως συνοδός του Lorenzo Soranzo στην Κωνσταντινούπολη. Ο Τυπάλδος είχε μεγάλη επιρροή στην Κωνσταντινούπολη, αλλά αν και προσδοκούσε να γίνει Πατριάρχης, απέτυχε. Συνεργάστηκε με το Βατικανό και είχε στο πλευρό του ισχυρούς αξιωματούχους Βενετούς. Εργάσθηκε με πυγμή «για την βελτίωση της παιδείας και του κλήρου»31.
Μετά από προστριβές με άλλους επισκόπους σχετικά με τη χειροτονία, την ευκολίαν του αφορισμού και του μυστηρίου του γάμου, προχώρησε στην Καθολική Εκκλησία ως σχιματισμός32.
31 Βασίλειος Τσακίρης, «ΕΩΑ και ΕΣΠΕΡΙΑ», Περιοδικό, τόμος 8 {2008-2012) σ.σ.3,7
32 el.m.wikipedia.org>wiki Μελέτιος Τυπάλδος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΤΑ ΠΡΟΤΕΡΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΗΝΙΑΤΗ
3.1 ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ -ΥΦΟΣ
«Η σχετικώς της ηλικίας αυτού ευρυμάθεια, η ρητορική δυνατότης, τα κάλη του ύφους, η θερμή ευσέβεια και ο χρηστός χαρακτήρ, προήγγελον έκλαμπρον ιεροκήρυκα και άνδρα μέλλοντα να δράση εθνωφελέστατα».
Τον Ηλία διέκρινε η αβρότητα, ευγένεια, του χαρακτήρα. Η γνώση ξένων γλωσσών και οι διεξαγωγές διπλωματικών υποθέσεων προϋπόθεταν άνδρα με μεγάλην πνευματική διορατικότητα, ευστροφίαν και επιβλητικότητα με άριστη χρησιμοποίησην του λόγου33. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν η συνεχής εκπαίδευση και μεταποίηση των γνώσεών του σε έναν ατέρμοναν πνευματικόν κοχλία. Ο Ηλίας μεγάλωσε σε μια πολύτεκνη οικογένεια με γονείς αριστοκράτες και γεμάτους αγάπη. Αγωνίζετο για την ενότηταν των Ελλήνων και την αποφυγή της διχόνοιας, με λόγους γεμάτους παρρησία και χριστιανική αγάπη. Ήταν ένα αληθινός φάρος μέσα στα σκότη και στην αμάθεια. Καθημερινώς απέβαινε σοφότερος, με κήρυγμα αρεστόν σε Λατίνους και Γραικούς λόγω της χάρης, του πλούσιου λεξιλογίου, των σχημάτων του λόγου, της ρέουσας γλώσσας και του επιβλητικού ύφους34.
«Ην δε ανήρ σοφός και πολυμαθής, δαήμων της ελληνικής και λατινικής γλώσσης (εγίγνωσκεν έτι και την εβραϊκή και γαλλικήν, την δε ιταλική και ομίλει και έγραφε γλαφυρώς)35.
33Ηλία Α. Τσιτσέλη, ‘ο.π. σ.σ.458,459,472
34Ηλία Μηνιάτη (1925) ό.π’ σ.ζ’
35books.google.gr
Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη Γ’ τόμος Κ.Ν. Σάθας 2015
History books.google.gr σ.σ. 168,492
3.2 ΡΗΤΟΡΙΚΗ
«Οι αρχαίοι ρήτορες είχαν ως σκοπό τους να πείσουν τους ακροατές τους. Το ίδιο, φυσικά, σκοπό έχει και ο Μηνιάτης». Η ρητορική χρησιμοποιήθηκε πάρα πολύ στην Αρχαία Ελλάδα. Ο Μηνιάτης εκτός από λογικά επιχειρήματα προσπαθεί, με άριστα πάντοτε αποτελέσματα, να κεντρίσει τον συναισθηματικό κόσμο των ακροατών. Χρησιμοποιεί όσο καλύτερα μπορεί περικοπές από την Καινή και Παλαιά Διαθήκη με τρόπο μοναδικόν και αριστοτεχνικόν σε κατανοητή γλώσσα και με επιχειρήματα τα οποία είναι αδύνατον κάποιος με κακόβουλες διαθέσεις να ανατρέψει.
Εικοσαετής ο Ηλίας Μηνιάτης χειρίζεται και χρησιμοποιεί στον λόγον του επιλεκτικά και με κατάλληλον τρόπον χωρία από την Αγία Γραφήν και τα δένει με μίαν αλληλουχίαν νοημάτων τα οποία κρούουν τις ευαίσθητες καρδιές των ακροατών. Ξεσηκώνει τα πλήθη και τα οδηγεί σε ορθόδοξους και φιλοπατρικούς δρόμους. Όλοι οι λόγοι του Μηνιάτη αποτελούν αριστοτεχνικά, ρητορικά και λογοτεχνικά αριστουργήματα τα οποία παραμένουν πρότυπα για τη γραμματειακή έρευνα της εποχής του 36.
«Αι διδασκαλίαι του κηρύττονται δια το καλύτερον βιβλίον, οπού να διαβάζεται εις την Ρωμαικής απλήν διάλεκτον, εις την οποίαν είναι τόσο δύσκολον εις το να γράψη τινάς με καθαρότητα, όσον είναι εις το να εύρη εις τους παλαιούς Έλληνας Βάρβαρον»37.
36Κωνσταντίνα Στάθη-Έφη Παφίλη, «Κείμενα Νεοελληνκής Λογοτεχνίας» Α’ Λυκείου, εκδόσεις Βολονάκη 2006 Αθήνα, σ.204, ekpaideytikos. Weebly.com
37Ηλία Μηνιάτη «Πέτρα Σκανδάλου» ό.π. σ.23
Πολλοί Πατέρες της Ορθοδοξίας είχαν παρακολουθήσει μαθήματα φιλοσοφίας και ρητορικής κοντά σε διδασκάλους επιφανείς οι οποίοι έφεραν την υφολογική σφραγίδα του μεγάλου ρήτορα Ερμογένη ο οποίος έδρασε πριν και μετά το έτος 200. Είχε ως στοιχεία την απλότηταν, τη σαφήνεια και την καθαρότητα τα οποία χαρακτήριζαν και τους ρητορικούς λόγους του Ηλία Μηνιάτη σε απλή γλώσσα με σκοπό την κατανόηση των Γραφών από τους απλούς ανθρώπους. Με σεμνόν τρόπον όπως δίδασκε η ρητορική τέχνη του Ερμογένη αλλά και με ρητορικές ανατάσεις ή υπερβολές όπως χαρακτηρίστηκαν ο Μηνιάτης προσέδιδε μίαν μεγαλοπρέπεια στο περιεχόμενο των περικοπών των Οερών Γραμμάτων η οποία καθήλωνε τους ακροατές και τους οδηγούσε σε ένα υπερκόσμιο περιβάλλον ή τους αναπτέρωνε το ηθικό για τον αγώνα της δημιουργίας μιας ελεύθερης Πατρίδας. Υπήρχε όμως και μία μικρή ομάδα ανθρώπων οι οποίοι ήταν αντίθετοι με τη δράση του Μηνιάτη. Στην Ελλάδα δεν υπήρχαν το 1700 ανώτερες Σχολές και Πανεπιστήμια στα οποία θα μπορούσαν να σπουδάσουν τα ελληνόπουλα. Κατέφευγαν αναγκαστικά, κυρίως από τις ενετοκρατούμενες περιοχές στη γειτονική χώραν, την Ιταλία. Είναι όμως αλήθεια ότι αρκετοί κληρικοί όπως ο Ηλίας Μηνιάτης δέχθησαν κάποιες επιδράσεις από την Δυτική Θεολογία. Το ορθόδοξον όμως πνεύμα του Μηνιάτη διατηρήθηκε αλώβητο μέσα από μία διδακτική ρητορική τέχνη την οποία σπούδασε στη Φλαγγινιανή Σχολή πατώντας στη γραμμή όμως του χαράξαν οι Καππαδόκες Πατέρες Ιωάννης Χρυσόστομος, Μέγας Βασίλειος38, Γρηγόριος Ναζιανζηνός και Γρ. Νύσσης.
38 Το κήρυγμα στην τουρκοκρατία pdf.
Κεφάλαιο 20 από το βιβλίο: «Το μήνυμα του Ευαγγελίου. Μετάδοση και πρόσληψη». Εκδόσεις Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2009, 2018.
3.3 ΦΘΟΝΟΣ ΚΑΙ ΡΗΤΟΡΙΚΗ
«Τι γελάς ώ φθονερέ της ελληνικής δόξης;»
Μόνον η Ελλάδα έβγαλε πρώτη σοφούς και ρήτορες όπως ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, ο Πίνδαρος, ο Δημοσθένης, ο Αριστοφάνης, ο Ησίοδος και η Ορθοδοξία πλήθος σοφών και ρητόρων από την εποχήν του Χριστού μέχρι τον Ιωάννην τον Χρυσόστομον και από αυτόν μέχρι τον Ηλία Μηνιάτη. Ο Ηλίας υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους ανθρώπους του δεκάτου εβδόμου αιώνα. Η αγάπη του για το διάβασμα τον έφερε στην απόλυτη γνώση και διαχείριση αυτής. Ήταν από τους πρώτους δημιουργούς της νεοελληνικής καθαρής και κατανοητής γλώσσας με αρκετά διευρυμένο λεξιλόγιο. Ήταν ένας «εκ των σπανίων και ευφραδεστέρων ρητόρων της ορθοδόξου Εκκλησίας». Διέθετε ζωηρότατη φαντασία και ήταν πολύ πειστικός. Τη ρητορική είχε διδαχθεί από τον Φραγκίσκο Σκούφο αλλά ήταν και ο ίδιος εξαιρετικά ταλαντούχος με άπειρη φαντασία και τέλεια συναρμολόγηση της ροής του λόγου. Λαμποκοπούσε από χαρά και ήταν πιστός στις παραδόσεις και στα γλωσσικά στοιχεία τα οποία μας έχει κληροδοτήσει ο ελληνισμός39.
«Είπε αν ο φθόνος δεν σου πνίγει μέσα εις τον λάρυγγα την φωνή και τον λόγον, πόθεν ανέτειλαν τόσοι ήλιοι της σοφίας, με τες ακτίνες των οποίων στολισμένοι οι άλλοι φαίνοντε αστέρες, όπου τάχα ήθελεν έσται σκότος και κάρβουνα;»40.
39ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ (ΦΟΙΝΙΞ) ‘ο.π. σ.141 τ. ΙΖ’
40Γ. Καλαματιανού, Μ. Σταθοπούλου κ.α. «Νεοελληνικά Αναγνώσματα Ε’ Γυμνασίου ΟΕΣΒ ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ σ.σ.62,63
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΗΛΙΑ ΜΗΝΙΑΤΗ
4.1 ΔΙΔΑΧΑΙ ΚΑΙ ΛΟΓΟΙ
4.1.1 Εγκώμιο
«Ο Μηνιάτης είναι ο μοναδικός Ιεροκήρυξ, τον οποίον αχορτάστως αναγιγνώσκει όλον το ελληνικός έθνος»41.
Ο Αρχιμανδρίτης του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως Άνθιμος Μαζαράκης (1800-1868), με τα λόγια αυτά ξεκινά το εγκώμιό του για τον Ηλία Μηνιάτη στο βιβλίο «Διδαχαί και Λόγοι»: Ο Μηνιάτης διέθετε ιστορικές, φιλοσοφικές, πολιτικές και πολυπληθείς άλλες γνώσεις, καθώς και γλωσσικές ικανότητες τις οποίες χρησιμοποιούσε με ευκολία για τη συγγραφή των έργων του και για τις ρητορικές του συνθέσεις.
Εικόνα 6: Διδαχαί και Λόγοι-Το πρώτο έργο του Ηλία Μηνιάτη
41Ηλίας Μηνιάτης (1925), ό.π. σ. γ’, ΔΙΔΑΧΑΙ 1925 σ.4 και 3
4.1.2 Περί Πίστεως - Πρώτη Ομολογία Περί Ορθοδοξίας
Το κύριο μέρος των «Διδαχών και Λόγων» του Ηλία Μηνιάτη ξεκινά ως «ΣΕΙΡΑ ΠΡΩΤΗ, ΚΥΡΙΑΚΗ Α’ ΤΩΝ ΝΗΣΤΕΙΩΝ» με πρώτον λόγον «ΠΕΡΙ ΠΙΣΤΕΩΣ».
Η σκέψη του Μηνιάτη εδώ λειτουργεί με ορθολογικόν και μαθηματικόν τρόπον περιγράφωντας τον χρόνον μηδέν, τη στιγμή δηλαδή κατά την οποίαν ξεκίνησε η Ορθοδοξία, η πρώτη γνώση του ανθρώπου περί του Θεανθρώπου και η αρχή της αποκρυπτογράφησης της Παλαιάς Διαθήκης των χωρίων τα οποία προαναγγέλουν την έλευση του Χριστού στον κτιστόν μας κόσμο. Η αναγνώριση του Θεού και του Ανθρώπου στον Ιησούν Χριστόν αποτελούν την αφετηρία της πίστεώς μας. Με αυτόν τον τρόπον ο Μηνιάτης αναφέρει «με ευλαβητικήν θεωρίαν στοχάζωμαι την αρχήν, την αύξησιν, την στερέωσιν της ορθοδόξου ημών πίστεως, ξανοίγω μυστήρια, ευρίσκω θαύματα». Τα μυστήρια ξεκινούν με τα λόγια του Δαυίδ «Μέγας ο Κύριος ημών, και μεγάλη η ισχύς αυτού,» (Αγγ.και Ζαχ. 5). Δίπλα στο Μεγάλο Θεόν Υιόν θα αρχίσει και η μεγαλειώδης Ορθοδοξία. Σε όλην την γην θα κτυπήσει η χαρούμενη καμπάνα της λύτρωσης με την αλήθειαν του Ευαγγελίου να απλώνεται στις καρδιές των ανθρώπων επάνω στον Άμβωνα της Εκκλησίας ο Μηνιάτης ιερουργεί πληροφορώντας τους εκκλησιαζομένους για την έλευση και εδραίωση της ορθόδοξης πίστης. Με αυτήν ο χριστιανός θα κατανοήσει τα Θεία Μυστήρια, τον λόγον της έλευσης του Χριστού και την αρχή της Βασιλείας των Ουρανών σε έναν αμαρτωλόν κόσμο42.
42Ηλας Μηνιάτης 1925 ό.π. σ.2
Οι πρώτες εκδόσεις των «Διδαχών» του Ηλία Μηνιάτη πραγματοποιήθηκαν από Βενετούς τυπογράφους. Η βεβιασμένη όμως τύπωση έφερε πολλά λάθη λόγω της ανεπαρκούς κατάρτισης των τυπογράφων με αποτέλεσμα το βιβλίο να καθίσταται δυσανάγνωστο. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι οι τυπογραφικές δυνατότητες της εποχής ήταν περιορισμένες. Το ευτύχημα όμως είναι ότι πραγματοποιήθηκε, διότι διαφορετικά μπορούσε να μην είχε διασωθεί το περίφημο αυτό σύγγραμμα του Ηλία Μηνιάτη. Αργότερα όμως στο ελληνικό Τυπογραφία του Φοίνικος εξέδωσε εκ νέου το βιβλίο «Διδαχαί» με επιτυχημένες διορθώσεις με αποτέλεσμα την πλήρη αποκατάσταση του πανορθόδοξου αυτού έργου. Οι Διδαχές περιέχουν το κηρυγματικό έργο του Μηνιάτη σε γλώσσα κατανοητή. Η πρώτη έκδοση έγινε στη Βενετία το 1718 με τίτλο: «Διδαχαί εις την αγίαν και μεγάλην Τεσσαρακοστήν και εις τας Κυριακάς του ενιαυτού και επισήμους εορτάς μετά τριών πανηγυρικών λόγων»43.
Το βιβλίον του Ηλία Μηνιάτη «Διδαχαί και Λόγοι» στις τριακόσιες πενήντα περίπου σελίδες του περιλαμβάνει τέσσερεις περιόδους κατά σειρά αύξουσα καθώς και ένα τελικό κεφάλαιο με λόγους και ομιλίες του στην ιταλική γλώσσα, παραθέτοντας ταυτόχρονα καi την μετάφρασην στην ελληνικήν γλώσσα. Στη συνέχεια του πονήματος θα εκθέσουμε τα κύρια σημεία κατά τη σειρά του βιβλίου. Τους προλόγους του έργου θα χρησιμοποιήσουμε σε ιδιαίτερα κεφάλαια κατά την πορείαν της εργασίας μας για να έχουμε καθαρήν εικόνα των γραφομένων μόνον από το χέρι του Μηνιάτη.
43Ηλία Μηνιάτη (1925) ό.π. σ.γ’
ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΡΩΤΗ: Περιλαμβάνει οκτώ λόγους και ξεκινά με την εισαγωγή του Ιησού στον δημόσιον βίον προσκαλώντας τον Απόστολον Φίλιππον. «Και ευρίσκει Φίλιππον, και λέγει αυτώ: Ακολούθει μοι», Ιωάν. α’ 44.
Το ερώτημα εδώ είναι αν ισχύει ο απόλυτος προορισμός του ανθρώπου ή αν έχει ο ίδιος τη δύναμη και την ελευθερία να κάνει τις δικές του επιλογές. Δυστυχώς η αμαρτία καθιστά κάθε άνθρωπον αδύναμον. «Μέσα εις την άβυσσον της θείας γνώσεως και σοφίας δεν κρύπτεται μυστήριον πλέα ακατάληπτον από τον θείον προορισμόν».
Δεν είμαστε όμως Σχολαστικοί Θεολόγοι για να γνωρίζουμε αν ο προορισμός του ανθρώπου γίνεται πριν ο Θεός γνωρίσει τις πράξεις ή μετά. Η θεία πρόβλεψη είναι ασφαλής όσο και η ελεύθερη βούληση του ανθρώπου. Ο προορισμός είναι σύνθετη λοιπόν ενέργεια της θείας χάριτος και της ανθρωπίνης θελήσεως. Η ελεύθερη βούληση προτρέπει τον Φίλιππον να ακολουθήσει τον δρόμον του Κυρίου: Η αγάπη του Θεού απλώνεται παντού44.
Ενώ στην Π.Δ. γίνονται αναφορές περί της έλευσης του Χριστού, στην Κ.Δ. έχουμε ομολογίες πίστεως στον Θεάνθρωπο Ιησού Χριστό. Την πρώτη περικοπή περί πίστεως την οποίαν χρησιμοποιεί ο Μηνιάτης είναι η εξής:
«Απεκρίθη Ναθαναήλ, και λέγει τω Ιησού. Ραββί,, συ ει ο Υιός του Θεού, συ ει ο Βασιλεύς του Ισραήλ».(Ιωανν.1.50). Στη συνέχεια ο Χριστός διαβεβαιεί τον μαθητήν οτυ Ναθαναήλ περί της πραγματικότητας των λόγων. Με τον Ναθαναήλ συμπληρώθηκε η προσέλευση των δώδεκα Μαθητών, επομένως η διαβεβαίωση έφθασε σε όλους. Σωστά λοιπόν ο Μηνιάτης την θεωρεί ως την «πρώτη ομολογιάν της Ορθοδοξίας».
Στην συνέχεια ο Μηνιάτης με βαθειά νοήματα και με στοχασμούς οι οποίοι φθάνουν στα όρια της ανθρώπινης λογικής, γνώσης και
44Ηλία Μηνιάτη (1925) ό.π. σ.1, Διδαχαί 1925 σ.4 και 3
ευγλωτίας οδηγεί στους ανθρώπους στον αληθινό δρόμο του Θεού για τη σωτηρία των ψυχών. Θεωρί τον Παράκλητο να πληροί το πνεύμα του και να του παρέχει τη δύναμη του κηρύγματος.
«Πνεύμα Πανάγιον, όπου είσαι πνεύμα σοφίας και συναινέσεως χάρισαι σήμερον φως γνώσεως εις τον νούν μου» και «εις τρία κεφάλαια θέλω διαμοιράσει τον περί Ορθοδοξίας λόγον».
Ο Μηνιάτης αισθάνεται και την πληρότητα του αγίου Πνεύματος να ρυθμίζει, να ενισχύει και να ταξινομεί τα λόγια του, όπως έγινε με τους Μαθητές του Ιησού. Οι προφητείες της Π.Δ. τελειώνουν με τη νέα διαθήκη και εντολή του Χριστού, «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη, βαπτίζοντες αυτούς εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος.» (Ματθ. 28.19), καθώς και με τα λόγια «Λάβετε Πνέυμα Αγιον) (Ιωανν. 20.22). Ο Μηνιάτης έλαβε Πνεύμα Αγιον όπως οι Μαθητές του Ιησού και με την ευλογίαν του αγίαζε τις καρδιές των απλοϊκών χριστιανών45.
Ο Φραγκίσκος Μηνιάτης μετά τον πρόωρον θάνατον του υιού του έθεσε κύριο μέλημα να συγκεντρώσει όλα τα έγγραφα του κήρυκα Ηλία και ως λόγιος άνθρωπος να τα κατατάξει σε μία λογική σειρά με απώτερον σκοπόν την έκδοσήν τους. Η τεχνική πλευρά των «Διδαχών και Λόγων» περιλαμβάνει διδαχές σε τέσσερεις περιόδους καθώς και το σαρανταήμερο μέχρι το Πάσχα. Ακολουθούν οι Λόγοι τους οποίους εκφωνούσε τις Κυριακές με αρκετές αναφορές στη Θεοτόκο.
Ο Μηνιάτης νουθετεί το πλήρωμα της εκκλησίας σε πίστη, σε μετάνοια και σε σωτηρία. Συνεχώς τελειοποιεί τα έργα του δουλεύοντας ακούραστα μέχρι τη νύχτα. Καταβάλει προσπάθεια να τεκμηριώνει τα συμπεράσματά του με κατανοητές αποδείξεις αποφεύγοντας τις μεγαλόσχημες και δυσνόητες εκφράσεις.
45Ηλία Μηνιάτη (1925) ό.π. σ.σ.3,4
Χρησιμοποιεί το τυπικό σχήμα: εισαγωγή, κύριο μέρος, συμπεράσματα. Απλοποιεί τις φιλοσοφικές, θεολογικές και επιστημονικές γνώσεις για να γίνονται αποδεκτές στους απλοϊκούς ανθρώπους. Κάθε κείμενο αναπτύσσεται σε πέντε έως είκοσι σελίδες ανάλογα με την περίσταση46.
Το δεύτερο μνημειώδες έργο που διέσωσε και έκδωσε ο Φραγκίσκος Μηνιάτης είναι η «Πέτρα Σκανδάλου». Το έργο μπορεί να χωριστεί σε δύο βιβλία. Στο πρώτο ο Ηλίας Μηνιάτης περιγράφει τα ιστορικά γεγονότα τα οποία απομάκρυναν σιγά-σιγά την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία από την Ορθοδοξία. Το δεύτερο βιβλίο αναφέρεται στις διαφορές στα δόγματα και στις πρακτικές των δύο Εκκλησιών. Όλα αυτά είχαν το κοινό αποτέλεσμα το οριστικό Σχίσμα το 105447.
Εικόνα 7: Πέτρα Σκανδάλου-Το δεύτερο έργο του Ηλία Μηνιάτη
46Γεώργιος Ε. Μποροβίλος, Διδακτορική Διατριβή «Η Ορθόδοξη Κηρυκτική Γραμματεία κατά τον ΙΗ αι.» Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη 2001 σ.116
47 Ηλία Μηνιάτη «Πέτρα Σκανδάλου» τ.Α’ ό.π. σ.6
4.1.3 «Οι πραγματικοί Χριστιανοί είναι δυσεύρετοι»
«Εις ένα καιρόν, οπού ωσάν μεσημέρι λάμπει η Ορθοδοξία, ανάπτω και εγώ τον λύχνον του ευαγγελικού κηρύγματος».
Είμαι σε μίαν εκκλησία με χριστιανούς γύρω μου αλλά πόσοι από αυτούς είναι πραγματικά χριστιανοί; Αυτό το οποίον συμβαίνει εδώ, συμβαίνει σε όλες τις πόλεις και τα κάστρα. Ο Μηνιάτης εδώ μας κάνει γνωστό ότι υπάρχουν δύο κατηγορίες χριστιανών. Οι χριστιανοί οι οποίοι μπορεί να διαθέτουν μεγάλες περγαμηνές και εξωτερικά να φανερώνουν μεγάλην πίστην, εσωτερικά όμως να είναι κενοί ευλάβειας και να αρνούνται ή να είναι αδιάφοροι σε αρκετές χριστιανικέ δοξασίες. Άλλοι είναι φιλάργυροι με υψηλοφροσύνη και άλλοι φιλάρεσκοι στην ασωτία. Η βλασφημία τρέχει από τα χείλη των στρατιωτών και των ναυτικών στις θάλασσες, «και εδώ βλέπω την τέλειαν απώλειαν». Ω μεγάλη εντροπή της πίστεως! Ω μεγαλωτάτη καταδίκη των χριστιανών!». η δεύτερη κατηγορία είναι οι αληθινοί χριστιανοί οι οποίοι ξεχειλίζουν από πίστη, οι οποίοι μπορεί να φαίνονται οι πιο ασήμαντοι άνθρωποι. Ο Χριστιανισμός ένωσε εθνικούς και ιουδαίους, αλλά οι άνθρωποι έχουν την τάση να χωρίζονται48.
48efimerios-1981-1-2.pdf σ.9
Ετος Α’ Αθήναι 1/15 ΙΑΝΟΥΡΙΟΥ 1981
4.1.4 Λόγος Περί Αγάπης
«Όλος ο νόμος του Ιησού Χριστού είναι θεμελιωμένος επάνω εις το ευγενέστερον πάθος της ανθρωπίνης φύσεως, εις την αγάπην.».
Με τα λόγια αυτά ο Μηνιάτης μας εισαγάγει στη μεγαλύτερη εντολή, την εντολή της αγάπης «εντολή καινήν δίδωμι υμίν ίνα αγαπάτε αλλήλους, καθώς ηγάπησα υμάς ίνα και υμείς αγαπάτε αλλήλους.» (Ιωαν 13.34). Η αγάπη πρέπει να επεκτείνεται σε κάθε πλησίον έστω και αν αυτός είναι εχθρός μας.
«Μνήσθητί μου, Κύριε, όταν έλθης εν τη βασιλεία σου, και είπεν αυτώ ο Ιησούς. Αμήν λέγω σοι, σήμερον μετ’ εμού έση εν τω παραδείσω.» (Λουκ 23.42,43). Η άπειρη αγάπη του Ιησού οδήγησε τον μεταμεληθέντα ληστήν πρώτον στον παράδεισο49. Η αγάπη οδηγεί τον ατελή άνθρωπο στην τελείωση. Η εντολή της αγάπης σε κάθε άνθρωπο υπάρχει μόνον στον χριστιανισμό.
«Αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σεαυτόν» (Ματθ. 22.39).
Εικόνα 8: Αγιογραφία Ηλία Μηνιάτη
49Ηλίας Μηνιάτης «Διδαχαί και Λόγοι» 1925 ό.π. σ.σ.83,84,85
Ο Μηνιάτης σε αυτό το υποκεφάλαιο κάνει τις πλέον σημαντικότερες παρατηρήσεις. Χρησιμοποιεί το εδάφιον «Διδάσκαλε αγαθέ, τι ποιήσας ζωήν αιώνιον κληρονομήσω;» (Λουκ.18.18). Ο άνθρωπος που ερωτά τον Ιησού είναι τίμιος και τηρεί όλες τις εντολές του Θεού. Ο Ιησούς όμως του προτείνει κάτι το αναπάντεχο. να δώσει τα υπάρχοντά του στους φτωχούς. Η καταραμένη όμως φιλαργυρία τον αποτρέπει78. Έτσι «δυσκόλως οι τα χρήματα έχοντες κληρονομήσουσι την Βασιλείαν του Θεού», «ην γαρ πλούσιος σφόδρα»(Λουκ.18.23). Όσα περισσότερα αγαθά κατέχει ο άνθρωπος, τόσον περισσότερο στενεύει η πύλη του Παραδείσου. «Ευκολώτερον γαρ έστι κάμηλος δια τρυμαλιάς ραφίδος εισελθείν ή πλούσιον εις την βασιλείαν του Θεού εισελθείν»50.
Εικόνα 9: Ηλίας Μηνιάτης
50 Ηλίας Μηνιάτης «Διδαχαί και Λόγοι» 1925 ό.π. σ.77
4.1.5 Περί Παραδείσου
Ένα από τα σημαντικότερα υποκεφάλαια του Ηλία Μηνιάτη είναι το «ΠΕΡΙ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΥ». Ξεκινά με το εδάφιο «το δε καθίσαι εκ δεξιών μου και εξ ευωνύμων ουκ έστιν εμόν δούναι, αλλ’ οις ητοίμασται» (Μαρκ..10.40).
Οι Απόστολοι Ιάκωβος και Ιωάννης θέλουν να είναι δίπλα στον Χριστόν στον Παράδεισον αλλά ο Χριστός του λέγει ότι η θέση κάθε ανθρώπου θα είναι ανάλογη με την προετοιμασίαν που έχει τελέσει στην επίγεια ζωή του.
Οι άνθρωποι της αδικίας παρέχουν τιμές και αγαθά μόνον σε οικείους και φίλους ή όπου έχουν συμφέρον. Με αυτόν τον τρόπον παραβαίνουν το δίκαιον του Θεού ο οποίος παρέχει τιμάς μόνον σε ανθρώπους που το αξίζουν. Οι ενάρετοι και οι αδύναμοι όχι μόνο δεν προστατεύονται αλλά πέφτουν και θύματα των αδίκων ανθρώπων. Η αδικία όμως είναι ένας παράγοντας απομάκρυνσης της ψυχής από τον Παράδεισον.
Ο Μηνιάτης προσπαθεί να συναντήσει τους αδικούντας «περί της κοινής σωτηρίας» (Ιουδ.1) αυτών. Σκοπός του είναι να σώσει και όχι να κατηγορήσει. Δυστυχώς όμως η αδικία μας πλευρίζει μέχρι τις ημέρες μας και τίποτα δεν στέκεται εμπόδιο στο καταστροφικό της έργο. Ο σύντομος αγώνας μιας σύντομης ζωής είναι προϋπόθεση για την αιώνια Βασιλεία.
Ο Μηνιάτης κοπίαζε για τη δημιουργία μιας αξιοκρατικής κουλτούρας, για ανθρώπους οι οποίοι θα είχαν φθάσει σε υψηλά αξιώματα με την αξία τους, κατόπιν επίπονου προσπάθειας.
«Περί Παραδείσου σήμερον είναι ο λόγος ευλογημένοι χριστιανοί. Εγώ ομολογώ, πως αυτή είναι μία υπόθεσις όπου υπερβαίνει κάθε γλώσσαν και κάθε νουν.». Αποτελεί υπέρβαση η γνώση του Παραδείσου και γι’ αυτό ούτε άνθρωπος αλλά ούτε άγγελος θα μπορέσει να μας εξηγήσεις51.
51Ηλίας Μηνιάτης «Διδαχαί και Λόγοι» 1925, ό.π. σ.σ.137,138
4.1.6 Περί Πίστεως (Κυριακή Γ’ των Νηστειών)
«Τρόπος του κληρονομήσαι ζωήν αιώνιον»
Είναι μεγάλος ο πόθος του ανθρώπου να ζήσει αιώνια σε έναν ωραίον Παράδεισον, χωρίς όμως να στερηθεί τα γήινα αγαθά. Στο κεφάλαιο 18 του Λουκά ένας πλούσιος ερωτά τον Χριστόν, τι πρέπει να πράξει για να κληρονομήσει την αιώνιον ζωήν. Δυστυχώς όμως το χρήμα και η άνετη ζωή αποτελούν εμπόδια για την είσοδο στη βασιλεία των ουρανών. Εδώ ο Μηνιάτης χρησιμοποιεί τα λόγια του ιερού Θεοφύλακτου (8ος αιώνας) που αναφέρει ότι ο άνθρωπος γνωρίζει ότι είναι θνητός και η αιώνια ζωή δεν βρίσκεται στον κόσμο μας, αλλά στους ουρανούς. Εδώ μπορεί να έχουμε διαφορές, να είμαστε πτωχοί ή πλούσιοι, οι ψυχές μας όμως όταν μεταναστεύσουν στον άλλον κόσμο, δεν θα έχουν διαφορές και θα κριθούν δίκαια. Κατά τον Μέγα Βασίλειον (330-379) είναι δυνατόν και ο πλούσιος να σώσει την ψυχήν του με καλές πράξεις με παράδειγμα την ελεημοσύνην και με την κατάλληλη διαχείριση της περιουσίας του.
Η προσφορά στον δεινοπαθούντα πλησίον σου και η απομάκρυνση από αμαρτωλές πράξεις θα μας οδηγήσουν στην οδόν του Κυρίου.
«Ο πλούσιος να δίδη πολύ, ο πτωσός ολίγον, και ειξεύρετε πως και οι δύο έχουσιν ίσον τον μισθόν, διότι ο Θεός αποβλέπει όχι εις την δόσιν, αλλά εις την προαίρεσιν». Ο Χριστός επαίνεσε την χήραν για την προσφορά της στον Ναό ενός ελάχιστου χρηματικού ποσού διότι αυτό εδόθη από το υστέρημά της52.
52Ηλίας Μηνιάτης «Διδαχαί και Λόγοι» 1925, ό.π. σ.σ.68-75
4.1.7 Περί Ψυχής (Κυριακή Γ’ Των Νηστειών)
Ο άνθρωπος δυστυχώς τιμά περισσότερο τον κόσμο που βλέπει και λιγότερο τις άυλες ουράνιες θεϊκές δυνάμεις επιφέροντας ζημιά στην ψυχήν του. Τι είναι όμως ψυχή που πρέπει να φροντίζουμε περισσότερο από τις υλικές αξίες; Ο Πυθαγόρας και ο Γαληνός την συνδέουν με τους αριθμούς.
«Ο Πλάτων το όμοιον, ότι είναι ουσία νοητή, εξ εαυτής κινητή, κατ’ αριθμόν εναρμόνιον κινουμένη». Για να φτιάξει ο θεός τον κτιστόν κόσμο έδωσε μόνο μία φωνητική εντολή, έναν αρχικόν κραδασμό. Για την ανθρώπινη όμως ψυχήν εφύσηξε με θείαν πνοήν, έδωσε κάτι δικό του γι’ αυτό ο άνθρωπος το μοναδικό δημιούργημα «κατ’ εικόνα» Θεού και παραμένει αθάνατη. Καλύτερα να χαθεί όλος ο κόσμος μπροστά από τα μάτια μας παρά η ψυχή μας καλύτερα να χάσουμε τα πάντα παρά να ζημιώσουμε την ψυχή μας αναφέρει ο Ευαγγελιστής Μάρκος στο όγδοον κεφάλαιο. Το σώμα και η ψυχή του Ιώβ υπέστησαν όλα τα μαρτύρια που του έστειλε ο Θεός για να δοκιμάσει την πίστη του. Έλεγε όμως ο Ιώβ ότι «ο Θεός τα έδωκεν, ο Θεός τα επήρεν». Η ψυχή και το πνεύμα του Ιώβ μέσα από μίαν «ιώβιαν υπομονήν» έμεινα άθικτα και ο Θεός έστειλε μετά άφθονα αγαθά53.
53 Ηλία Μηνιάτη «Διδαχαί και Λόγοι» Έκδοσις 15η ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΝ ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ 1925 σ.σ.32.33,37
4.1.8 Περί Φθόνου
Τα θαύματα του Ιησού προκαλούσαν τον φθόνο στους Γραμματείς και Φαρισαίους του ιουδαϊκού κόσμου.
Ο Ιησούς εδίδαξε, γιάτρεψε τις ασθένειες του σώματος και τρίτον θεράπευσε τις άρρωστες ψυχές των ανθρώπων. Όμως «το ιερόν τάγμα της συναγωγής, τον κατακρίνουσιν ως βλάσφημον ». Ο φθόνος αποτελεί το σπέρμα κάθε κακού και μολύνει ουρανόν και γη. Ο φθόνος του Κάϊν άναψε τη φωτιά της κόλασης και η παρακοή των Πρωτοπλάστων ενίσχυσαν τον Εωσφόρο. Ο φθόνος αποτελεί το έβδομον θανάσιμο αμάρτημα με πρώτα την υπερηφάνεια, την φιλαργυρίαν, την ακαρδίαν, την λαιμαργίαν, την ασέλγειαν και την οργή. Ο φθόνος είναι ένα από τα επτά όπλα που χρησιμοποιεί ο Διάβολος για να διαβάλει τον άνθρωπο και να τον οδηγήσει στην άβυσσο. Αν ο άνθρωπος μπορέσει και ξεφύγει από τον φθόνο, τότε δύναται να νικήσει όλες τις πληγές που στέλνει ο Εωσφόρος και να σώσει την ψυχή του. Ο Διάβολος μη δυνάμενος να βλάψει τον Θεό, βλάπτει τον άνθρωπο μολονότι αυτός είναι εικόνα Θεού. «Εκεί (στον άνθρωπο) ώρμησε με σχήμα και με ορμήν όφεως ιοβόλου». Οι πλούσιοι της γης είναι οι επαίτες των ουρανών που θα ικετεύουν για μια σταγόνα νερού να δροσιστούν. Είναι σοφή η άποψη ότι ο φθονερός άνθρωπος βλέπει καλύτερα από τους άλλους, βλέπει ακόμη και ανύπαρκτα πράγματα. Ο Σαούλ όταν γέμισε η καρδιά του φθόνο καταστράφηκε.
Εικόνα 10:Ηλίας Μηνιάτης
54 Ηλία Μηνιάτη «Διδαχαί και Λόγοι» (1925) ό.π. σ.σ.11,12
Ο Μηνιάτης καταδικάζει τον φθονερό άνθρωπο λόγω των καταστροφικών του ενεργειών στην κοινωνία διότι διχάζει τους ανθρώπους με αποτέλεσμα να γίνονται ευάλωτοι στις εχθρικές ομάδες και έχουμε πολλά άσχημα συμβάντα κατά το παρελθόν. Ο φθόνος είναι εμπόδιο για την προκοπή του Γένους διότι επιφέρει διχασμούς και εμπόδια. Η απελευθέρωση των Ελλήνων από τον τουρκικόν ζυγό θα πραγματοποιηθεί μόνον με την ομόνοιαν ολόκληρου του ελληνισμού55.
55 Κωνσταντίνα Στάθη, Α’ Λυκείου, 1956 ό.π. σ.σ.202,203
4.1.9 «ΕΙΣ ΤΟ ΣΩΤΗΡΙΟΝ ΠΑΘΟΣ»
Ο άνθρωπος αποτελεί την κορωνίδα των δημιουργημάτων του Θεού διότι πλάστηκε μεν από χώμα, αλλά με τα χέρια και με την πνοήν του Δημιουργού. Όμως ο άνθρωπος αντί αν ευχαριστήσει, επρόδωσε τον Δημιουργόν του. Με ανομίαν όμως ο άνθρωπος εσταύρωσε τον Ιησούν Χριστόν όταν ήρθε να τον απαλλάξει από το προπατορικό αμάρτημα. «Τούτο είναι, ανάμεσα εις τα άλλα, το μεγαλύτερον πάθος του Ιησού Χριστού». Τα δάκρυα του Ηλία Μηνιάτη για το «Θείον Πάθος» είναι δάκρυα όλων μας, ικετεύοντας για συγχώρεση. Υπάρχουν όμως άνθρωποι που δεν λυπούνται, δεν δακρύζουν αν και γνωρίζουν ότι όταν ο Χριστός παρέδιδε το Πνεύμα του στον Πατέρα του, η γη έτρεμε, ο ήλιος έγινε σκοτεινός και το παραπέτασμα του Ναού εσχίσθη στα δύο. Ο Μηνιάτης τονίζει εδώ ότι ο Χριστός επάνω στον Γολγοθά κατά σάρκαν υπέστει τα πάνδεινα για να σώσει τις ψυχές των ανθρώπων.
Δυστυχώς κανένα κτίσμα του Θεού δεν μπορούσε να μας βγάλει από την αμαρτία. «Εδώ εχρειάζοντο δύο φύσεις, ανθρώπινη και θεία. ουχί ανθρώπινη μοναχή διατί με το να πάθη και αποθάνη, δεν εδύνατο να σώση, αλλά και ανθρωπίνη και θεία ομού, ηνωμένοι εις ένα πρόσωπον.», με τα λόγια αυτά ο Μηνιάτης δίνει απάντηση στη συνύπαρξη των δύο φύσεων του Κυρίου. Το Πάθος και η Ανάσταση του σώματος περιτυλιγμένου με την θεία φύση έφεραν την λύτρωση σε ολόκληρη την ανθρωπότητα και οδήγησαν τους Αποστόλους στη δημιουργία της Εκκλησίας του Χριστού56.
56 Ηλίας Μηνιάτης «Διδαχαί και Λόγοι» (1925) ό.π. σ.σ.244,245,246,249
4.1.10 «ΛΟΓΟΣ ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ ΕΙΣ ΤΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΝ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΜΑΡΙΑΣ»
«Χαίρε λοιπόν Θεόνυμφε Μαριάμ, πορφυρογέννητε Βασίλισσα των Αγγέλων. Χαίρε αργυροχρυσόχρωε κρίνε της καθαρότητος. Χαίρε ευανθέστατε Παράδεισε μακαρίων ηδονών.…Χαίρε, μα τι να είπω περισσότερον. Και ποίος ρήτωρ, αγκαλά και αν έχει εις το στόμα όλον τον χρυσόρρουν ποταμόν της ευγλωττίας, δύναται ποτέ να διηληθή τας δόξας, εις τας οποίας σε ύψωσεν ο Θεός ήταν χάριτας, με τας οποίας ο ουρανός σε επλούτισε;». Η παράγραφος αυτή αποτελεί ίσως ένα από τα χαρακτηριστικότερα δείγματα της ρητορικής του Ηλία Μηνιάτη. Οι χαιρετισμοί προς την Θεοτόκον πλαισιωμένοι από άριστα κοσμητικά επίθετα δημιουργούσαν ένα παραλήρημα, μία θρησκευτική ανάσταση στις ψυχές των πιστών προς τα ουράνια, καθώς κρεμόντουσαν κυριολεκτικά από τα χείλη του μεγάλου ιεροκήρυκα, Ηλία Μηνιάτη. Τον πανηγυρικόν αυτόν λόγος εξεφώνησεν ο Μηνιάτης την εικοστήν Πέμπτη Μαρτίου. Γονατίζει μπροστά στην εικόνα της Παναγίας και την παρακαλά να ελευθερώσει τους Έλληνες από τον Οθωμανικό ζυγό της δουλείας και της υποτέλειας. «Έως πότε, πανακήρατε Κόρη, το τρισάλθιον γένος των Ελλήνων έχει να ευρίσκεται εις τα δεσμά μιας ανυποφέρτου δουλείας;». φωνάζουν όλοι Άγιοι και σε παρακαλούν για την απελευθέρωση του Ορθοδόξου Γένους. Σε παρακαλούν ο Διονύσιος από την Αθήνα, ο Σπυρίδων από την Κύπρο, ο Ιγνάτιος από την Αντιοχεία, η Αικατερίνη από την Αλεξάνδρεια, ο Χρυσόστομος από την Κωνσταντινούπολη. Νέος Χρυσόστομος ο Μηνιάτης θερμοπαρακαλά την Θεοτόκον και αυτή θα πραγματοποιήσει την προσδοκία για απελευθέρωσει δύο αιώνες αργότερα. «Αποδέξου λοιπόν, Παναγία Παρθένε, τα δάκρυά μας».
«Ο κατωτέρω λόγος εκφωνήθη την ημέραν του Ευαγγελισμού του έτους 1688 εις τον Ελληνικόν ναόν της Βενετίας» «Διαδαχαί» Έκδοσις Βενετίας, 1888 Ηλίας Μηνιάτης57.
57Γ. Καλαματιανού, Θ. Μακροπούλου, «Νεοελληνικά Αναγνώσματα» Γ’Γυμνασίου, Ο.Ε.Σ.Β. Εν Αθήναις 1956 έκδοσις Α’, σ.σ.54,55,56
4.1.11 Κυριακή Α’ των Νηστειών- Περί Προορισμού
«Μέσα εις την άβυσσον της Θείας γνώσεως και σοφίας, δεν κρύπτεται μυστήριον πλέα ακατάληπτον από τον Θείον Προορισμόν».
Μέσα στην αβυσσαλέαν αυτή φράση του Μηνιάτη κρύπτεται μια διπλή αλήθεια όπως επεξηγεί ο ίδιος στη συνέχεια. Ο Θεός γνωρίζει τα πάντα σε όλο το φάσμα του χρόνου. Οι βουλές του είναι αμετάβλητες για όλα τα κτίσματα και πολύ περισσότερο για τον άνθρωπον. Από την άλλην πλευράν ο άνθρωπος με ροπήν προς την αμαρτίαν θέλει να πετάξει όσο γίνεται περισσότερο μακρυά, να φθάσουν στα πιο απόκρυφα σημεία του κόσμου. Ο άνθρωπος όση γνώσην και να αποκτήσει είναι ελάχιστη μπροστά στην απέραντη γνώση του Θεού. Από τη μία πλευρά ο Θεός έχει προβλέψει τα πάντα, από την άλλην όμως έχει χαρίσει στον άνθρωπον την ελευθερίαν της βούλησής του, να ενεργεί δηλαδή ελεύθερα και με πλήρη συνείδηση.
Οι Σχολαστικοί Θεολόγοι σκοτίζουν με τις θεωρίες τους τον νουν του ανθρώπου αναφέρει ο Μηνιάτης διότι εκφράζουν πολλά ζητήματα και απορίες περί του Προορισμού. Στην πραγματικότητα η Θεία χάρις μας κράζει για το σωστό το οποίον πρέπει να πράξουμε και από την άλλην ο άνθρωπος με την θέλησήν του αποφασίζει. «Την επαύριον ηθέλησεν ο Ιησούς εξελθείν εις την Γαλιλαίαν και ευρίσκει Φίλιππον και λέγει αυτώ Ακολούθει μοι.» (Ιωαν.1.44).
Ο Φίλιππος με απλόν τρόπον έλαβε την πρόσκλησην από τον Υιόν να τον ακολουθήσει και αυτός με όλην του τη θέληση αποδέχθηκε τον λόγον του Κυρίου. Ο Άγιος Λουκά Αρχιεπίσκοπος Κριμαίας αναφέρει ότι ο άνθρωπος με ελεύθερη βούληση διαλέγει τον δρόμον τον οποίον θα ακολουθήσει. Ο Θεός έχει τοποθετήσει σκεύη οργής στον κόσμο μας για να τα βλέπουν οι αμαρτωλοί και να αλλάζουν δρόμους προς τη σωστή κατεύθυνσην, την οδόν του Χριστού58.
58 Ηλία Μηνιάτη «Διδαχαί και Λόγοι» (1716) Άρτος Ζωής ό.π. σ.σ.163,164
4.1.12 Κυριακή Γ’ Νηστειών- Περί Μελλούσης Κρίσεως
«Γενεά ήτις ου κατήυθυνε την καρδίαν εαυτής και ουκ επιστώθη μετά του Θεού το πνεύμα αυτής.» (Ψαλμ.77.).
Οι καιροί είναι άσχημοι και τα ήθη έχουν ξεπέσει. Βασιλεύει το άδικον και την αλήθειαν έχει καλύψει το ψεύδος. Πολλοί χριστιανοί έχουν λοξοδρομήσει προς την αμαρτία, «τα πάντα είναι διεστραμμένα», με αποτέλεσμα να οδηγούνται στην απώλεια. Ο άνθρωπος εξαπατά τον Θεόν όμως είναι ο μοναδικός Κριτής ο οποίος θα ανταποδώσει στον καθένα μας ανάλογα με τις πράξεις μας. Με τα λόγια αυτά ο Μηνιάτης μας γνωστοποιεί τι θα επακολουθήσει κατά τη μέλλουσα Κρίση.
Ο Απόστολος Παύλος στην προς Εφεσίους επιστολή προειδοποιεί τα εξής: «τούτο γαρ έστε γινώσκοντες, ότι πας πόρνος ή ακάθαρτος ή πλεονέκτης, ός έστιν ειδωλολάτρης, ουκ έχει κληρονομίαν εν τη βασιλεία του Χριστού και Θεού». Η μέλλουσα Κρίση θα οδηγήσει τους ενάρετους στον Παράδεισο, τους δε αμαρτωλούς στην Κόλαση. Για όλα αυτά τα οποία θα επακολουθήσουν ειδοποιεί ο Θεός τον άνθρωπο ή θα γίνουν αναπάντεχα. Λίγο πριν καταστραφή ο Ναός της Ιερουσαλήμ από τις ρωμαϊκές λεγαιώνες το έτος 72, ο Θεός έστειλε τέσσερα σημάδια. Πρώτος στον ουρανόν εφάνηκε κομήτης σχήματος ρομφαίας, δεύτερον μία δάμαλις προς θυσίαν εγέννησε αρνίον, τρίτον η ανατολική πύλη σχεδόν εσφραγίσθει και τέλος μία φωνή μέσα από τον Ναό έκραζε «φύγωμεν εντεύθεν!» αυτά δανείζεται ο Μηνιάτης για τα φαινόμενα που είδαμε στην Παλαιστίνη από τον Ιώσηπο Φλάβιο (Βιβ. Ξ’.κεφ.ιβ’) 59.
59 Ηλίας Μηνιάτης «Διδαχαί και Λόγοι» (1716) Άρτος Ζωής ό.π. σ.σ.194,195
4.1.13 Κυριακή Δ’ των Νηστειών, Περί Κολάσεως
«Διδάσκαλε, ήνεγκα τον υιόν μου προς σε, έχοντα πνεύμα άλαλον.» (Μαρκ.9.17). Αμέσως ο Χριστός-Διδάσκαλος αποκρίθηκε: «ώ γενεά άπιστος, έως πότε προς υμάς έσομαι;» (Μαρκ.9.19). Δηλαδή έως πότε θα είμαι κοντά σας για να σας καθοδηγώ να μην οδηγηθήτε στο δρόμον της Κόλασης. Ο άνθρωπος έχει μέσα του το καλό και το κακό-άλαλον πνεύμα. Αν νικήσει το δεύτερο τότε δημιουργεί μύρια κακά στη συμπεριφορά του ατόμου. Ο άρρωστος νέος της περικοπής άφριζε, έτριζε τους οδόντες και το στόμα αυτού είχε ξηρανθεί. Η ζωή γι’ αυτόν ήταν μια πραγματική κόλαση60.
Στη συνέχεια ο Μηνιάτης πραγματεύεται την εικόνα μιας πραγματικής κόλασης. Τρία κοντάρια σαν αιχμηρά βέλη κατατρυπούν το σώμα του Αβεσσαλώμ ο οποίος είχε δολοφονήσει έναν υιόν του Δαβίδ και είχε παραδοθεί στη διαφθορά και στην έπαρση και παράλληλα επαναστάτησε εναντίον του πατέρα του Δαβίδ. Με τρία βέλη στην καρδιά ο Ιωάβ τον εξοντώνει61. Τα τρία αυτά βέλη-κοντάρια κατά τον Μηνιάτην αντιπροσωπεύουν τη χωρίς όφελος μετάνοια για τα αμαρτήματα του παρελθόντος τα οποία κατά δεύτερον λόγον δημιουργούν θλίψη και πόνον και τρίτον μας υστερούν τη μακαρία μέλλουσα ζωή. Ο απότομος και κακός τριπλός θάνατος του Αβεσσαλώμ τον οδήγησε σε έναν αιώνιον οδυνηρόν θάνατον. Το παράδειγμα με τον Αβεσσαλώμ είναι παράδειγμα προς απογυφήν για τον άνθρωπον ο οποίος θέλει να αποφύγει την αιώνιαν κόλαση62.
60 Ηλίας Μηνιάτης «Διδαχαί και Λόγοι» (1716) Άρτος Ζωής ό.π. σ.210
61Ι.Ε. Μεσολωρά «Ιερά Ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης» Εκδοτικός Οίκος Δ. και Π. Δημητράκου, Εν Αθήναις 1925 έκδοσις Τρίτη σ. 43
62 Ηλίας Μηνιάτης «Διδαχαί και Λόγοι» (1716) Άρτος Ζωής ό.π. σ.213,214
4.1.14 Κυριακη Ε’ Των Νηστειών, Περί Μετανοίας
«Τι δεν κάνει; Τι δεν εφευρίσκει ο ένθεος ζήλος μιας ενάρετου ψυχής;» Με τα λόγια αυτά ξεκινά τον λόγον του ο Μηνιάτης «Περί Μετανοίας». Στη συνέχεια πραγματεύεται ένα γεγονός σχετικά με τον εκχριστιανισμόν των Βουλγάρων επί πατριαρχίας του Μεγάλου Φωτίου από τον σοφόν μοναψόν Μεθόδιον. Καθημερινώς παρουσίαζε στον Βούλγαρον Βασιλιά μια εικόνα του Χριστού κατά τη Δευτέραν Παρουσίαν και μία δεύτερη με τον Άδην τις οποίες είχε φιλοξενήσει το χέρι του μοναχού. Στην πρώτη ο Χριστός κάθεται στον υψηλόν θρόνον και εμπρός του να απλώνεται αμέτρητον πλήθος αγγέλων και ανθρώπων για τη μέλλουσαν Κρίση. Στη δεύτερη ο μοναχός έχει στοιχειοθετήσει τα πλέον φρικτά βασανιστήρια των κολασμένων επάνω στην εικόνα του Άδη. Με τον τρόπον αυτόν άρχισε ο επιτυχής εκχριστιανισμός ενός ολόκληρου λαού.
«Ο φόβος φυλάει τα έρημα» λέγει ο λαός μας. Ο Μηνιάτης προσπαθεί με παραστατικό τρόπο να οδηγήσει τους πιστούς στη μετάνοια. Ο φόβος μετατρέπεται σε ελπίδα για έναν αιώνιον Παράδεισο. Ο Μηνιάτης σίγουρα οδήγησε αρκετούς ανθρώπους από την αμαρτία στη μετάνοια. Ζωγράφισε στην καρδιά των ανθρώπων την Κόλαση για να τους δείξει τα φοβερά μαρτύρια στον Άδη. Ο Χριστός υπέστη το μαρτύριον του σταυρικού θανάτου, ενίκησε τον Άδη, εξαγόρασε τις αμαρτίες μας και μας προτρέπει να μετανοήσουμε διότι αν δεν γίνει αυτό θα έλθει καιρός που θα θέλουμε, αλλά θα είναι πλέον αργά 63.
«Μετανόησον ουν. ει δε μη, έρχομαι σοι ταχύ και πολεμήσω μετ’ αυτών εν τη ρομφαία του στόματός μου.» (Αποκ.Ιωαν.2.16)
63 Ηλίας Μηνιάτης «Διδαχαί και Λόγοι» (1716) Άρτος Ζωής ό.π. σ.230
4.1.15 Κυριακή Των ΒαΪων, Περί Της Ιεράς Μεταλήψεως
Η θριαμβευτική είσοδος του Ιησού στα Ιεροσόλυμα κατά την εορτήν του Πάσχα είχε ως αποτέλεσμα την αποδοχή από το πλήθος και την ανάδειξή του ως Βασιλέα του Ισραήλ. Ο λαός εφώναζε «Ωσαννά. ευλογημένος ο ερχόμενος, εν ονόματι Κυρίου, ο βασιλεύς του Ισραήλ» (Ιωαν.12.13). Πριν έξι ημέρες είχε αναστήσει στην πόλην της Βυθανίας τον Λάζαρον και τώρα ο κόσμος έστρωνε στον Ιησούν ενδύματα για να περάσει, τα οποία συμβολίζουν τα αμαρτήματα τα οποία αποβάλουμε κατά την Εξομολόγησην, τα «Ωσαννά» ψάλλονται γύρω από την Αγίαν Τράπεζαν κατά την προετοιμασίαν της Αγίας Κοινωνίας επικαλούμενοι το σώμα και το αίμα του Χριστού, ενώ τα ΒάΪα από Φοίνικα φανερώνουν τη νίκη του επερχόμενου Κυρίου.
Με τα λόγια αυτά ο Μηνιάτης εξηγεί το μεγάλο Μυστήριο της Ιεράς Μεταλήψεως, ως ενεργός δύναμη και ταυτόχρονα ως δώρον από τον Πάνσοφον και ακάληπτον Θεόν. Ο άνθρωπος ενώνεται με τον Θεάνθρωπο. Η Μετάληψη αγιάζει το ανθρώπινον πνεύμα και αποτελεί τροφή της ψυχής. Ο Θείος Άρτος διαμοιράζεται στους πιστούς οι οποίοι αποτελούν ένα Σώμα Χριστού όπως ο Άρτος είναι ένας, άφθαρτος και αθάνατος. Ταυτόχρονα εισάγεται μέσα μας και το Αίμα του Χριστού. Άρτος και οίνος μετουσιώνονται σε Σώμα και Αίμα με σκοπό να προετοιμάσουν τον άνθρωπο για τη Βασιλείαν του Θεού. Ο απόκρυφος και αόρατος Θεός έγινε άνθρωπος και αγίασεν ολόκληρην την ανθρωπότητα64.
64 Ηλίας Μηνιάτης «Διδαχαί και Λόγοι» (1716) Άρτος Ζωής ό.π. σ.250
4.1.16 Περί Εξομολογήσεως
Η τήρηση των νόμων σημαίνει προστασία για τον άνθρωπο. Είναι σωστό να φοβάται ο άνθρωπος τους θείους νόμους και τις εντολές διότι με τον τρόπον αυτόν δεν θα τελέσει άδικες πράξεις και δεν θα προκαλέσει ζημιά στον πλησίον του ούτε θα επισύρει εναντίον του την οργήν του Θεού. Τι γίνεται όμως αν ο άνθρωπος περιπέσει σε ένα αδίκημα, σε μίαν αμαρτίαν την οποίαν ο φοβερός Κριτής κατά την Δευτέραν Παρουσίαν θα καταλογήσει το αδίκημα εναντίον; Κατά τη διάρκεια του βίου μας σωζώμεθα από τις αμαρτίες με το Μυστήριο της Μετανοίας μέσω της εξομολογήσεως. «Εδώ κάθεται κριτής ένας άνθρωπος όλο ευσπλαχνία. εκεί κάθεται Κριτής ένας Θεός όλος οργή».
Στη συνέχεια ο Μηνιάτης αναφέρει το παράδειγμα της Σωσάννας και του Δαβίδ. Προτίμησαν να πεθάνουν και να δώσουν στον Κριτή απολογία παρά να υποκύψουν σε αμαρτωλούς εκβιασμούς για να ζήσουν. «Αιρετώτερόν μοι εστί μη πράξασαν εμπεσείν εις χείρας υμών, ή αμαρτείν ενώπιον Κυρίου». Στην Καινή Διαθήκη έχουμε τα παραδείγματα του Τελώνη και της Σαμαρείτιδος. Αν και ήσαν μέσα στον βούρκον της αμαρτίας, συγχωρέθηκαν από τον Χριστόν και ξεκίνησαν μιαν άσπιλην ζωήν. Η εξομολόγηση των πράξεών τους όταν συνάντησαν τον Χριστόν λειτούργησε καταλυτικά για την απαλλαγήν από τις αμαρτίες τους65. Ο Απόστολος Πέτρος αν και απαρνήθηκε τρείς φορές τον Χριστόν, στη συνέχεια μετάνοιωσε πικρά ομολόγησε την πράξη του «και εξελθών έξω έκλαυσε πικρώς» (Ματθ.26.75).
65 Ηλίας Μηνιάτης «Διδαχαί και Λόγοι» (1716) Άρτος Ζωής ό.π. σ.339
4.1.17 Προς Αλοίσιον
«ΟΜΙΛΙΑ ΕΚΦΩΝΗΘΕΙΣΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΕΚΛΑΜΠΡΟΤΑΤΟΝ ΚΑΙ ΕΞΟΧΩΤΑΤΟΝ ΚΥΡΙΟΝ ΑΛΟΙΣΙΟΝ Γ. ΜΟΚΕΝΗΓΟΝ
Ο Αλοίσιος είχε ηγεμονική θέση στην Ναυτιλίαν και ο Μηνιάτης του απευθύνει θερμή ομιλία όχι ως υπήκοος που επευφημεί τον Άρχοντα αναγκαστικά αλλά απευθύνεται στην ανθρωπιά την οποίαν διαθέτει και τον ζήλον της διακυβέρνησης με τις καλύτερες προοπτικές. Εξυμνεί τις αρετές και τον χαρακτήραν του υψηλά ιστάμένου ανθρώπου. Στα χέρια σου βρίσκεται όλη η ανδρεία η οποία θα μας προφυλάξει από εχθρούς και άλλους κινδύνους, ενώ οι υπήκοοι θα απολαύσουν την αγάπη σου. Παρακαλούμε να σε συντροφεύει πάντα η παντοδύναμη Θεία Πρόνοια και να καθοδηγεί το σκήπτρο σου για να απολαμβάνουμε και εμείς την ευδαιμονία που μας παρέχεις.
Ο λαμπρός αυτός Ηγεμόνας είχε πρωτοστατήσει σε ναυμαχίαν εναντίον των Τούρκων βυθίζοντας μία ναυαρχίδα δείξας ταχύτηταν και ατρόμητον θάρρος με αποτέλεσμα να αναπτερώσει το ηθικόν των Ελλήνων και ολόκληρου του Χριστιανισμού.
«Αφιερώθη ήδη εις την αιωνιότητα, κεκοσμημένη με πληθύν στεφάνων θριαμβοφόρων, μεταξύ των άλλων ενδόξων σου κατορθωμάτων εκείνο περί ου εισέτει ομιλεί η φήμη». Στο εδάφιον αυτό διαφαίνεται ολόκληρη η ρητορική και λογοτεχνική δύναμη του Ηλία Μηνιάτη με την οποίαν εχειρίζετο τον Λόγον. Το μεγαλείον της ψυχής του Μηνιάτη είναι ότι πραγματεύεται με βαθειά νοήματα τις πράξεις ανθρώπων οι οποίοι διαθέτουν υψηλά προσόντα και αφιερώνουν τη ζωή τους για την προστασίαν των συνανθρώπων τους66.
66 Ηλίας Μηνιάτης «Διδαχαί και Λόγοι» (1925) ό.π. σ. σ.228-235
4.1.18 Η Αποκάλυψη Του Μηνιάτη
Με τη Θεία γέννησην του Χριστού αρχίζει να ξεδιαλύνεται ένα επτασφράγιστο μυστικό το οποίον περιέγραψε ο Ευαγγελιστής και Απόστολος Ιωάννης στο έργο του «Η Αποκάλυψις» όταν ευρίσκετο στη νήσον Πάτμον στα τέλη του πρώτου αιώνα. Ο Μηνιάτης μας αποκαλύπτει ότι η πρώτη σφραγίδα περικλείει «την άκτιστον ουσίαν και άναρχον φύσιν του Θεού». Η δεύτερη περικλείει τα τρία Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος. Η Τρίτη αναφέρεται στη γέννηση του Χριστού και στην εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος για τη στήριξη του έργου του Θεναθρώπου. Η τέταρτη σφραγίδα μαρτυρεί τη γέννεση του κόσμου εκ του μηδενός, η Πέμπτη, «την εν χρόνω ενανθρώπισιν του Θείου Λόγου», η έκτη το Θείον Πάθος και την νίκην επί του θανάτου και η έβδομη είναι η κατάληξη των ψυχών στη μέλλουσα ζωή ανάλογα με τις πράξεις μας είτε στον αιώνιον Παράδεισον, είτε στην αιώνιαν Κόλαση.
Η πνευματική δύναμη και τόλμη του Ηλία Μηνιάτη να αναλύσει ένα τόσο δύσκολο θέμα όπως είναι η «Αποκάλυψις του Ιωάννη» είναι απεριόριστη. Η προσπάθειά του να αποδώσει στους απλοϊκούς ανθρώπους με απλά λόγια τα επτασφράγιστα θεία μυστικά φαίνεται από τα λόγια του ότι τα πέτυχε όσο κανένας άλλος διανοούμενος. Όλα αυτά τα μυστήρια ήταν κρυμμένα «μέσα εις τον γνόφον της θείας σιγής» μέχρι τον ερχομόν του Θεανθρώπου67.
«Και είδον επί την δεξιάν του καθημένου επί του θρόνου βιβλίον γεγραμμένον έσωθεν και έξωθεν, κατεσφραγισμένον σφραγίσιν επτά.» (Αποκαλ. Ιωαν.5.1).
67 Ηλίας Μηνιάτης «Διδαχαί και Λόγοι» (1716) Άρτος Ζωής ό.π. σ.496
4.2 Η ΠΕΤΡΑ ΣΚΑΝΔΑΛΟΥ
ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ
«Ιδού τίθημι εν Σιών λίθον προσκόματος και ΠΕΤΡΑΝ ΣΚΑΝΔΑΛΟΥ, και πας ο πιστεύων επ’ αυτώ ου καταισχυνθήσεται» (Ρωμ.9.33).
4.2.1 Εισαγωγή Από Φραγκίσκο Μηνιάτη
«Θείω ζήλω κινηθείς, και παρά τίνος ορθοδοξοτάτου αυθέντου προσταχθείς, ο εν μακαρία τη λήξει ΗΛΙΑΣ. Υιός μου, και της εν Πελοπονήσω Κερνίτζης και Καλαβρύτων επαρχίας Επίσκοπος, και γνωστός πάση τη Ανατολική Εκκλησία, ως χρηματίσας εν αυτή Ιεροκήρυξ, και Ευαγγελικός διδάσκαλος (καθώς τα Πατριαρχικά και Συνοδικά γράμματα μαρτυρούσι) το παρών βιβλίο εσύνθεσε, και ΠΕΤΡΑΝ ΣΚΑΝΔΑΛΟΥ απέγραψε, μελετών διηνεκώς ως θερμότατος ζηλωτής, και τέκνον γνησιώτατον της αυτής Εκκλησίας να το δώση εις το φως του τύπου, εις κοινήν των Ορθοδόξων σαφήνειαν»68.
Στο παραπάνω απόσπασμα ο πατέρας του Ηλία Μηνιάτη, Φραγκίσκος εκθέτει με τον λόγιον τρόπον της εποχής του τους λόγους συγγραφής και έκδοσης του μνημειώδους έργου «Πέτρα Σκανδάλου».
«ΠΕΤΡΑ ΣΚΑΝΔΑΛΟΥ» ήτοι ΔΙΑΣΑΦΗΣΙΣ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΛΗΘΩΝ ΑΙΤΙΩΝ ΤΟΥ ΣΧΙΣΜΑΤΟΣ, ΚΑΙ ΔΙΧΟΝΟΙΩΝ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑ ΤΩΝ ΠΕΝΤΕ ΔΙΑΦΟΝΟΥΣΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΣΥΝΤΕΘΕΙΣΑ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΠΟΤΕ ΘΕΟΦΙΛΕΣΤΑΤΟΥ ΚΕΡΝΙΤΖΗΣ ΚΑΙ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΕΝ ΠΕΛΟΠΟΝΗΣΩ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΗΛΙΟΥ ΜΗΝΙΑΤΗ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΗΝΙΕΩΣ ΤΥΠΟΙΣ ΕΚΔΟΘΕΙΣΑ ΔΙΑ ΔΑΠΑΝΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΠΟΛΥΖΩΗ ΛΑΜΠΑΝΙΤΖΙΩΤΗ ΤΟΥ ΕΞ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ. αψπγ’ ΕΝ ΒΙΕΝΝΗ 1783 (Παρά Ιωσήφ τω Γερολδί).
68Ηλία Μηνιάτη Βιβλια Α και Β
4.2.2 Επιστολή Του Φραγκίσκου Μηνιάτη
Το βιβλίο του Ηλία Μηνιάτη «Πέτρα Σκανδάλου», ήτοι Διασάφησις της Αρχής και της αιτίας του σχίσματος των δύο Εκκλησιών Ανατολικής και Δυτικής» αποτελεί απάντηση σε κάποιον άρχοντα μεγάλου κύρους ο οποίος ήθελε να πληροφορηθεί για το μεγάλο ρήγμα το οποίον χωρίζει την Ανατολικήν από την Δυτικήν Εκκλησίαν. Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι στην παλιά εποχή οι Άρχοντες ενδιαφέροντο πολύ περισσότερο για τα θρησκευτικά δρώμενα ενώ στη νεώτερη εποχή ελάχιστα. Μας δημιουργεί επομένως έκπληξη το ενδιαφέρον του άρχοντα και ο διαχρονικός ζήλος για τα εκκλησιαστικά ζητήματα του Μηνιάτη, με αποτέλεσμα να ασχοληθεί με τη συγγραφή ενός διπλού βιβλίου με ιστορικό υπόβαθρο και με τις κύριες δογματικές διαφορές.
Δεν είναι όμως η μοναδική «Πέτρα σκανδάλου» που αναφέρει ο Μηνιάτης. Στο βιβλίο «Διδαχαί και Λόγοι» αναφέρει: «Ο Πέτρος η πέτρα της πίστεως, έγινε πέτρα σκανδάλου», όταν απαρνήθηκε τρείς φορές τον Ιησούν, «και υπεμνήσθη ο Πέτρος του λόγου του Κυρίου, ως είπεν αυτώ ότι πριν αλέκτορα φωνήσαι απαρνήση με τρις. και εξελθών έξω ο Πέτρος έκλαυσε πικρώς.»(Λποκ.22.61,62)69. Ο Πέτρος μετάνοιωσε πικρά για τις πράξεις του, ενώ οι προκαθήμενοι των Εκκλησιών μέχρι την εποχή του Μηνιάτη δεν μπόρεσαν να λύσουν τις διαφορές του διότι τα συμφέροντα ήταν μεγάλα70.
69Ηλίας Μηνιάτης «Πέτρα Σκανδάλου» Βιβλία Α’ ό.π. σ.5
70Ηλίας Μηνιάτης «Διδαχαί και Λόγοι (1925) ό.π.σ.255
4.2.3 Μέγας Φώτιος
Ο Μέγας και Άγιος Φώτιος (810-891) είναι το κεντρικό πρόσωπο στο βιβλίο του Ηλία Μηνιάτη «Πέτρα Σκανδάλου», για τον οποίον θα αναφέρουμε ολίγα βιογραφικά στοιχεία. Γεννήθηκε και πέθανε στην Κωνσταντινούπολη. Η καταγωγή του ήταν από αριστοκρατική οικογένεια, έλαβε μεγάλα αξιώματα και είχε λάβει πολύ μεγάλη μόρφωση. Το έτος 858 την ημέρα των Χριστουγέννων χειροτονήθηκε επίσκοπος και ανέλαβε τη θέση του Πατριάρχη Ιγνατίου επί Αυτοκράτορος Μιχαήλ με τη βοήθεια του Καίσαρος Βάρδα. Υπήρξε αρκετά φιλόδοξος αλλά τίμιος, εργατικός, ηθικός και βαθειά θρησκευόμενος άνθρωπος. Ανέπτυξε μεγάλη ιεραποστολική δραστηριότητα. Το 867 προβλέποντας τις αυθαιρεσίες και τα δογματικά σφάλματα του Βατικανού ανεθεμάτισε τον Πάπα Νικόλαο και αποδοκίμασε το filioque με απώτερο σκοπό να προστατέψει την Ορθοδοξία από τα έθιμα και σκάνδαλα της Ρώμης. Την ίδια χρονιά ο νέος αυτοκράτορας Βασίλειος Α’ ετάχθη υπέρ των Ιγνατιανών και αναθεμετίστηκε ο Φώτιος και εξορίστηκε. Το 877 επανήλθε στον πατριαρχικό θρόνο, αλλά το 886 εξαναγκάστηκε σε παραίτηση71.
71el.m.wikipedia.org>wiki Πατριάρχη Φώτιος Α’
4.2.4 Παράθεση Ιστορικών Στοιχείων Περί Του Σχίσματος
«Εζητήσας παρ’ εμού, άρχων ενδοξότατε και ευσεβέστατε, να μάθης καταλεπτώς, τι είναι εκείνο, οπού χωρίζει, τας δύο εκκλησίας ανατολικήν και δυτικήν,». Δυστυχώς οι σχέσεις των δύο εκκλησιών μετά τον δεύτερον αιώναν δεν ήταν πολύ καλές. Η μετάφραση των Γραφών στη λατινική γλώσσα και η απομάκρυνση των δυτικών θεολόγων από τους ανατολικούς ελληνιστές Πατέρες άρχισε να δημιουργεί αυτοκρατορικές διαθέσεις στον παπικό θρόνο. Στο πρώτο βιβλίο ο Μηνιάτης δίνει τα ιστορικά στοιχεία γύρω από τις διαφορές των δύο Εκκλησιών και τις συγκυρίες οι οποίες οδήγησαν στο οριστικό Σχίσμα το 1054. Σταθμός του διχασμού της Εκκλησίας αποτελεί η διένεξη ανάμεσα στους Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως Ιγνάτιον (798-877) και Φώτιον (810-893) με τα αποτελέσματα να επηρεάζουν τις δύο Εκκλησίες μέχρι τον δέκατον έβδομον αιώνα τουλάχιστον, την εποχή δηλαδή του Ηλία Μηνιάτη ο οποίος προσπάθησε να πραγματοποιήσει εξωνυχιστικόν έλεγχο.
Οι ιστορικοί προσπάθησαν να αποδώσουν την πραγματικότητα όπως την πίστευε ο καθένας, είτε από την πλευρά του Ιγνατίου είτε από την πλευρά του Μεγάλου Φωτίου. «Και δια τούτο δύσκολο είναι να γνωρίσωμεν αληθώς την αλήθειαν,». Αμφότεροι ήταν γόνοι επιφανών οικογενειών, με τον Φώτιον να θεωρείται τέρας μορφώσεως όλων των γνώσεων της εποχής του. Ο Μηνιάτης για να αποδώσει την εικόνα των δύο Εκκλησιών και να ενημερώσει τον Άρχοντα με ρεαλιστικόν τρόπον, προσέτρεξε σε μεγάλον αριθμόν κειμένων, όπως μαρτυρεί ο ίδιος. «Η επιστολή αυτή του Φωτίου με την επιγραφήν ταύτην «Ιωάννη Πατρικίω και Σακελλαρίω» ευρίσκεται αναμεταξύ των άλλων αυτού επιστολών, οπού ετύπωσε Δαβίδο Εχέλιος εκ των χειρογραμμάτων Μαξίμου και Μαργουνίου72 έτει Χριστού, αχά εν Αυγούστη»,δηλαδή το έτος 1601.
Πολλοί είχαν κατηγορήσει τον Φώτιον ότι ήταν ευνούχος, αλλά όπως αναφέρει ο Μηνιάτης ιστορικά αυτό το γεγονός είναι ανυπόστατο. 72Ηλία Μηνιάτη, «Πέτρα Σκανδάλου» Βιβλίο Α’ ό.π. σ.σ.29-32
Απεναντίας ο Φώτιος υπήρξε ίσως ο πλέον πολυγραφότατος της εποχής του αφήσας ως παρακαταθήκη μιαν τεράστιαν βιβλιοθήκην, την Μυριόβιβλον. Το μίσος μερικές φορές ανάμεσα στους επισκόπους ξεπερνούσε κάθε όριο. Ο Ιγνάτιος όταν επί βασιλείας Μιχαήλ και Θεοδώρας εχειροτονήθη Πατριάρχης απέρριψε την πρόταση να συλλειτουργήσει με τον αρχιεπίσκοπο Συρακουσών Γρηγόριον. Μάλιστα οργισμένος προσπάθησε να τον καθαιρέσει, αλλά ο Πάπας της Ρώμης δεν δέχθηκε. Οι μηχανορραφίες όμως της Αυλής και η αδιαλλαξία του Ιγνατίου να μην παραβεί τους χριστιανικούς κανόνες τον ανάγκασαν σε παραίτηση και τον οδήγησαν στην εξορία. Έτσι ο κοινής αποδοχής Φώτιος το 846 αναλαμβάνει τον πατριαρχικό θρόνο για δώδεκα χρόνια, χειροτονηθής από τον αντίπαλον του Ιγνατίου Γρηγόριον. Το αξιοπερίεργο είναι ότι ο Φώτιος μέσα σε έξι ημέρες από λαϊκός ανέβηκε όλους τους βαθμούς της ιεροσύνης, με βασιλική εντολή και με την ανοχή ακόμη και των αντιπάλων του επισκόπων.
Αυτά τα γεγονότα αφήνουν ένα μεγάλο στίγμα στην πορεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Η ηρεμία στην Εκκλησία δεν εκράτησε πολύ. Ομάδα αρχιερέων αναθεματίζει και κηρύττει έκπτωτον τον Φώτιον και απαιτεί την επιστροφήν του Ιγνατίου. Ο Αυτοκράτορας όμως φέρεται τιμωρητικά με σκληρό τρόπο στους αντιφρονούντας επισκόπους. Από τους πρώτους αιώνες της Χριστιανοσύνης οι επίσκοποι έβρισκαν αιτίες με σκοπό να μαλώνουν μεταξύ τους συμπαρασύροντας και τον λαόν στις έριδές τους73.
«Οι φίλοι του καλού τούτου γέροντος (Ιγνατίου), έπρεπεν, άλλην οικονομίαν να είχον κάμωσιν εις εκείνην την κατάστασιν των πραγμάτων».
«Έγνω δια τούτο ο βασιλεύς έτζη συμβουλευθείς από τον θείον του Βάρδαν να γράψη προς Νικόλαον Πάπαν Ρώμης, να πέμψη λεγάτους εις Κωνσταντινούπολιν, και γενομένης συνόδου να ευρεθή τρόπος να παύσωσι τα σκάνδαλα της εκκλησίας».
73Ηλία Μηνιάτη. «Πέτρα Σκανδάλου» ΒΙΒΛΙΟ Α’ σ.σ.33-39
Ήταν τόσο μεγάλη η διαμάχη ανάμεσα σε αντίπαλες ομάδες επισκόπων που κι’ ο ίδιος ο Αυτοκράτορας δεν μπορούσε να διαχειριστεί αυτήν την άσχημη κατάσταση που επικρατούσε. Ο Πάπας
Νικόλαος ανταποκρινόμενος στον Αυτοκράτορα έστειλε επιστολή στον Φώτιον ο οποίος όμως αντέδρασε λέγοντας ότι κατόπιν πιέσεως εδέχθει τον θρόνον, χωρίς την θέλησήν του. Η επιστολή αυτή έχει τυπωθεί στο Παρίσι το έτος αχοβ’(1772) από τον Φραγγίσκον Κομβεφισίου. Ο Πάπας Νικόλαος φιλοδοξούσε να απλώσει την εξουσίαν του σε ολόκληρον τον χριστιανικόν κόσμο, προσπαθώντας να ακυρώσει την εκλογήν του Φωτίου. Η εκλογή του όμως δεν αντέκρουε στους οικουμενικούς κανόνες αφού και στη Δύση είχαμε ανάλογον περιστατικό με τον Αμβρόσιον ( 339-397 ) Μαδιολάνων να βαπτίζεται και να χειροτονείται ταυτοχρόνως αρχιεπίσκοπος, αν και στη συνέχεια για την ομόνοια των δύο Εκκλησίων έκανε νόμο να μην γίνεται λαϊκός αμέσως επίσκοπος. «Δια να συκώση κάθε πέτρα σκανδάλου». Αποτελούσε μεγάλο πρόβλημα «οι τοιούτοι άνθρωποι σκανδαλοποιοί, ενοχοί τίνος πταίσματος και διά να φύγωσι την πρέπουσαν τιμωρίαν, προστρέχουσιν εις την Ρώμην,» και με αθέμιτα μέσα επίσκοποι να κατηγορούν επισκόπους, δίνοντας λαβήν στον Πάπα να επεμβαίνει στις άλλες Εκκλησίες. Οι διχόνοιες και τα σκάνδαλα αναφέρει ο Μηνιάτης είχαν σκοπό να περιορίσουν τα πατριαρχικά δικαιώματα του Φωτίου και να ενισχύσουν τον Πάπα Νικόλαο με το προνόμιο ότι είναι η υπέρτατη κεφαλή όλων των Εκκλησιών μέσω του Αποστόλου Πέτρου και του Ιησού Χρηστού. Ο Πάπας μάλιστα «εκήρυξε τα εγκλήματα του Φωτίου, πως δηλαδή ανέβη εις τον πατριαρχικόν θρόνον ως μοιχός και αλλαχόθεν ανεβαίνων ληστής και κλέπτης.» 74.
74Ηλία Μηνιάτη, «Πέτρα Σκανδάλου» Βιβλίο Α’ ό.π. σ.σ.40-50
Η δολοφονία όμως του Μιχαήλ από τον μετέπειτα αυτοκράτορα Βασίλειον, έφερε και τον Φώτιον εκτός πατριαρχικού θρόνου το 867 και την ανάκληση του Ιγνατίου ο οποίος δεν ήταν πλέον ενάντιος στον Φώτιο, αλλά πίστευε όλα έγιναν για την ειρήνη στους εκκλησιαστικούς κόλπους. Το αρχιερατικό σθένος του Φωτίου να μην επιτρέψει στο δολοφόνο Βασίλειο να μεταλάβει των αχράντων μυστηρίων ήταν ίσως η μοναδική αιτία της απομάκρυνσής του από το Πατριαρχείο. Στη συνέχεια όμως ο Ιγνάτιος αφορίζει το περιβάλλον του Φωτίου, ο δε Βασίλειος παραδίδει την υπόθεση να εκδικασθεί από τον Νικόλαον στη Ρώμη. Ο αναθεματισμός του Φωτίου κατά του Νικολάου αντιστράφηκε με εντολή του δευτέρου να ριφθούν στην πυράν τα πρακτικά του πρώτου αναθέματος. Οι επιθυμίες των βασιλέων καθόριζαν με προστάγματα της αρεσκείας τους Αρχιερείς οι οποίοι προσπαθούσαν να διαχειριστούν τα εκκλησιαστικά θέματα και να περιορίσουν την επέλαση των παπικών στις ορθόδοξες περιοχές. Όλο αυτό το διάστημα ο Φώτιος τηρούσε στάση σιωπής, η οποία εξόργιζε τον αυτοκράτορα Βασίλειον. Ο Ιγνάτιος όμως ως μετριοπαθής άνθρωπος καταλάβαινε το άδικον της κατάστασης και σε επικοινωνία με τον Φώτιον τον παρακάλεσε να δεχθεί τα γεγονότα ως έχουν, «έως εκείνος (ο Ιγνάτιος) να απεράση εις την άλλην ζωήν». Ευχαριστημένος ο Φώτιος από αυτήν την εξέλιξην προτίμησε να ησυχάσει στο κοινόβιον Σκέπη, να ανασυντάξει τις σκέψεις του μένοντας μακρυά από τις προστριβές οι οποίες τάραξαν κλήρο και κοινωνία75.
75Ηλία Μηνιάτη, «Πέτρα Σκανδάλου» Βιβλίο Α’ ό.π. σ.σ.60,61
Ο Πάπας προσπαθούσε να πείσει τον Αυτοκράτορα να επιλύσει ο ίδιος την υπόθεση Ιγνατίου-Φωτίου και διαβεβαίωνε ότι μόνον αυτός είχε την εξουσία να διαχειρίζεται τις εκκλησιαστικές υποθέσεις ως ο πρώτος επίσκοπος με την διαδοχήν κατ’ ευθείαν από τον Απόστολον Πέτρο. Η Κωνασταντινούπολη πάλι ήθελε η ίδια να έχει οικουμενικά εκκλησιαστικά δικαιώματα με τη δικαιολογία ότι έγινε μεταφορά της Ρώμης στη νέα πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, δικαίωμα το οποίον παραμένει μέχρι σήμερα. Ο Μηνιάτης διαισθάνεται την αδυναμίαν προσέγγισης των δύο μεγάλων Εκκλησιών και το δέχεται ως ένα θέμα χωρίς λύση το οποίον θα ταλανίζει τον χριστιανισμό. Ενημερώνει όμως τον Άρχοντα με τρόπο ρεαλιστικό προβάλλοντας τα λάθη όχι μόνο των Λατίνων, αλλά και των Ορθοδόξων.
«Το σκάνδαλον τούτο των δύο Εκκλησιών εγίνετο ακόμη μεγαλύτερον με την αφορμήν των νεοφώτιστων Βουλγάρων».
Ο Βασιλιάς της Βουλγαρίας Βόγορος αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει και να εκχριστιανήσει τον λαόν του από φόβο προς την κραταιάν Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Βλέψεις όμως στον βουλγαρικόν λαόν είχε και ο Πάπας Νικόλαος. Ο μετριοπαθής Μιχαήλ επιζητούσε επανειλημμένα καλές σχέσεις με τον Πάπα και την επέμβασή του στα εκκλησιαστικά ζητήματα, με αποτέλεσμα ο Φώτιος μόνος του προσπαθούσε να αποτρέψει τις παπικές επιβουλές και τις επεκτατικές διαθέσεις. Ευτυχώς για την Ορθοδοξία που υπήρχε ο Φώτιος να αποτρέπει τις ανορθόδοξες μεθοδεύσεις των Δυτικών76.
76Ηλίας Μηνιάτης, «Πέτρα Σκανδάλου» Βιβλίο Α’ ό.π. σ.σ.54,56,57
Ο διασυρμός κατά του επιφανούς Φωτίου του Μεγάλου και η άνευ όρων παράδοση των πρωτοβουλιών στους Λεγάτους και στις ιδέες του Πάπα λειτούργησαν καταλυτικά στη σκέψη των Επισκόπων με αποτέλεσμα να πείσουν τον Αυτοκράτορα να αναθεωρήσει τις απόψεις του υπέρ του Φωτίου. Ο Βασίλειος προσπάθησε να αφαιρέσει τους Λιβέλλους δηλαδή τα έγγραφα των πρακτικών της καταδίκης του Φωτίου. Επιστρέφοντες οι Λεγάτοι στη Ρώμη ίσως έπεσαν στα χέρια Σλάβων πειρατών και τους αφαίρεσαν όλα τα έγγραφα. Αν όμως αυτή η μαρτυρία είναι αναληθής όπως αναφέρει ο βιβλιοθηκάριος Αναστάσιος, τότε τα χαρτιά και οι κώδικες έφθασαν στον Πάπα Αδριανό.
Από την άλλην πλευράν ο ταλαίπωρος Φώτιος εβρίσκετο σε μια χαώδη κατάσταση, στενοχωρημένος από την βασιλικήν προδοσίαν και την εγκατάλειψή του από τους αρχιερείς, γεμάτος οργήν και πόνο. Στην συνέχεια ο Μηνιάτης θίγει τη μοναξιά που νιώθει ο φυλακισμένος Φώτιος απομονωμένος από κάθε βιβλίο το οποίον θα του προσέφεραν δύναμη και συντροφιά. Η απαγόρευση αυτή είχε σκοπό να καταβάλει το πνεύμα και την πίστη. Ο Φώτιος όμως σιωπηλός και γεμάτος πίστη στο Θεό. Η προσευχή ήταν η σημαντικότερη τροφή για να διατηρήσει τη σωματική και ψυχική δύναμή του. Είναι σίγουρος ότι ο Θεός θα δώσει τέλος στο μαρτύριο που περνάει και το φως της αλήθειας γρήγορα θα στείλει τις ακτίδες του στο Παλάτι και σε όλους τους αρμόδιους για τη σωτηρία του.
«Εις τα ελεεινά παρακάλια του εξορίστου, και φυλακωμένου Φωτίου, δεν εστάθη ανέλεος ο βασιλεύς. εκινήθη τέλος πάντων εις συγκατάβασιν, και έδειξε σπλάγχνα ελέους.»77.
77Ηλίας Μηνιάτης «Πέτρα Σκανδάλου» Βιβλίο Α’ ό.π. σ.74
Την διαφορά ανάμεσα στον Φώτιον και στον Ιγνάτιον επρόκειτο να επιλύσει ο Πάπας Νικόλαος, ο οποίος ήταν άσπονδος εχθρός με τον Φώτιον. Ξεκινούν λοιπόν για τη Ρώμη τρείς εκπρόσωποι, ο Ιωάννης Μητροπολίτης του Συλαίου εκπρόσωπος του Ιγνατίου, ο Βασίλειος εκπρόσωπος του βασιλέως και ο Μητροπολίτης Σαρδέων Πέτρος εκπρόσωπος του Φωτίου και ο οποίος δυστυχώς έχασε τη ζωή του σε ναυάγιο κατά τη διάρκειαν του ταξιδιού. Ο Νικόλαος ο οποίος επιθυμούσε όχι μόνο την καταδίκην του Φωτίου, αλλά και την εξουσίαν του Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως η οποία θα άνοιγε τον δρόμο για μία παγκόσμια εκκλησιαστική διακυβέρνηση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Την ίδια όμως χρονιά που ο Νικόλαος αναθεμάτιζε τον Φώτιον έλαβε ξαφνικά τέλος ο βίος του. Με εντολή του νέου Πάπα Αδριανού όλοι οι αναθεματισμοί κατά του Νικολάου ερρίφθησαν στην πυρά για να μη μείνει ούτε ίχνος από αυτούς. Το 869 με εντολή του Αυτοκράτορα συγκροτήθηκε Σύνοδος στην οποίαν συμμετείχαν και αρκετοί εξέχοντες Άρχοντες όπως οι υιοί του Βασιλείου, Κωνσταντίνος και Λέοντας. Εκατό δύο Μητροπολίτες της Ορθόδοξης Εκκλησίας παρεβρέθησαν με σκοπό να επουλώσουν τις πληγές τις οποίες προξένησαν οι διαμάχες του παρελθόντος. Δυστυχώς όμως οι αρχιερείς του ενάτου αιώνα συνήθως πραγματοποιούσαν τα βασιλικά προστάγματα και τα δικά τους συμφέροντα. Με εντολή του Αδριανού λαϊκοί και όχι ιερωμένοι συνόδεψαν με τη βία τον Φώτιον στη Σύνοδο για να απολογηθεί ο οποίος με πείσμα διατηρούσε τη σιωπή και οι τρείς Λεγάτοι, εκπρόσωποι, του Πάπα υποστήριζαν ότι σιωπή σημαίνει ύβρη για τη Σύνοδο και κατέκριναν. Με υπερήφανον τρόπον προχωρούσε ο Φώτιος με την επισκοπική βακτηρίαν την οποίαν όμως του την αφαίρεσαν και τον τοποθέτησαν στην τελευταία θέση. Ακολούθησε πλήθος αφορισμών κατά του Φωτίου ενώ εκαίγοντο σε χάλκινο δοχείο τα χειρόγραφα των αφορισμών κατά του Νικολάου.
«Ανάθεμα. Φωτίω τω εκ του παλατίου, και λαϊκώ ανάθεμα.Φωτίω τω νεοφύτω, και τυράννω ανάθεμα. Φωτίω τω σχισματικώ και κατακρίτω ανάθεμα. Φωτίω τω μοιχώ και πατροκτόνω ανάθεμα.»
Μια δωδεκάδα περίπου αφορισμών εδόθησαν όχι μόνο στον Φώτιον αλλά και σε όλους τους οπαδούς και σε όσους βοήθησαν αυτόν. Το γεγονός αυτό αποτελεί στίγμα για την Εκκλησίαν της Ρώμης η οποία προσπάθησε να στιγματίσει με τον χειρότερον και ευτελήν τρόπον έναν άγιον Πατριάρχη όχι για δογματικούς και τυπικούς λόγους, αλλά για κυριαρχικά συμφέροντα και προσωπικές φιλοδοξίες. Η Οικουμενική Σύνοδος του 869 ήταν τελικά μια εκκλησιαστική παρωδία. Η Ανατολική Εκκλησία την τοποθέτησε σε μιαν άκρην και μόνον η Καθολική Εκκλησίαν την αποδέχεται. Ο Φώτιος όταν κατηγορούσε τον Πάπα είχε ισχυρά δογματικά και τυπικά επιχειρήματα78.
Τον δέκατον τρίτον αιώνα αν και η Κωνσταντινούπολη είχε παραδοθεί στους Σταυροφόρους, η Δυτική Εκκλησία δεν είχε τη δύναμη να επιβληθεί στην Ανατολή. Οι Βούλγαροι επίσης ήταν απρόθυμοι στις ορέξεις του Πάπα και υποστήριζαν τους βυζαντινούς79.
78 Ηλίας Μηνιάτης «Πέτρα Σκανδάλου» Βιβλίο Α’ ό.π. σ.σ.62-68
79N.H. BAYNESS-H.MOSS, «ΒΥΖΑΝΤΙΟ» Ο.Ε.Δ.Β. Αθήνα 1981 σ.σ.109,113
4.2.5 Ο Ρόλος Των Βουλγάρων
Στις επεκτατικές σκέψεις της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας για τη χειραγώγηση του Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως εχρισημοποιήθει επανειλημμένα το εκκλησιαστικό ζήτημα της Βουλγαρίας. Η Βουλγαρία είχε προσχωρήσει στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία από τον δέκατον αιώναν επί αυτοκράτορος Μιχαήλ. Ο Φώτιος είχε φροντίσει για τον ορθόδοξον εκχριστιανισμόν των Βουλγάρων και όλα έβαιναν κατ’ ευχήν μέχρι που ο Πάπας Νικόλαος έστειλε δικούς του Επισκόπους με κύριο σκοπό να παρεκλίνουν τους Βουλγάρους από την Ορθοδοξία στα Δόγματα της Δυτικής Εκκλησίας. Η πρωτόπειρος Βουλγαρική Εκκλησία αποτελούσε εύκολη λεία για τον Πάπα ο οποίος θα οδηγούσε και στην αγαμία ολόκληρου του κλήρου, θέμα ανορθόδοξο για τα βιβλικά δεδομένα. Ο Φώτιος προέβλεπε τη διπλωματική κίνηση του Νικολάου εις βάρος του Βυζαντίου και προσπαθούσε να πείσει τον Μιχαήλ Γ’ να αποτρέψει τις προθέσεις του Πάπα, ο οποίος με διαφορετική ερμηνείας των Αποστολικών και των Κανόνων των Συνόδων προσπαθούσε να αποδείξει ότι ο Φώτιος και οι Επίσκοποι της Ανατολής χρησιμοποιούσαν λανθασμένα και αντίχριστα Δόγματα. Γενικά οι αυτοκράτορες δεν έδειχναν κάποια πειθώ εναντίον των Παπών οι οποίοι είχαν μόνιμον στόχον την Εκκλησίαν της Κωνσταντινουπόλης μέσω της Βουλγαρικής επαρχίας80.
“Τhen under Phitius’s direction, Bulgaria was permanently lost to Rome even though it returned to Roman jurisdiction after the council of Constantinople in 870». Δηλαδή η Ρώμη απέτυχε να προσαρτήσει τη Βουλγαρική Εκκλησία81.
80Ηλίας Μηνιάτης «Πέτρα Σκανδάλου» Βιβλίο Α’ ό.π. σ.57
81Neil-JES-2019.pdf
Manipulating the message;Letters of Gelasius and Nicolas I on Papal Authority, BRONNEN NEIL Macquarie University σ.44
4.2.6 Οι Επτά Πράξεις
«Ο Πέτρος η πέτρα της πίστεως, έγινε πέτρα σκανδάλου».
Ενώ τα σκάνδαλα κατά τη διάρκεια του ενάτου αιώνα ετάραζαν τα νερά των δύο Εκκλησιών, το 879 άρχισε μία συνοδική κίνηση σε Ρώμη και Κωνσταντινούπολη με σκοπό την αποκατάσταση του Φωτίου και στις σχέσεις Ανατολής και Δύσης. Όπως έχει γράψει ο Γουλιέλμος Κάβε συνάγονται από τα Πρακτικά του δευτέρου τόμου επτά Πράξεις, στις οποίες γίνεται η αποκατάσταση του Φωτίου. «Δημηγορεί δε ο Ηρακλείας Ιωάννης λέγων πως όλων των απερασμένων σκανδάλων της Εκκλησίας αιτία ήταν ο Πάπας Νικόλαος. Ο Θωμάς Μητροπολίτης ο οποίος σε προηγούμενη Σύνοδο ως τοποτηρητής εναντίον του Φωτίου, τώρα εζήτησε συγχώρεση για την άδικη συμπεριφορά του.
Στην Τρίτη Πράξη έγινε η πλήρη αποκατάσταση του Φωτίου, «δεχόμενοι ομοφώνως τον Φώτιον ως γνήσιον Πατριάρχην». Η απαίτηση των Λατίνων για επιρροή στη Βουλγαρία εύρισκε τώρα την αντίδραση των ορθοδόξων Αρχιερέων και τη μη συγκατάβαση του Αυτοκράτορα. Στις τελευταίες Πράξεις αναφέρει ο Μηνιάτης το Σύμβολο της Πίστεως το οποίον πρέπει να αναφέρεται όπως διατυπώθηκε στις πρώτες Οικουμενικούς Συνόδους, χωρίς την προσθήκη του «filioque». Η προσθήκη «και εκ του Υιού» όπως επιμένει η Ρώμη είναι αντίθετη με τα λεγόμενα της Καινής Διαθήκης, καταλύει την ορθόδοξον Πίστην και δημιουργεί αίρεση και σχίσμα. Οι εμμονές του Πάπα στη δημιουργία κερκόπορτας μέσω Βουλγαρίας για το Βυζάντιο δεν καρποφόρησαν με αποτέλεσμα την επαναφοράν των αναθεματισμών εναντίον του Φωτίου και της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης82.
82Ηλίας Μηνιάτης «Διδαχαί και Λόγοι» 1925 ό.π. σ.σ.81,82,85,86,255
4.2.7 Περί Των Πέντε Διαφορών-Πρώτη Διαφορά
Προοίμιον
«Κατά τους καιρούς του αοιδίμου Φωτίου, εν οις εγένετο το σχίσμα των εκκλησιών με τον τρόπον οπού ακούσατε, ενδοξότατε Άρχων, η Δυτική εκκλησία φαίνεται πώς να μην είχε διαφωνίαν από την Ανατολικήν παρά εις εκείνα μόνον».
Με τα λόγια αυτά ο Ηλίας Μηνιάτης αρχίζει τη συγγραφή του δεύτερου μέρους του έργου του «Πέτρα Σκανδάλου», για να τονίσει τις πέντε βασικές που υπάρχουν ανάμεσα στην Ανατολική και Δυτική Εκκλησία σύμφωνα πάντα με τα βιβλία της Αγίας Γραφής και των συγγραμμάτων των Πατέρων της Εκκλησίας.
Πρώτο και μεγάλο ατόπημα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας κατά τα χρόνια του Πατριάρχου Φωτίου (810-893) ήταν η νηστεία του Σαββάτου, δεύτερον η κατάλυση της σαρανταημέρου νηστείας, κατά την πρώτη εβδομάδα, τρίτον η αγαμία των πρεσβυτέρων, τέταρτον η μη τήρηση του Μυστηρίου του χρίσματος από τους πρεσβυτέρους, αλλά μόνον από τους επισκόπους και τέλος η εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος και από τον Υιόν.
«Πρώτην διαφοράν εγώ νομίζω την περί της αρχής του Παπά».
Κατά την άποψη του Μηνιάτη όλα τα κακώς κείμενα της Λατινικής Εκκλησίας έχουν ως αρχή τις υπερβολικές εξουσίες που διαθέτει ο Πάπας πέραν του επισκοπικό του αξιώματος83.
83Ηλία Μηνιάτη, «Πέτρα Σκανδάλου» Βιβλίο Β’ ΑΙΓΙΟ 2009 ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ σ.σ.21,23,28
4.2.8 Περί Της Δεύτερης Διαφοράς
«Και εις το Πνεύμα το άγιον, το κύριον, το ζωοποιόν, το εκ του Πατρός εκπορευόμενον».
Οι Πατέρες του τετάρτου αιώνα σωστά διατύπωσαν στο Σύμβολο της Πίστεως ότι το Άγιον Πνεύμα ως Παράκλητος εκπορεύεται μόνον από τον Πατέρα Θεό. Ο Άγιος Διονύσιος ο Αεροπαγίτης δέχεται τον Πατέρα ως ρίζα και πηγή της θείας Ουσίας. Ο Υιός γεννήθηκε από τον Πατέρα και το Πνεύμα το στέλνει μόνον ο Πατέρας. Η απλότητα του θέματος ανατρέπεται όταν το πάθος και οι προστριβές θερμαίνουν τον νουν και αλλοιώνουν τα δόγματα αναφέρει ο Μηνιάτης και επάνω σ’ αυτήν τη σκέψη θεμελιώνει το σκεπτικό των Δυτικών να υιοθετήσουν το filioque δηλαδή την εκπόρευση του παρακλήτου και από τον Υιό.
«Όταν δε έλθη ο παράκλητος ον εγώ πέμψω υμίν παρά του πατρός, το Πνεύμα της αληθείας ο παρά του πατρός εκπορεύεται, εκείνος μαρτυρήσει περί εμού» (Ιωαν.25,26). Είναι καταφανέστατη η εκτροπή της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας από την ορθότητα του Δόγματος περί εκπόρευσης του Παρακλήτου. Κατά τον Μηνιάτη ο ανθρώπινος νους είναι σαν ένα τεράστιο λιβάδι και τρέχει ανεμπόδιστα σε όποια κατεύθυνση θέλει. Ομοίως η διαλεκτική μπορεί να ανακατασκευάσει την αλήθεια σε ψέμα. Ο Πνευματομάχος Μακεδόνιος (4ος αιώνας) θεωρούσε το Άγιον Πνεύμα ως κτίσμα. Η Β’ Οικουμενική Σύνοδος το 381 καταδίκασε την πνευματομαχία και καθόρισε την εκπόρευσην εκ του Πατρός. Με διαλεκτικό όμως τρόπο και χωρίς την λέξη «μόνον» εκ του Πατρός οι Δυτικοί πρόσθεσαν στην εκπόρευσην και εκ του Υιού. Αντιπαραβάλοντας ο Μηνιάτης στη θέση των Δυτικών αναφέρει ότι η λέξη «μόνον» δεν χρειαζόταν, όπως δεν χρησιμοποιήθηκε στο: «και εις έναν Κύριον Ιησούν Χριστόν τον Υιόν του Θεού τον μονογενήν»84.
Στην Οικουμενική Σύνοδο το 879 στην Κωνσταντινούπλοη το filioque κρίθηκε αιρετικό.
84Ηλία Μηνιάτη»Πέτρα Σκανδάλου» Βιβλίο Β’ ό.π. σ.σ.67,69,70
4.2.9 Τρίτη Διαφορά- Περί Άζυμου Άρτου
«Εις το άχραντον της Θείας Ευχαριστίας μυστήριον οι μεν Δυτικοί επιχειρίζονται τον ‘Αζυμον, ημείς δε οι Ανατολικοί τον Ένζυμον άρτον»85.
Η διαφορά ανάμεσα σε άζυμον και ένζυμον άρτον δημιούργησε θέμα εφάμιλλο με ρο filioque. Kατά τη διάρκεια του Μυστικού Δείπνου ο Χριστός χρησιμοποίησε άζυμον άρτον. «Τη δε πρώτη των αζύμων προσήλθον οι μαθηταί τω Ιησού λέγοντες αυτώ. που θέλεις ετοιμάσωμεν σοι φαγείν το πάσχα;» (Ματθ.26.17) και στη συνέχεια «λάβετε φάγετε. τούτο έστι το σώμα μου» (Ματθ.26.26). Κατά τον Μηνιάτη όμως ο Χριστός ετεμάχισε ένζυμον άρτον. Ο Χριστός καινοτόμησε σηματοδοτώντας τη νέα περίοδο στην οποίαν περιήλθε η ανθρωπότητα. Οι Πατέρες της Ορθοδοξίας και οι Λατίνοι μέχρι τον δεύτερον αιώναν χρησιμοποιούσαν ένζυμον ενώ ο Πάπας Αλέξανδρος (106-115) είναι ο πρώτος επίσκοπος ο οποίος ξαφνικά διέταξε τα άζυμα. «Η καινοτομία μιαίνειν την αρχαιότητα».
Η Δυτική Εκκλησία έφερε καινοτομίες σε δόγματα και στο τυπικό της Εκκλησίας. Επί αιώνες οι Ορθόδοξοι επίσκοποι αντιστάθηκαν σθεναρώς επί σειρά αιώνων στις παράλογες αλλαγές και απαιτήσεις της Δύσης. Ο άζυμος άρτος όπως και το filioque εκτρέπουν τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία σε αιρετικά μονοπάτια. Οι Σχολαστικοί Θεολόγοι αναφέρουν ότι σωστά οι Δυτικοί χρησιμοποιούν το άζυμα και οι Ανατολικοί τα ένζυμα. Το αντίθετο θα ήταν λάθος. Ο Μηνιάτης όμως στηριζόμενος στην αρχαίαν και ιεράν παράδοση μας δείχνει ότι η σωστή παραδοχή είναι η χρησιμοποίηση του ενζύμου άρτου 86.
85Ηλία Μηνιάτη «Πέτρα Σκανδάλου» 1783, ό.π. σ.117
86Δημήτριος Α. Καραμπερής, Διδακτορική Διατριβή ό.π. σ.135
4.2.10 Τέταρτη Και Πέμπτη Διαφορά
«Εις ένα μόνον κεφάλαιον εγώ περιγράφω τας δύο ταύτας διαφοράς διατί η μία έπεται από την άλλην».
Με αυτή την διπλή αναφορά ο Μηνιάτης θέλει να καταδείξει την εκτροπή της Καθολικής Εκκλησίας για ότι συμβαίνει στην ανθρώπινη ψυχήν κατά τη μεταθανάτιον κατάσταση. Οι Λατίνοι θεωρούν ότι για τις ψυχές των κεκοιμημένων ο Θεός προνόησε τρείς τρόπους. Η πρώτη ομάδα που αφορά όσους έζησαν δίκαια θα τοποθετηθούν εις τον αιώνιον Παράδεισον, ενώ οι άδικοι θα τοποθετηθούν στην αιώνιαν κόλαση. Μέχρι εδώ συμφωνούν απόλυτα με τα λόγια της Καινής Διαθήκης, με τους Πατέρες και την Παράδοση. Ο Ματθαίος γράφει στο Ευαγγέλιον: «και στήσει τα μεν πρόβατα εκ δεξιών αυτού, τα δε ερίφια εξ ευωνύμων.» (Ματθ.25,32), κατά τη Δευτέραν Παρουσίαν του Ιησού και ο μεν αγαθοί και δίκαιοι θα έχουν «ζωήν αιώνιον», οι δε κολασμένοι θα οδηγηθούν «εις κόλασιν αιώνιον». Οι Λατίνοι παραδόξως χωρίς να αναφέρεται στα ιερά Γράμματα, έχουν δημιουργήσει και έναν τρίτον τόπον αναφοράς των ψυχών μετά τον θάνατον. Τον τόπον αυτόν θέλει να ανατρέψει ως παπικό λάθος ο Ηλίας Μηνιάτης ως μη έχοντα υπόσταση. Οι Λατίνοι πιστεύουν ότι στον τρίτο τόπο οι ψυχές θα κολάζονται πρόσκαιρα μέχρι να μεταβούν στον παράδεισον. Έτσι δημιουργήθηκε το Purgatorium που σημαίνει Καθαρτήριον των ψυχών, το οποίον έχει αρχή ίσως από τον πάπαν Αλέξανδρον Α’(106-115). «Λάβετε Πνεύμα Άγιον. αν τεινών αφήτε τας αμαρτίας, αφίεντας αυτοίς, αν τινων κρατείτε, κεκράτηνται.» (Ιωαν.23.23). Αυτή η περικοπή αφορά βεβαίως όσους βρίσκονται εν ζωήν και εξομολογούνται. Το lubileus δόγμα των Παπών κάθε καθορισμένη χρονιά δίνει στον εκάστοτε Πάπα να εκταμιεύει χρήματα από τους πιστούς οι οποίοι πιστεύουν ότι με τον τρόπον αυτόν δύνανται να εξαγοράσουν τις αμαρτίες των κεκοιμημένων συγγενών τους για να εισαχθούν στον Παράδεισο87.
87Ηλία Μηνιάτη «Πέτρα Σκανδάλου»Βιβλίο Β’ ό.π. σ.σ.87,89
ΕΠΙΛΟΓΟΣ – ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Ο Ηλίας Μηνιάτης υπήρξε Έλληνας με όλην τη σημασία της λέξεως. Πολέμησε με τον Λόγον του από τον άμβωνα της Εκκλησίας ηρωικά όπως οι ήρωες του 1821. Σήμερα η μακαρία ψυχή του θα νιώθει απέραντη αγαλίαση για την ελεύθερην, ανεξάρτητη, δημοκρατική και ορθόδοξη Ελλάδα με τα πνευματικά του τέκνα να μνημονεύουν το όνομά του και να συνεχίζουν το έργο του. Το αστείρευτο ρητορικό ταλέντο με το οποίον τον επροίκησε ο <προαιώνιος Πατήρ> τον έθεσαν στην κορυφή της τελειότητας του λόγου. Η ευγλωτία του Μηνιάτη με την ανασύνταξη των ευαγγελικών περικοπών από τον άμβωνα δημιουργούσε ένα επαναστατικό κίνημα στις καρδιές των ραγιάδων.
Ο Μηνιάτης πέρασε στην ιστορία ως ο μεγαλύτερος κήρυκας ολόκληρης της Ορθοδοξίας και του Ελληνικού Έθνους.
Η ζωή του ήταν σύντομη, έζησε μόνο σαρανταπέντε χρόνια, τα οποία όμως ήταν εποικοδομητικά, γεμάτα περιπέτειες σε διαφορετικές πάντοτε πόλεις, με διαφορετικούς ανθρώπους οι οποίοι τον αγαπούσαν και τον τιμούσαν. Έδινε το παράδειγμα του ταπεινού και ακάματου εργάτη. Με παρρησία υποστήριζε τις ορθόδοξες θέσεις της Εκκλησίας. Στην μεν Ανατολή ενίσχυε την πίστη και τη φιλοπατρία των Ελλήνων ώστε να είναι έτοιμοι για το μεγάλο ξεσηκωμό, στη δε Δύση πληροφορούσε τους Λατίνους για τα λάθη του παπισμού. Αν ζούσε λίγα χρόνια ακόμη θα είχε την οικονομική δύναμη και το περιθώριο να οργανώσει τα γραπτά του κείμενα και να τα εκδώσει με αποτέλεσμα να φθάσουν σε εμάς και τα απολεσθέντα έργα του. Με τα έργα όμως που διασώθηκαν και με τη γνώση για τον έντιμον βίον του Ηλία Μηνιάτη δημιουργήθηκε μια υστεροφημία γύρω από το πρόσωπό του και τον ανέβασαν στο βάθρο του αρίστου αρχιερέα και ρήτορα που χάραξε το δρόμο για μια ελεύθερη Ελλάδα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ελληνική Βιβλιογραφία
• Μηνιάτης Ηλίας, Αρχιεπίσκοπος Κερνίτζης και Καλαβρύτων, «Διδαχαί και Λόγοι», Έκδοσις 15η, Εν Αθήναις, Τυπογραφείον ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ 1925
• Μηνιάτης Ηλίας Αρχιεπίσκοπος Κερνίτζης και Καλαβρύτων,»Διδαχαί και Λόγοι»(1716), Επιμέλεια Τασούλας Μακρυγιαννάκη, ΑΡΤΟΣ ΖΩΗΣ, Αθήναι 2020
• Μηνιάτης Ηλίας, Επίσκοπος Κερνίτζης και Καλαβρύτων, «Πέτρα Σκανδάλου» Βιβλίο Α’ ήτοι Διασάφησις της Αρχής και της Αιτίας του Σχίσματος των Δϋο Εκκλησιών, Ανατολικής και Δυτικής, Εκδόσεις: Βιβλίο και Εικόνα, Ιερά Μητρόπολις Καλαβρύτων και Αιγιαλείας, Αίγιο 2009
• Μηνιάτης Ηλίας, Επίσκοπος Κερνίτζης και Καλαβρύτων, «Πέτρα Σκανδάλου» Βιβλίο Α’ ήτοιΑι Κύριαι Διαφοραί της Δυτικής Εκκλησίας Ήτις χωρίζεται από την Ορθόδοξον Εκκλησία Εκδόσεις Βιβλίο και Εικόνα, Ιερά Μητρόπολις Καλαβρύτων και Αιγιαλείας, Αίγιο 2009
• Μηνιάτης Ηλίας, Επίσκοπος Κερνίτζης και Καλαβρύτων, «Πέτρα Σκανδάλου», τύποις εκδοθείσα δια δαπάνης και επιμέλειας Πολυζώη Λαμπαντζιώτη του εξ Ιωαννίνων αψπγ’. Εν Βιέννη 1783 Παρά Ιωσήφ τω Γεραλδίω.
• Καλαματιανού Γ., Μακροπούλου Θ., Κοντοπούλου Ν. «Νεοελληνικά Αναγνώσματα» Γ’ Γυμνασίου Ο.Ε.Σ.Β. Εν Αθήναις 1956
• Καλαματιανού Γ.,Σταθοπούλου-Χριστοφύλλη Μ. κ.α. «Νεοελληνικά Αναγνώσματα Ε’ Γυμνασίου Ο.Ε.Σ.Ω. Εν Αθήναις 1956
• Κατερέλος Θ.Γ. Διονύσιος Αναπληρωτής Καθηγητής «Ταφιός» Τρεισήμισι χιλιάδες χρόνια στις εσχατίες της Ελλάδας, Έκδοση HAPPY HOUSE Ληξούρι 2020
• Μεσολωράς Ι.Ε. «Ιερά Ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης Εκδοτικός Οίκος Δ. και Π. Δημητράκου, Εν Αθήναις 1925 έκδοσις Τρίτη
• Στάθη Κωνσταντίνα-Παφίλη Έφη «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Α’ Λυκείου, εκδόσεις Βολονάκη Αθήνα 2006
ekpaideytikos.weebly.com
• Τσιτσέλη Α. Ηλία «ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΚΑ ΣΥΜΜΙΚΤΑ» Συμβολαί εις την Ιστορίαν και Λαογραφίαν της Νήσου Κεφαλληνίας, τόμος Πρώτος Εν Αθήναις ΤΥΠΟΙΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑ ΛΕΩΝΗ 1904
• Στάθη Κωνσταντίνα- Παφίλη Έφη, «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Α’ Λυκείου, εκδόσεις Βολονάκη, Αθήνα 2006
ekpaideytikos.weebly.com
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
• Baynes N.H.-Moss H. «Βυζάντιο, Εισαγωγή στο Βυζαντινό πολιτισμό» Δ.Ν. Σακκάς (μετάφραση), Ο.Ε.Δ.Β. Αθήνα 1981
• Mackridge, Peter, «Τα γλωσσάρια στις εκδόσεις των Ελληνικών Λογοτεχνικών κειμένων του ύστερου 18ου αι: απολογισμοί και προτάσεις», Ημερίδα, Θεσσαλονίκη 27-4-2015
academia. Edu/30875945/Τα-γλωσσάρια-στις_εκδόσεις…
• NEIL BRONNEN Macquarie University, Manipulating the message: k<Letters of Gelasius and Nicolas I an Papal Authority” 2019
Διδακτορικές Διατριβές
• Καραμπέρης Α. Δημήτριος, «Πέτρα Σκανδάλου: Η Ιστορία του Σχίσματος και οι Διαφορές με τη Ρώμη κατά τον Ηλία Μηνιάτη» Διπλωματική Εργασία, ΑΠΘ-ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ, Θεσσαλονίκη 2002
• Μποροβίλος Ε. Γεώργιος, « Η Ορθόδοξη Κηρυκτική Γραμματεία κατά τον ΙΖ’αι.» ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη 2001
Περιοδικά
• Φιλολογικός Σύλλογος ‘Παρνασσός’, Περίοδος Δευτέρα Τόμος Ε’ Αρ. 1 (Ιανουάριος-Μάρτιος 1963) Γ.Θ. Ζώρα «Άνθιμος Μαζαράκης και Νικόλαος Θωμαδαίος (Ανέκδοτος Αλληλογραφία) (Περιοδικό)
• Τσακίρης Βασίλειος «ΕΩΑ και ΕΣΠΕΡΙΑ» Περιοδικό, Τόμος 8 (2008-2012), Αθήνα 2012
Ιστοσελίδες
• PERIGRAFES-2011-02-pdf
• Olympias.lib.uoi.gr>bitstream ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ 1500-1571 Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ-Repository of UOI “Olympias”-Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων ΣΤΑΜΑΤΟΥΛΑΣ Σ. ΖΑΠΑΝΤΗ
• Utopia.duth.gr>pdf-filies>2 Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας, Παναγιώτα Τζιβάρα «Η Φλαγγίνειος Σχολή της Βενετίας και οι Κερκυραίοι Υπότροφοι» Ανάτυπο από το Περιοδικό «ΘΗΣΑΥΡΙΣΜΑΤΑ 37» Βενετία 2007
• kathimerini.gr>world>f… Ν. Μοσχόπουλος 22/11/2015
• el.m.wikipedia>wiki>Φλαγγίνειος Σχολή Ιστορική Διαδρομή
• ekd-peel-25-2-Karathanasis.pdf «Συλλογή Βενετικών εγγράφων για τον Ηλία Μηνιάτη (1669-1714)
• ΤΟ ΚΗΡΥΓΜΑ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ .pdf
• helios-ele.ekt.gr>bitstream ΛΟΓΙΟΙ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΙ απί Τ.Ε. Σκλαβενίτης 2016 ce9bcf8cceb3ceb9cebfceb9
• academia.edu/30875945/Τα-γλωσσάρια-στις-εκδόσεις… Nackridge, Peter «Τα γλωσσάρια στις εκδόσεις των Ελληνικών Λογοτεχνικών κειμένων του ύστερου 18ου αι: απολογισμός και προτάσεις» Θεσσαλονίκη 27/4/2015 Ημερίδα
• el.m.wikipedia.org>WIKI> Μελέτιος Τυπάλδος
• History books.google.gr
Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη Γ’ τόμος Κ.Ν. Σαθάς 2015
• Efimerios-1981-1-2.pdf
Έτος Α’, Αθήναι 1/15 Ιανουαρίου 1981
ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΙ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΤΟΥ ΕΠΙΣΗΜΟΥ ΔΕΛΤΙΟΥ «ΕΚΚΛΗΣΙΑ».
• el.m.wikipedia.org>WIKI Πατριάρχης Φώτιος Α’
• Neil-IES-2019.pdf BRONNEN NEIL
• Kefalonia news.g>ηλίας-α-τσιτσέλης December 23 2000
Εγκυκλοπαίδειες κτλ. Βιβλία
• Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (ΦΟΙΝΙΞ) τόμος ΙΖ’, Ιδρυτής Δανδάκης Παύλος 1956
• «Η ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ» Το πρωτότυπο κείμενο κατά την έκδοσιν του Οικομενικού Πατριαρχείου Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος [ΤΟ ΒΗΜΑ] 2001.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ο Ηλίας Μηνιάτης γεννήθηκε στην Κεφαλονιά το 1669.
Όταν έγινε δέκα ετών, ο πατέρας του ο ιερέας Φραγκίσκος τον έστειλε στη Βενετία στο Φλαγγινιανό Φροντιστήριο να σπουδάσει έως το 1689. Στη συνέχεια έγινε διάκονος στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και καθηγητής για δύο έτη στη Φλαγγινιανή Σχολή. Γύρισε στην Κεφαλονιά για μικρό διάστημα ως διδάσκαλος, αλλά στη συνέχεια προσέφερε τις υπηρεσίες του στη Ζάκυνθο, στην Κέρκυρα και επί οκτώ έτη παρέμεινε στην Κωνσταντινούπολη στο Πατριαρχείο. Το 1710 με την προτροπή του μεγάλου Προβλεπτή της Πελοποννήσου Loredan χειροτονήθηκε αρχιεπίσκοπος Καλαβρύτων και Κερνίτζης. Το 1714 δυστυχώς μετά από σύντομη ασθένεια πέθανε στην Πάτρα. Υπήρξε ο μεγαλύτερος εκκλησιαστικός ρήτορας των νεωτέρων χρόνων. Με τους λόγους του διαφώτιζε και αναπτέρωνε το ηθικό του πληγωμένου και υπόδουλου Γένους. Ηταν πολυγραφότατος, εργαζόταν πολύ σκληρά και διασώθηκαν δύο έργα του: «Η πέτρα σκανδάλου» και οι «Διδαχαί και Λόγοι».
Στο πρώτο έργο πραγματεύεται τα ιστορικά γεγονότα και τους λόγους οι οποίοι οδήγησαν στις διαφορές και στο «Σχίσμα» των δύο εκκλησιών, δηλαδή της Ανατολικής Ορθόδοξης και της Ρωμαιοκαθολικής. Στο δεύτερο βιβλίο σώζονται οι διδαχές που έγραψε και οι λόγοι τους οποίους εκφώνησε στις Εκκλησίες. Μετά τον θάνατο του υιού του ο πατήρ Φραγκίσκος συγκέντρωσε τους Λόγους, τις Διδαχές και διάφορα γραπτά στην ιταλική γλώσσα σε έναν τόμο με τίτλο «Διδαχαί και Λόγοι». Το 1718 στη Λειψία έγινε η πρώτη έκδοση. Έκτοτε ακολούθησαν αρκετές εκδόσεις λόγω της θετικής φήμης του Μηνιάτη. Το 1904 ο Ηλίας Τσιτσέλης στο βιβλίο του «ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΚΑ ΣΥΜΜΙΚΤΑ» παραθέτει τα βιογραφικά στοιχεία του Ηλία και Φραγκίσκου Μηνιάτη. Το 1849 γίνεται η δεκάτη πέμπτη επανέκδοση των Διδαχών και Λόγων υπό την εποπτεία του αρχιμανδρίτη του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως Ανθίμου Μαζαράκη με αρκετές διορθώσεις και αποκαταστάσεις από την φθορά του χρόνου. Το άλλο βιβλίο του Μηνιάτη «Πέτρα Σκανδάλου» ήταν περισσότερο συμμαζεμένο εκδιδόμενο και αυτό το 1718 στη Λειψία.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ο Ηλίας Μηνιάτης γεννήθηκε στην Κεφαλονιά το 1669.
Όταν έγινε δέκα ετών, ο πατέρας του ο ιερέας Φραγκίσκος τον έστειλε στη Βενετία στο Φλαγγινιανό Φροντιστήριο να σπουδάσει έως το 1689. Στη συνέχεια έγινε διάκονος στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και καθηγητής για δύο έτη στη Φλαγγινιανή Σχολή. Γύρισε στην Κεφαλονιά για μικρό διάστημα ως διδάσκαλος, αλλά στη συνέχεια προσέφερε τις υπηρεσίες του στη Ζάκυνθο, στην Κέρκυρα και επί οκτώ έτη παρέμεινε στην Κωνσταντινούπολη στο Πατριαρχείο. Το 1710 με την προτροπή του μεγάλου Προβλεπτή της Πελοποννήσου Loredan χειροτονήθηκε αρχιεπίσκοπος Καλαβρύτων και Κερνίτζης. Το 1714 δυστυχώς μετά από σύντομη ασθένεια πέθανε στην Πάτρα. Υπήρξε ο μεγαλύτερος εκκλησιαστικός ρήτορας των νεωτέρων χρόνων. Με τους λόγους του διαφώτιζε και αναπτέρωνε το ηθικό του πληγωμένου και υπόδουλου Γένους. Ηταν πολυγραφότατος, εργαζόταν πολύ σκληρά και διασώθηκαν δύο έργα του: «Η πέτρα σκανδάλου» και οι «Διδαχαί και Λόγοι».
Στο πρώτο έργο πραγματεύεται τα ιστορικά γεγονότα και τους λόγους οι οποίοι οδήγησαν στις διαφορές και στο «Σχίσμα» των δύο εκκλησιών, δηλαδή της Ανατολικής Ορθόδοξης και της Ρωμαιοκαθολικής. Στο δεύτερο βιβλίο σώζονται οι διδαχές που έγραψε και οι λόγοι τους οποίους εκφώνησε στις Εκκλησίες. Μετά τον θάνατο του υιού του ο πατήρ Φραγκίσκος συγκέντρωσε τους Λόγους, τις Διδαχές και διάφορα γραπτά στην ιταλική γλώσσα σε έναν τόμο με τίτλο «Διδαχαί και Λόγοι». Το 1718 στη Λειψία έγινε η πρώτη έκδοση. Έκτοτε ακολούθησαν αρκετές εκδόσεις λόγω της θετικής φήμης του Μηνιάτη. Το 1904 ο Ηλίας Τσιτσέλης στο βιβλίο του «ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΚΑ ΣΥΜΜΙΚΤΑ» παραθέτει τα βιογραφικά στοιχεία του Ηλία και Φραγκίσκου Μηνιάτη. Το 1849 γίνεται η δεκάτη πέμπτη επανέκδοση των Διδαχών και Λόγων υπό την εποπτεία του αρχιμανδρίτη του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως Ανθίμου Μαζαράκη με αρκετές διορθώσεις και αποκαταστάσεις από την φθορά του χρόνου. Το άλλο βιβλίο του Μηνιάτη «Πέτρα Σκανδάλου» ήταν περισσότερο συμμαζεμένο εκδιδόμενο και αυτό το 1718 στη Λειψία.
Items in Apothesis are protected by copyright, with all rights reserved, unless otherwise indicated.
Main Files
ΤΙΤΛΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ «Ο ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΡΗΤΟΡΑΣ, ΚΗΡΥΚΑΣ ΚΑΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ Description: MINIATIS_SPYRIDON_ΑΜ122529.ΔΕ(3).pdf (pdf)
Book Reader Info: primary:true Size: 14.2 MB
ΤΙΤΛΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ «Ο ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΡΗΤΟΡΑΣ, ΚΗΡΥΚΑΣ ΚΑΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ