Περίληψη

Η παρούσα εργασία βασίζεται στο μυθιστόρημα, Αδελφοί Καραμάζοφ, του Φ. Ντοστογιέφσκι, με απώτερο σκοπό να διεισδύσει στις ανθρωπολογικές θέσεις της φιλοσοφικής σκέψης του Ρώσου συγγραφέα, αναδεικνύοντας την έννοια του ανθρωπίνου προσώπου, όπως αυτή αποτυπώνεται μέσα από την ζωή των μυθιστορηματικών του ηρώων. Ειδικότερα, εξετάζεται ο τρόπος με τον οποίο ο Ντοστογιέφσκι προσδιορίζει τον άνθρωπο, ως δρώσα υπόσταση, στην οποία αντανακλάται το εσωτερικό πνευματικό βάθος, το οποίο σταδιακά αποκαλύπτει το αίνιγμα αυτού που ορίζεται, με έναν τρόπο, ως ανθρώπινη μοίρα. Μία προσέγγιση η οποία μας οδηγεί να διερευνήσουμε την ιδιαίτερη μεθοδολογία του Ντοστογιέφσκι, μέσω της οποίας διαμορφώνει μία καλλιτεχνική επιστήμη ή αλλιώς, μία επιστημονική τέχνη, προκειμένου ν’ αναδείξει το άρρητο υπόστρωμα της ανθρώπινης ύπαρξης. Επιπλέον στόχοι της εργασίας, εκτός από την ανάδειξης της ανθρωπολογίας του συγγραφέα, είναι να διερευνηθεί η έννοια της ανθρώπινης ελευθερίας και ο τρόπος συσχέτισής της με την μοίρα, ο τρόπος εγκλεισμού του ανθρώπου σε ψυχικές καταστάσεις, η προσέγγιση των συνειδητών, ασυνείδητων και υποσυνείδητων σκέψεων και πράξεων τόσο ατομικά όσο και συλλογικά. Επίσης, η εργασία στοχεύει στην ανάδειξη του συσχετισμού φιλοσοφικής και θεολογικής θεώρησης, στην διάκριση ψυχικού-πνευματικού και στην σχέση τους με το θείο και το δαιμονικό καθώς και στην προοπτική σύνδεσης των ανθρωπολογικών θέσεων με ηθικές και αισθητικές.

Σε αυτό το πλαίσιο η εργασία διαρθρώνεται σε τρία κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο επισημαίνεται το αισθητικό περιβάλλον που διαμορφώνει ο συγγραφέας με ζητούμενο να αναδείξει τον άνθρωπο στο κέντρο του ενδιαφέροντος, ως φωνή, ως ιδέα αλλά και ως προοπτική ενός ανοικτού διαλόγου γύρω από τα θεμελιώδη υπαρξιακά ερωτήματα. Στη συνέχεια, μελετάται ο τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας συνθέτει το ανθρώπινο πρόσωπο μέσα από τις έννοιες τις ελευθερίας και της αγάπης, ως βασικές συνιστώσες του, έννοιες οι οποίες ενυπάρχουν και αναδεικνύονται εμφατικά μέσα από το παράδειγμα της πηγαίας και άδολης έκφρασης της παιδικής ψυχής. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με το ζήτημα της πατροκτονίας, ως καταλυτικό γεγονός αποκάλυψης των συνειδητών και ασυνειδήτων σκέψεων και επιθυμιών, ως δυνατότητα επαναπροσδιορισμού σε προσωπικό και διαπροσωπικό επίπεδο, με προοπτική είτε την λύτρωση είτε την κατάρρευση και τον υπαρξιακό μηδενισμό. Στο δεύτερο κεφάλαιο η εργασία πραγματεύεται τον εγκλεισμό του ανθρώπου σε καταστάσεις οι οποίες καταστρέφουν την ελευθερία του και κατά συνέπεια την δυνατότητά του να καταστεί πρόσωπο. Συγκεκριμένα, μελετάται ο άνθρωπος όταν δεσμεύεται στο κακό, ως δυνατότητα επιλογής, στα ανθρώπινα πάθη με αποκορύφωμα το ερωτικό πάθος, ως την συνθήκη της απόλυτης δοκιμασίας των ανθρωπίνων ορίων αλλά και των δυνατοτήτων αυθυπέρβασης και επαναπροσδιορισμού των ανθρωπίνων σχέσεων, στις ιδέες, στο βαθμό που καθιστούν τον άνθρωπο δέσμιο μίας απόλυτα λογικής κατανόησης του κόσμου καθώς και στον ατομισμό όπου στερείται την δυνατότητα της κοινωνικής και αγαπητικής μέθεξης του προσώπου. Στο τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο εξετάζεται η έννοια της ελευθερίας σε σχέση με αυτό που ο άνθρωπος αποκαλεί μοίρα και στο οποίο ιστορικά αποδίδει τα βιώματά του αλλά και τις συνέπειες των προσωπικών του επιλογών και πράξεων. Ακολούθως, γίνεται αναφορά στην οντολογική διάσταση της ελευθερίας και στην πραγμάτωσή της ως έμπρακτης αγάπης. Το πρόβλημα της διαχείρισης της ελευθερίας, διαχρονικά, αναδεικνύεται μέσα από τον Μύθο του Μέγα Ιεροεξεταστή όπου καταγράφεται ο προσωπικός φόβος του Ντοστογιέφσκι για τα επερχόμενα ανθρώπινα δεινά μέσα από την κατάθεση της ελευθερίας στους εκάστοτε επίδοξους εξουσιαστές της ανθρωπότητας, καθιστώντας τον άνθρωπο έρμαιο της υλικότητας και αποστερημένο της πνευματικότητας και της αγάπης που θα τον οδηγούσαν να αναχθεί ως προσωπικότητα. Την εργασία ολοκληρώνει το χριστιανικό, ιδιότυπο σοσιαλιστικό όραμα του συγγραφέα, το οποίο αντιτίθεται στην σοσιαλιστική προοπτική και σε κάθε προοπτική στο βαθμό που καθιστά τον άνθρωπο αντικείμενο, εξάρτημα ενός ορθολογικά διαμορφωμένου συστήματος, υπογραμμίζοντας για άλλη μία φορά την μοναδικότητα και την ιδιαιτερότητα του προσώπου καθώς και την δυνατότητά του να καταστεί φορέας της αιώνιας αλήθειας και δημιουργός ενός καινού, ελπιδοφόρου κόσμου.

Λέξεις κλειδιά: Ντοστογιέφσκι, Αδελφοί Καραμάζοφ, πρόσωπο, ελευθερία, αγάπη.

Abstract
This paper is based on the novel, The Brothers Karamazov, by F. Dostoevsky,
with the ultimate aim of penetrating the anthropological positions of the Russian writer's
philosophical thought, highlighting the concept of the human person, as it is reflected
through the lives of his fictional heroes. In particular, it examines the way in which
Dostoevsky defines the human person as an active being, in which the inner spiritual
depth is reflected, which gradually reveals the enigma of what is defined, in a way, as
human destiny. An approach that lead us to explore Dostoevsky’s particular
methodology, through which he formulates an artistic science, or scientific art, in order
to bring out the indivisible substrate of human existence. In addition to highlighting the
author's anthropology, the further aims of the work are to explore the concept of human
freedom and the way it is related to fate, the way man is imprisoned in psychic states,
the approach to conscious, unconscious and subconscious thoughts and actions both
individually and collectively. The paper also aims to highlight the correlation between
philosophical and theological views, the distinction between the psychic and the
spiritual and their relation to the divine and the demonic, as well as the prospect of
linking anthropological positions with moral and aesthetic ones.
Ιn this context, the paper is structured in three chapters. The first chapter
highlights the aesthetic environment that the author shapes with the aim of bringing out
the human being at the centre of interest, as a voice, as an idea and as a perspective of
an open dialogue around fundamental existential questions. Then, the way in which the
author synthesizes the human person through the concepts of freedom and love as its
basic components, concepts which are inherent and emphatically highlighted through
the example of the source and unadulterated expression of the child's soul is studied.
The chapter concludes with the issue of patricide, as a catalytic event of revealing
x
Μαγδαληνή Ορφανίδου, Το ανθρώπινο «πρόσωπο» στον Ντοστογιέφσκι
conscious and unconscious thoughts and desires, as a possibility of redefinition on a
personal and interpersonal level, with the prospect of either redemption or collapse and
existential nihilism. In the second chapter, the work deals with the confinement of man
in situations that destroy his freedom and consequently his ability to become a person.
Specifically, it studies man when he is bound to evil as a possibility of choice; to human
passions, culminating in erotic passion, as the condition of the ultimate test of human
limits but also of the possibilities of self-determination and redefinition of human
relations; to ideas, to the extent that they make man a prisoner of a perfectly rational
understanding of the world; and to individualism, where he is deprived of the possibility
of social and loving personhood. The third and final chapter examines the concept of
freedom in relation to what man calls fate and to which he historically attributes his
experiences and the consequences of his personal choices and actions. Subsequently,
reference is made to the ontological dimension of freedom and its realization as
practical love. The problem of the management of freedom, over time, is highlighted
through the Myth of the Grand Inquisitor where Dostoevsky's personal fear of the
coming human suffering is recorded through the surrender of freedom to the would-be
rulers of humanity, making man a prisoner of materiality and deprived of the spirituality
and love that would lead him to emerge as a personality. The work is completed by the
author's Christian, peculiar socialist vision, which opposes the socialist perspective and
every perspective to the extent that it makes man an object, an appendage of a rationally
formed system, emphasizing once again the uniqueness and particularity of the person
and his ability to become the bearer of eternal truth and the creator of a new, hopeful
world.
Key words: Dostoevsky, Brothers Karamazov, person, freedom, love.