Η περιορισμένη κοινωνιολογική και ανθρωπολογική έρευνα για τα έμφυλα υποκείμενα στον αθλητισμό γενικότερα και στην καλαθοσφαίριση ειδικότερα, στην Ελλάδα, έδωσε το ερέθισμα για την διερεύνηση της έμφυλης διάστασης στην προπονητική στο συγκεκριμένο άθλημα. Καθώς τα κανονιστικά έμφυλα στερεότυπα κυριαρχούν τόσο στον αθλητισμό όσο και στη σχετική βιβλιογραφία, η παρούσα ερευνητική προσπάθεια προσανατολίζεται σε μια ανθρωπολογική προσέγγιση της συγκρότησης των έμφυλων ταυτοτήτων στον αθλητισμό.
Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να διερευνήσει τη συγκρότηση των έμφυλων ταυτοτήτων της ηγεσίας μιας ομάδας (της προπονήτριας ή του προπονητή), μέσα από τις επιτελέσεις, λεκτικές και σωματικές ενέργειές τους, κατά τη διάρκεια της δημόσιας παράστασης του παιχνιδιού. Στο πλαίσιο αυτό το παιχνίδι προσεγγίζεται σύμφωνα με τον Turner (1987) ως κοινωνικό δρώμενο, ενώ για την μελέτη της συγκρότησης των έμφυλων ταυτοτήτων η έρευνα βασίζεται στη θεωρία της επιτελεστικότητας του φύλου της Butler (1990). Για τη συλλογή των δεδομένων επιλέχθηκε ερωτηματολόγιο ανοικτών ερωτήσεων. Το ερευνητικό υλικό συλλέχθηκε με βάση τις απόψεις που διατύπωσαν πρόσωπα που είναι αθλητές και αθλήτριες, προπονητές και προπονήτριες καλαθοσφαίρισης, διοικητικοί και θεσμικοί παράγοντες, διαιτητές και διαιτήτριες, δημοσιογράφοι, θεατές. Η ανάλυση και η ερμηνεία των δεδομένων έγινε με τη μέθοδο της ανάλυσης λόγου (Foucault, 1981a). Οι συνομιλητές της έρευνας έφεραν στο προσκήνιο την αναπαραγωγή του κυριάρχου ανδρικού λόγου των γηπέδων από τις προπονήτριες υπογραμμίζοντας ότι συνοδεύεται από την ένταση στο παιχνίδι, η οποία παρουσιάζεται ως εγγενές χαρακτηριστικό της δράσης μέσα στα γήπεδα (¨αν δεν κάνεις θόρυβο δεν είσαι καλός προπονητής¨). Ταυτόχρονα πολλαπλοί ανδρισμοί και θηλυκότητες αναδύονται μέσα στις επιτελέσεις της προπονητικής.
Προσεγγίζοντας τις έμφυλες ταυτότητες ως δρώμενα, που διαρκώς δημιουργούνται αναδεικνύοντας τη ρευστότητα και την πολλαπλότητα της δράσης τους, ανοίγονται νέοι δρόμοι στην κοινωνική έρευνα του αθλητισμού πέρα από τα μέχρι σήμερα στερεοτυπικά δεδομένα αναφορικά με τα έμφυλα υποκείμενα.
The limited sociological and anthropological research on the gender subjects in sports and in basketball in particular, in Greece, gave the impetus for the exploration of the gender dimension in coaching in the aforementioned sport. While the normative gender stereotypes dominate both sports and the relevant literature, the current study focuses on an anthropological approach to the formation of gender identities in sport. The purpose of this study is to examine the formation of gender identities within the team leadership (either male or female coaches) through their performances, verbal and body actions, during their public performance of the game. In this context the game is approached according to Turner (1987) performance theory, where game is concerned as a social event. Furthermore, regarding the issue of the constitution of gender identities, the study is based on theory of gender performativity of Butler (1990).
An open-ended questionnaire has been selected for the data collection. The research material has been collected based on the views expressed by persons who are female and male athletes, coaches, referees, administrative and institutional agents, journalists, spectators. The analysis and interpretation of the data have been done by the method of discourse analysis (Foucault, 1981a). Participants of the research revealed the reproduction of the dominant male discourse by the female coaches. Moreover, they underlined that this discourse is accompanied by the intensity in the game which is presented as an inherent characteristic of the action in courts (¨if you don’t make noise then you are not a good coach¨). Simultaneously multiple masculinities and femininities emerge through the coaching performances. The purpose of this study to work on the formation of gender identities as events, which are constantly created, have revealed the fluidity and the multiplicity of their agency. Given this approach new horizons are opened in the social research on sport. These horizons are placed beyond the current stereotypical data regarding gender subjects.
Η έμφυλη διάσταση στην προπονητική της καλαθοσφαίρισης στην Ελλάδα