Διαφθορά | Κράτος Δικαίου | Κοινωνικές ανισότητες | Εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
ΠΕΔΔΕ
47
37
Εγκλήματα των ισχυρών. Διαφθορά, οικονομικό και οργανωμένο έγκλημα/ Σοφία Βιδάλη, Νικόλαος Κ. Κουλούρης, Χάρης Παπαχαραλάμπους (επιμ.)
Η παρούσα διπλωματική εργασία εξετάζει τη διαφθορά ως πολυδιάστατο και συστημικό φαινόμενο, το οποίο υπονομεύει την ποιότητα του κράτους δικαίου και εντείνει τις κοινωνικές ανισότητες. Υπερβαίνοντας την ατομοκεντρική ερμηνεία που την περιορίζει σε αυτοτελή περιστατικά ηθικής παρεκτροπής, η ανάλυση αναδεικνύει τη διαφθορά ως δομικό στοιχείο της εξουσίας και του καπιταλιστικού συστήματος, με βασική λειτουργικότητά της τη διατήρηση και αναπαραγωγή ενός άνισου κοινωνικοοικονομικού πλαισίου προς όφελος των ισχυρών. Η διαφθορά προσεγγίζεται ως πλέγμα σχέσεων, με κάθετες και οριζόντιες δομές, πελατειακά δίκτυα, σχέσεις ανταλλαγών και εξυπηρετήσεων, παροχής πολιτικών και οικονομικών προνομίων, διευκολύνει μεν την πρόσβαση αποκλεισμένων κοινωνικών ομάδων στους θεσμούς, αλλά με αντάλλαγμα την ευρεία κοινωνική ανοχή και συνενοχή στη διαπλοκή των ισχυρών οικονομικών και επιχειρηματικών παραγόντων.
Μέσα από το πρίσμα της Κριτικής Εγκληματολογίας, αναδεικνύεται η πολιτική οικονομία του εγκλήματος, καθώς η ποινική τυποποίηση και η εφαρμογή του κοινωνικού ελέγχου δεν είναι ουδέτερες διαδικασίες, αλλά διαμορφώνονται από τις εκάστοτε σχέσεις ισχύος και τα κυρίαρχα συμφέροντα στο κοινωνικοοικονομικό σύστημα. Η παγκοσμιοποίηση και η κυριαρχία του νεοφιλελεύθερου μοντέλου επέτειναν την απορρύθμιση, ενίσχυσαν την ανοχή στη διαφθορά και όξυναν τη διαπλοκή μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Η πολιτική διαφθορά αναδεικνύεται σε καταλυτικό μηχανισμό της εγκληματικότητας των ισχυρών, άμεσα συνδεδεμένο με το κρατικό-εταιρικό έγκλημα, καθώς το κράτος εξαρτάται από τον ιδιωτικό τομέα, προσφέροντας ασυλία, συγκάλυψη και νομιμοποίηση σε πρακτικές με υψηλή κοινωνική βλαπτικότητα. Στο πλαίσιο της σύγχρονης πολιτικής οικονομίας, διαμορφώνεται μια στενή, συμβιωτική σχέση εξάρτησης μεταξύ κράτους και ισχυρών επιχειρήσεων προς εξυπηρέτηση αμοιβαίων συμφερόντων. Η ανοχή των κρατικών μηχανισμών και η παραχώρηση ασυλίας σε ιδιωτικά συμφέροντα ενισχύουν την κυριαρχία των οικονομικών ελίτ και επιτρέπουν την ιδιοποίηση της πολιτικής για την προαγωγή οικονομικών συμφερόντων των ισχυρών αντί για την προάσπιση του γενικού συμφέροντος.
Οι συνέπειες για το Κράτους Δικαίου και την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων είναι ιδιαίτερα σοβαρές, καθώς η διαφθορά στρεβλώνει τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, διευκολύνει την ατιμωρησία των ισχυρών και εμποδίζει την ισότιμη πρόσβαση των πολιτών στη δικαιοσύνη και στους θεσμούς. Η ελληνική περίπτωση εξετάζεται μέσα από τις εκθέσεις της Ευρωπαϊκής επιτροπής για το Κράτος Δικαίου (2022-2024), οι οποίες καταγράφουν έντονες και διαχρονικές παθογένειες του ελληνικού συστήματος, όπως αδυναμίες στην ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, περιορισμό στην ελευθερία των ΜΜΕ και αδιαφάνεια στον κοινοβουλευτικό έλεγχο. Συμπερασματικά, καταδεικνύεται ότι οποιαδήποτε προσπάθεια αντιμετώπισης της διαφθοράς παραμένει ανεπαρκής, εφόσον δεν συνοδεύεται από βαθιές δομικές αλλαγές με στόχο την προώθηση της κοινωνικής δικαιοσύνης και την ενίσχυση του Κράτους Δικαίου.
This thesis examines corruption as a multidimensional and systemic phenomenon that undermines the quality of the rule of law and deepens social inequalities. Moving beyond an individual-centered interpretation that limits corruption to isolated instances of moral misconduct, the analysis highlights it as a structural element of power and the capitalist system, whose primary function lies in maintaining and reproducing an unequal socio-economic framework in favor of the powerful. Corruption is approached as a network of relationships, with vertical and horizontal structures, clientelist networks, exchanges of services and privileges. While it may facilitate access to institutions for socially excluded groups, such facilitation is accompanied by broad social tolerance and complicity in the reproduction of dominant political and economic interests.
Through the lens of Critical Criminology, the political economy of crime is revealed, emphasizing that the criminalization process and the enforcement of social control are not based on neutral criteria but are shaped by prevailing power relations and dominant interests within the socio-economic system. Globalization and the dominance of the neoliberal model extended deregulation, reinforced tolerance toward corruption and blurred the boundaries between the public and private sectors. Political corruption emerges as a central mechanism of elite criminality, closely linked to state-corporate crime, as the state depends on the private sector and thus provides immunity, cover-ups and legitimization of practices with high social harm. Within the framework of contemporary political economy, this interdependence between state and powerful corporations has intensified, giving rise to a symbiotic relationship of mutual benefits. The tolerance of state mechanisms and the granting of immunity to private interests reinforce the dominance of economic elites and allow the appropriation of politics for the advancement of private gains rather than the protection of the public interest.
The consequences of corruption are particularly severe for the quality of the rule of law and the safeguarding of fundamental rights, as corruption distorts decision-making processes, facilitates impunity for the powerful and hinders citizens’ equal access to justice and institutions. The Greek case is examined through the European Commission’s Rule of Law Reports (2022-2024), which reveal that the systemic weaknesses of the Greek system remain persistent and deeply rooted, including deficiencies in judicial independence, restrictions on press freedom and lack of transparency in parliamentary oversight. In conclusion, it is demonstrated that any attempt to address corruption remains ineffective insofar as it is not accompanied by profound structural reforms aimed at promoting social justice and strengthening the rule of law.
