Σωτηροπούλου, Σ. (2014). Η Φυσιολογία της Οπτικής Αντίληψης και το Φως. Πάτρα: Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο
Το φως είναι αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς και ένα απαραίτητο στοιχείο για τη ζωή στη γη. Το αντιλαμβανόμαστε μέσω του οπτικού συστήματος και μιας σειράς χημικών διαδικασιών στον εγκέφαλο. Οι διαδικασίες αυτές εκτός από την αντίληψη της εικόνας για το περιβάλλον, επηρεάζουν τα εσωτερικά ρολόγια και τον ρυθμό της ζωής. Το φυσικό φως διεγείρει τις βασικές βιολογικές λειτουργίες του σώματος όπως τον κιρκάδιο ρυθμό και το ενδοκρινικό σύστημα. Επίσης, έχει συνδεθεί με τη βελτιωμένη διάθεση και ευτυχία. Ωστόσο ο τεχνητός φωτισμός έχει εισχωρήσει στην καθημερινότητά μας εδώ και αιώνες και έχει αλλάξει αρκετά τις συνήθειες μας. Παράλληλα έχει διαμορφώσει συνθήκες αρνητικές για την υγεία μας, αλλάζοντας τις καθημερινές μας συνήθειες που επεκτείνονται στη νύχτα.
Με τη χρήση του τεχνητού φωτισμού τα κτίρια της υγειονομικής περίθαλψης έχουν αλλάξει με τα χρόνια από απλά, φυσικά φωτισμένα κτίρια σε σχεδόν αποκλειστικά τεχνητά φωτισμένους λαβυρίνθους. Οι ασκούμενοι στην υγειονομική περίθαλψη έχουν μια από τις πιο αγχωτικές και απαιτητικές θέσεις εργασίας και το τεχνητό φως επηρεάζει την ευημερία και την υγεία των φροντιστών. Αρκετές μελέτες έχουν επισημάνει τη σύνδεση του ανεπαρκούς φωτισμού με ψυχοσωματικά συμπτώματα όπως η κατάθλιψη, τον αποσυγχρονισμό του κιρκάδιου ρυθμού, την αίσθηση κούρασης αλλά και αρκετά περισσότερα που επηρεάζουν τους εργαζόμενους υγείας. Έχει ακόμη συνδεθεί με ασθένειες όπως η καρδιοπάθεια και ο καρκίνος. Κυρίως οι απασχολούμενοι σε νυχτερινό ωράριο τείνουν να αποσυντονίζουν τον κιρκάδιο ρυθμό τους και την σωστή έκκριση ορμονών με αποτελέσματα που φαίνονται στην υγεία και την ευημερία τους. Επιπλέον η κακή υγεία του προσωπικού οδηγεί σε λάθη και απροσεξίες που βάζουν σε κίνδυνο και την υγεία των ασθενών.
Οι απαιτήσεις φωτισμού ενός κέντρου υγειονομικής περίθαλψης ακολουθούν τα ευρωπαϊκά πρότυπα φωτισμού ανάλογα με τα καθήκοντα σε κάθε μονάδα. Τα πρότυπα μεριμνούν ώστε να καλύπτονται οι βέλτιστες οπτικές συνθήκες και η εξοικονόμηση ενέργειας, ενώ προβλέπεται και η είσοδος του φυσικού φωτισμού. Ο σχεδιασμός φωτισμού θα πρέπει με κάθε τρόπο να βοηθήσει το νοσοκομειακό προσωπικό να ασκεί την εργασία του χωρίς καμία απόσπαση προσοχής, που μπορεί να προκληθεί από φτωχή εργονομία ή ανεπαρκή φωτισμό. Οι στόχοι του σχεδιασμού φωτισμού είναι η οπτική άνεση και απόδοση, η αίσθηση ευεξίας, τα οποία μπορούν να συμβάλουν σε ένα υψηλό επίπεδο παραγωγικότητας. Με τον τρόπο αυτό οι εργαζόμενοι να είναι σε θέση να εκτελούν τα οπτικά τους καθήκοντα με ασφάλειά για την αποφυγή τραυματισμών.
Τα τελευταία χρόνια και ειδικά με την εισαγωγή του πλέον διαδεδομένου συστήματος φωτισμού LED, νέοι όροι για την επιρροή του φωτισμού αλλάζουν τα δεδομένα του σχεδιασμού φωτισμού εισάγοντας έννοιες που απορρέουν από τις ψυχικές και βιολογικές ανάγκες του ανθρώπου. Έτσι έχουμε τον ανθρωποκεντρικό και τον βιοδυναμικό φωτισμό. Ο ανθρωποκεντρικός φωτισμός είναι ο φωτισμός που λαμβάνει υπόψιν του όχι μόνο τις οπτικές απαιτήσεις αλλά και τις βιολογικές επιρροές του φωτισμού. Ο βιοδυναμικός φωτισμός είναι μια παρόμοια έννοια που όμως χρησιμοποιείτε κυρίως για να περιγράψει τον δυναμικό φωτισμό που ακολουθεί χαρακτηριστικά φάσματος και έντασης του φυσικού φωτισμού και άρα αλλάζει κατά τη διάρκεια της ημέρας. Επιπλέον νέα πρότυπα που εξετάζουν τις φωτοβιολογικές επιδράσεις των λαμπτήρων γίνονται εργαλεία για τον σχεδιασμό φωτισμού.
Στους χώρους υγείας, ο φωτισμός που έχει ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα δρα θεραπευτικά για τους ασθενείς ενώ βοηθάει τους εργαζόμενους, ειδικά αυτούς που απασχολούνται σε νυχτερινή βάρδια να ανταπεξέλθουν στα καθήκοντά τους με τις λιγότερες πιθανές επιπτώσεις στην υγεία τους. Η κεντρική ιδέα είναι ο πρωινός φωτισμός να έχει μπλε απόχρωση όπως το πρωινό φως του ήλιου, ώστε να βοηθάει στην ευεξία και την ενέργεια. Στην πορεία της ημέρας ο φωτισμός γίνεται λευκός το μεσημέρι, ενώ καθώς βραδιάζει παίρνει κόκκινες θερμές αποχρώσεις δίνοντας πληροφορία στο σώμα να παράξει μελατονίνη που ενημερώνει να κατέβουν οι ρυθμοί. Για τους εργαζόμενους σε νυχτερινή βάρδια αυτό λειτουργεί ακολουθώντας την έναρξη και τη λήξη της βάρδιας τους. Ήδη αρκετά νοσηλευτικά ιδρύματα έχουν ενσωματώσει στους χώρους τους βιοδυναμικό φωτισμό. Επιπλέον παίρνουν μέτρα ώστε να συνδεθούν με το φυσικό περιβάλλον και να εισάγουν φυσικό φωτισμό.
Είναι λοιπόν απαραίτητο για την καλύτερη λειτουργία αυτόν των ιδρυμάτων και την άνετη, ασφαλή και απερίσπαστη εργασία του προσωπικού να ακολουθούνται τα πρότυπα φωτισμού για τη βέλτιστη οπτική απόδοση. Ωστόσο ο ανθρωποκεντρικός φωτισμός μπορεί να βοηθήσει στην καλύτερη ψυχική και σωματική υγεία των εργαζομένων, αρά και στην αποτελεσματικότερη πρακτική του έργου τους.
Light is an integral part of everyday life and a necessary element for life on earth. We perceive light through our visual system where a series of chemical processes happen in the brain. Through these processes we perceive the images of the environment, but also affect our inner clocks and the rhythm of life. Natural light stimulates the body's basic biological functions such as the circadian rhythm and the endocrine system. Light is also associated with improved mood and happiness. However, artificial lighting has penetrated in our everyday life for more than a century and has changed our habits quite a bit. At the same time, artificial light has created conditions that are bad for our health, it is changing our everyday habits which extend into the night.
Using artificial lighting, healthcare buildings have changed over the years from simple, naturally illuminated buildings to almost exclusively artificially illuminated labyrinths. Health care practitioners have one of the most stressful and demanding jobs, and artificial light affects their wellbeing and health. Several studies have highlighted the link between inadequate illumination and psychosomatic symptoms such as depression, circadian rhythm deconstruction, tiredness, and much more that influence the healthcare workers. Artificial light has been linked to diseases such as heart disease and cancer. Mainly night-shift workers tend to de-synchronize their circadian rhythm and the hormone secretion with bad results seen in their health and well-being. In addition, poor staff health leads to mistakes and inconsistencies that endanger also patient health.
The illumination requirements of a health care center, follow the European lighting standards, according to the task in any different unit. The European standards ensure that the optimum optical conditions and energy savings are covered, and natural lighting is provided. Lighting design should help hospital staff to carry out their work without any distraction, which can be caused by poor ergonomics or insufficient lighting. The goals for lighting design are visual comfort and performance, a sense of well-being, which can contribute to a high level of productivity. In this way, workers are able to perform their visual tasks safely to avoid injuries.
In recent years, and especially with the introduction of LED lighting system, new lighting requirements appear in the industry. The new lighting sources change lighting design by introducing concepts derived from man's mental and biological needs. Those are human centric lighting and biodynamic illumination. Human centric lighting considers not only the visual requirements but also the biological influences of lighting. Biodynamic illumination is used to describe the dynamic lighting that follows spectrum and intensity characteristics of natural lighting and therefore changes during the day. Additional new standards that address the photobiological effects of the lamps become tools for lighting design.
In healthcare facilities, human centric lighting acts therapeutically for patients and helps employees, especially those working in the night shift, to cope with their duties with the least possible impact on their health. The central idea is: the morning light to have a blue shade like morning sunlight which promotes energy and well-being. During noon light has white shades, while in the evening, it gets reddish warm, giving the body information to produce melatonin that informs the body it’s time to rest. For night shift workers, this works by following the start and the end of their shift. Already several hospitals have incorporated biodynamic lighting into their facilities. They also take steps in connecting with the natural environment and enter natural lighting.
Lighting design is necessary for a safe work environment which follows the lighting standards for optimal visual performance. Furthermore, Human Centric Lighting can help improve the mental and physical health of healthcare employees, and that makes their practice effective for the patients.
ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΥΗΜΕΡΙΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΣΕ ΧΩΡΟΥΣ ΥΓΕΙΑΣ