Η παρούσα μεταπτυχιακή εργασία διερευνά τη χρήση βιοδιεγερτών σε καλλιέργειες κηπευτικών στην Κρήτη, εστιάζοντας στις υποκατηγορίες  τους, στους μηχανισμούς δράσης και στις πρακτικές εφαρμογές, με έμφαση στα αποτελέσματα πρωτογενούς έρευνας μέσω ερωτηματολογίου. Οι βιοδιεγέρτες αποτελούν φυσικές ουσίες ή μικροοργανισμούς που ενισχύουν την ανάπτυξη των φυτών χωρίς να λειτουργούν ως παραδοσιακά λιπάσματα ή φυτοπροστατευτικά. Στοχεύουν στη βελτίωση της θρεπτικής αποδοτικότητας, στην ενίσχυση της αντοχής σε αβιοτικές καταπονήσεις και στην αναβάθμιση της ποιότητας και της ποσότητάς  της παραγωγής.

Η εργασία παρουσιάζει αναλυτικά τις βασικές κατηγορίες βιοδιεγερτών όπως τα χουμικά και φουλβικά οξέα, τα αμινοξέα και οι υδρολυμένες πρωτεΐνες, η χιτοζάνη, τα εκχυλίσματα φυκιών και οι μικροβιακοί βιοδιεγέρτες .  Κάθε κατηγορία περιγράφεται ως προς την προέλευση, τις μεθόδους παραγωγής και τους φυσιολογικούς μηχανισμούς μέσω των οποίων επηρεάζει την ανάπτυξη και την αντίσταση των φυτών στο στρες. Ειδικό ενδιαφέρον δίνεται στα αποτελέσματα πειραμάτων και βιβλιογραφικών δεδομένων που τεκμηριώνουν θετικές επιδράσεις όπως βελτιωμένη θρέψη, αυξημένη ριζοβολία, αντοχή σε αλατότητα και ξηρασία, καθώς και αυξημένη παραγωγή και ποιότητα καρπών.

Η πρωτογενής έρευνα της εργασίας στηρίχθηκε σε ερωτηματολόγιο που απευθύνθηκε σε επαγγελματίες γεωπόνους στην Κρήτη. Συμπληρώθηκαν συνολικά 37 ερωτηματολόγια από γεωπόνους που επιβλέπουν μεγάλο αριθμό στρεμμάτων, προσφέροντας αντιπροσωπευτική εικόνα. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι όλες οι βασικές κατηγορίες βιοδιεγερτών χρησιμοποιούνται σε κάποιο βαθμό, με τα χουμικά και φουλβικά οξέα να είναι τα πιο καθιερωμένα. Αμινοξέα και φύκη χρησιμοποιούνται κυρίως στα πρώιμα και μεσαία στάδια ανάπτυξης, ενώ η χρήση μικροβιακών βιοδιεγερτών και χιτοζάνης είναι πιο περιορισμένη, αν και αναγνωρίζεται η σημασία τους.

Η έρευνα καταγράφει διαφοροποιήσεις στη χρήση μεταξύ συμβατικών παραγωγών, βιοκαλλιεργητών και παραγωγών ολοκληρωμένης διαχείρισης. Οι βιοκαλλιεργητές καταγράφεται ότι χρησιμοποιούν βιοδιεγέρτες σε σημαντικά μεγαλύτερο βαθμό, κάτι που συνδέεται πιθανός με τις μειωμένες δυνατότητές τους χρήσης χημικών φυτοπροστατευτικών. Επιπλέον, η μελέτη εξετάζει τις εφαρμογές ανά βλαστικό στάδιο (από σπορείο μέχρι ανθοφορία και ωρίμανση καρπού) καθώς και την ειδική χρήση σε «έκτακτες συνθήκες» όπως ακραίες θερμοκρασίες ή υγρασία.

Η εργασία καταλήγει στη διαπίστωση ότι η χρήση βιοδιεγερτών είναι αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης γεωργικής πρακτικής στην Κρήτη και αποτελεί απαραίτητο εργαλείο για τη βιώσιμη παραγωγή, ειδικά υπό το πρίσμα της κλιματικής αλλαγής και της ανάγκης περιορισμού χημικών εισροών.

This postgraduate thesis investigates the use of biostimulants in vegetable crops in Crete, focusing on their types, mechanisms of action, and practical applications, while also presenting the results of a primary research survey. Biostimulants are natural substances or microorganisms that enhance plant growth without acting as traditional fertilizers or pesticides. Their aim is to improve nutrient use efficiency, increase resistance to abiotic stresses, and enhance production quality.

The thesis provides a detailed overview of the main categories of biostimulants, such as humic and fulvic acids, amino acids and protein hydrolysates, chitosan, seaweed extracts, and microbial biostimulants (PGPR). Each category is described in terms of its origin, production methods, and physiological mechanisms through which it influences plant  growth and stress resistance. Particular emphasis is placed on experimental results and literature data that document positive effects such as improved nutrient uptake, increased rooting, tolerance to salinity and drought, as well as enhanced yield and fruit quality.

The primary research component  of the thesis was based on a questionnaire addressed to professional agronomists in Crete. A total of 37 questionnaires were completed by agronomists supervising large areas, providing a representative picture. The results show that all main biostimulant categories are used to some extent, with humic and fulvic acids being the most established in terms of frequency. Amino acids and seaweed extracts are mainly used in early and intermediate growth stages, while microbial biostimulants and chitosan are less widely used, although their importance is recognized.

The research also records differences in usage between conventional producers, organic growers, and integrated management producers. Organic producers appear to use biostimulants at significantly higher rates, likely due to their limited ability to apply chemical plant protection products and the need to maintain plants in better health to cope with various challenges. Furthermore, the study examines applications by growth stage (from nursery to flowering and fruit ripening) as well as specific uses under “extraordinary conditions” such as extreme temperatures or humidity.

The thesis concludes that biostimulant use is an integral part of modern agricultural practice in Crete and is an essential tool for sustainable production, particularly in the context of climate change and the need to reduce chemical inputs. The adoption of biostimulants aligns with sustainable agriculture goals by offering environmentally friendly solutions that support crop productivity, improve soil health, and reduce environmental impact. This work contributes to the understanding of the role and practical use of biostimulants in Cretan vegetable production, providing valuable insights for both producers and policy planning for sustainable agricultural development.