Ο καρκίνος του μαστού είναι η πιο συνήθη μορφή καρκίνου στις γυναίκες οφείλεται σε γονίδια ή και στο περιβάλλον. Μία ασθένεια πολυπαραγοντική που επηρεάζει τη λειτουργικότητα της γυναίκας από την ώρα της διάγνωσης της. Η πρόληψη της νόσου χωρίζεται σε πρωτογενή και δευτερογενή. Παρά την πρόοδο της ιατρικής  δε γνωρίζουμε αρκετά για τις πεποιθήσεις και τη στάση των γυναικών για θέματα έγκαιρης διάγνωσης και πρόληψης  για το καρκίνο του μαστού.  Τα κοινωνικό-γνωστικά μοντέλα είναι αυτά που βοηθούν να διευρύνουμε τη γνώση. Το μοντέλο πεποιθήσεων για την υγεία είναι αυτό το μοντέλο συμπεριφοράς που μας επιτρέπει  να κατανοήσουμε συγκεκριμένες παραμέτρους που συμβάλλουν στη συμμόρφωση των στάσεων για την πρόληψη.

Σκοπός. Ο σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να διερευνηθεί κατά πόσο είναι ενημερωμένες οι γυναίκες για το καρκίνο του μαστού και τη πρόληψη του. Ακόμη  να διερευνηθούν οι παράγοντες που τις επηρεάζουν στο να υιοθετήσουν συμπεριφορές πρόληψης ή και όχι, υπό το πρίσμα του μοντέλου πεποιθήσεων για την υγεία. Επιπλέον, αποσκοπούσε στο να διερευνηθεί πόσο οι φόβοι και οι ανησυχίες για το καρκίνο του μαστού σχετίζονται με την καθημερινότητά τους.

Υλικό και μέθοδος. Πραγματοποιήθηκε συγχρονική μελέτη παρατήρησης (observation cross-sectional study) σε δείγμα της έρευνας  254 γυναίκων, που συμμετείχαν κατά το χρονικό διάστημα από τις 5 Δεκεμβρίου 2022 έως 23 Φεβρουαρίου 2023 μέσω ειδικής πρόσκλησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως επί τω πλείστων . Η συμμετοχή δεν είχε κριτήρια παρά μόνο να ανήκουν στο γυναικείο φύλο.  Βασική επίσης προϋπόθεση συμμετοχής ήταν όλοι οι συμμετέχοντες να έχουν ενημερωθεί με ειδικό έντυπο/ηλεκτρονική επιστολή, πριν την εθελοντική συμμετοχή τους στην έρευνα. H πρώτη ενότητα περιλάμβανε 7 ερωτήσεις για τα κοινωνικά & δημογραφικά χαρακτηριστικά όπως ηλικία, οικογενειακή κατάσταση, εκπαίδευση κ.α.· έπειτα υπήρχαν  14 ερωτήσεις για το ιστορικό, την πραγματοποίηση μαστογραφίας, αυτοψηλάφησης ή στάσεων κ.α. Περιλάμβανε 49 ερωτήσεις που αφορούν το μοντέλο πεποιθήσεων για την υγεία (Health Belief Model-Anagnostopoulos et al 2012). Οι 49 ερωτήσεις, με διαβαθμισμένες αποκρίσεις κλίμακα Likert 5-βάθμιας δομής (1: διαφωνώ απόλυτα έως 5: συμφωνώ απόλυτα), καθορίζουν έξι διαστάσεις/συνιστώσες ή υποκλίμακες πεποιθήσεων για την υγεία σε σχέση με τον καρκίνο του μαστού και εξάγονται οι μέσοι όροι για κάθε μια από αυτές τις διαστάσεις. Έπειτα 3 ερωτήσεις που αφορούν την Κλίμακα Ανησυχιών για τον Καρκίνο του Μαστού (Breast Cancer Worry Scale- BCWS) (Lerman et al., 1991). Στη συνέχεια, 8 ερωτήσεις αφορούσαν την Κλίμακα Φόβου του Καρκίνου του Μαστού (Breast Cancer Fear Scale - BCFS (Champion et al., 2004) που εκτιμά τόσο τα συμπτώματα σωματικής υπερδιέγερσης (π.χ. καρδιακοί παλμοί), όσο και την υποκειμενικά βιωμένη αίσθηση φόβου. Τέλος, 16 ερωτήσεις αφορούσαν την Κλίμακα Ανησυχίας Γενικής Κατάστασης (Penn State Worry Questionnaire –PSWQ) (Meyer et al., 1990). To PSWQ διερευνά την ανησυχία ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του ατόμου, εκτιμώντας την ένταση των ανησυχιών και το βαθμό στον οποίο το άτομο νιώθει ότι είναι σε θέση να τις ελέγξει.

Αποτελέσματα

Από τις 254 συμμετέχουσες γυναίκες στην παρούσα έρευνα, η πλειοψηφία ή το 44,1% ήταν ηλικίας 40+ ετών. . Παρατηρήθηκε ότι το 90,2% εκείνων που είναι 40+ ετών έχουν πραγματοποιήσει μαστογραφία και το 26,1% εκείνων που είναι <40 ετών. Συνολικά, το 54,3% των 254 γυναικών της μελέτης ηλικίας από 19 έως 68 ετών δήλωσαν ότι έχουν κάνει (τουλάχιστον μια φορά) μαστογραφία. Συμπληρωματικά, 2 γυναίκες ανέφεραν ότι δεν έχουν υποβληθεί μαστογραφία αλλά σε U/S μαστού. Το 91,3% ανέφερε ότι έχει προχωρήσει σε αυτοψηλάφηση μαστού με μέσο χρόνο από την πραγματοποίηση τους 6,9 μήνες. Αντίστοιχα, στην πραγματοποίηση μαστογραφίας αυτό έγινε με μέσο χρόνο από την πραγματοποίηση τους 14,4 μήνες. Σε υψηλά επίπεδα βρέθηκαν η Αυτοαποτελεσματικότητα, το Κίνητρο για την Υγεία, τα Οφέλη ή η Σοβαρότητα, σε μέτρια η Τρωτότητα και σε πολύ χαμηλά τα Εμπόδια. Γενικά, διαπιστώνεται σε σημαντικά υψηλότερα μέσα επίπεδα η Αυτοαποτελεσματικότητα έναντι χαμηλότερων στα Εμπόδια (4,3 έναντι 1,9, p<0,001). Στην αξιοπιστία δε της Κλίμακας, εκτιμήθηκε από καλή έως εξαιρετική (Cronbach α από 0,688 έως 0,864). Τα μέσα επίπεδα του Φόβου για καρκίνο μαστού εκτιμώνται σε μέτρια προς υψηλά (25,2±7,7 με πιθανό εύρος 8-40) ενώ σύμφωνα με τα διεθνή όρια της Κλίμακας το 62,2% των γυναικών βρέθηκε με υψηλό Φόβο. Ανάλογα, τα μέσα επίπεδα της Ανησυχίας Γενικής Κατάστασης Υγείας εκτιμώνται σε μέτρια προς υψηλά (52,0±13,1 με πιθανό εύρος 16-80) ενώ σύμφωνα με τα διεθνή όρια της Κλίμακας, το 46,0% των γυναικών βρέθηκε με μέτρια ανησυχία και το 33,1% με υψηλή. Η αξιοπιστία δε και των δυο Κλιμάκων εκτιμήθηκε ως εξαιρετική (Cronbach α ως 0,946 και 0,907, αντίστοιχα). Η αυξημένη Σοβαρότητα σύμφωνα με το μοντέλο ΗΒΜ, σχετίζεται σημαντικά με τα υψηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης (r=0,134, p<0,05) ή με τις γυναίκες που είναι άγαμες-διαζευγμένες-χήρες (r=-0,144, p<0,05). Η αυξημένη Τρωτότητα σχετίζεται σημαντικά με τα χαμηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης (r=-0,132, p<0,05). Τα αυξημένα Οφέλη σχετίζονται σημαντικά με τις γυναίκες που είναι έγγαμες (r=0,126, p<0,05). Τα αυξημένα Εμπόδια σχετίζονται σημαντικά με τις μικρότερες ηλικίες των γυναικών (r=-0,231, p<0,05), τις γυναίκες που είναι άγαμες-διαζευγμένες-χήρες (r=-0,150, p<0,05) ή με εκείνες χωρίς παιδιά (r=-0,124, p<0,05). Τα αυξημένα Κίνητρα για την Υγεία σχετίζονται σημαντικά με τα υψηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης (r=0,151, p<0,05) ενώ η αυξημένη Αυτοαποτελεσματικότητα σχετίζεται σημαντικά με τις μεγαλύτερες ηλικίες των γυναικών (r=0,142, p<0,05), τα υψηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης (r=0,137, p<0,05) ή με εκείνες με απασχόληση (r=-0,187, p<0,05). Οι αυξημένες Ανησυχίες για τον Καρκίνο Μαστού σχετίζονται σημαντικά με αυξημένα επίπεδα Σοβαρότητας, Τρωτότητας, Εμποδίων αλλά και Φόβου του Καρκίνου του Μαστού ή και Ανησυχίας Γενικής Κατάστασης (p<0,05). Ανάλογα, ο αυξημένος Φόβος του Καρκίνου του Μαστού σχετίζεται σημαντικά με αυξημένα επίπεδα Σοβαρότητας, Τρωτότητας ή Εμποδίων αλλά και Ανησυχίας Γενικής Κατάστασης (p<0,05). Η Ανησυχία Γενικής Κατάστασης σχετίζεται σημαντικά με αυξημένα επίπεδα Σοβαρότητας και Εμποδίων και χαμηλότερων Κινήτρων για την Υγεία (p<0,05). Διαπιστώνεται ότι οι γυναίκες που έχουν υποβληθεί σε μαστογραφία για 3+ φορές έναντι εκείνων που δεν έχουν (καμία), φαίνεται να έχουν και σημαντικά χαμηλότερα μέσα επίπεδα Εμποδίων (1,53 έναντι 2,13, p<0,001, p-trend<0,001) ή Ανησυχίας Γενικής Κατάστασης υγείας (47,61 έναντι 52,47, p=0,016). Αντίθετα, έχουν σημαντικά υψηλότερα Κινήτρου για την Υγεία (4,13 έναντι 3,76, p=0,003, p-trend=0,007) και Αυτοαποτελεσματικότητας (4,57 έναντι 4,03, p<0,001, p-trend<0,001).

Συμπεράσματα Από την έρευνα φάνηκε ότι οι γυναίκες σήμερα είναι ενημερωμένες  για την ηλικία όπου ξεκινά η διενέργεια της μαστογραφίας. Ακόμη φάνηκε πως η πλειονότητα είναι τυπικές στη ψηλάφηση του στήθους. Μεγάλο είναι και το ποσοστό άνω των 40 ετών που κάνουν μαστογραφία.   Στις διαστάσεις του μοντέλου των πεποιθήσεων για την υγεία σε υψηλά επίπεδα βρέθηκαν η αυτοαποτελεσματικότητα, τα οφέλη και η σοβαρότητα ενώ ακολούθησε η τρωτότητα και πολύ χαμηλότερα τα εμπόδια. Η ανησυχία κυμάνθηκε σε μέτρα επίπεδα ενώ ο φόβος για το καρκίνο του μαστού από μέτρια έως και υψηλά.  Ο φόβος συνδέεται με το γεγονός  ότι οι γυναίκες αναγνωρίζουν τη σοβαρότητα της νόσου. Η αναγνώριση της πιθανότητας εμφάνισης της νόσου φαίνεται να πλαισιώνεται από την αναγνώριση της αξίας και της αναγκαιότητας της πρόληψης. Όμως η τρωτότητα βρέθηκε σε μέτρια επίπεδα πράγμα που σημαίνει πως οι γυναίκες ενώ αναγνωρίζουν τη σοβαρότητα της νόσου πιστεύουν ότι δε θα συμβεί στις ίδιες.  Προτείνονται νέα προγράμματα αγωγής υγείας ιδιαίτερα προσυμπτωματικού ελέγχου. Οργάνωση της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας ώστε να ενημερώνονται οι γυναίκες για τη νόσο και να  μπορούν να προχωρούν στον έλεγχο τους. Τέλος τα ΜΜΕ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα συνέβαλαν στην ευαισθητοποιήση των γυναικών.  Προγράμματα αγωγής υγείας που δε θα καλλιεργούν το φόβο αλλά θα στοχεύουν στην κινητοποίηση.

Introduction.  Breast cancer is the most common form of cancer in women and is caused by genes or the environment. A multifactorial disease that affects a woman's functionality from the time of her diagnosis. Disease prevention is divided into primary and secondary. Despite the progress of medicine, we do not know enough about women's beliefs and attitudes regarding early diagnosis and prevention of breast cancer. The health belief model is that behavioral model that helps us understand specific parameters that contribute to adherence to prevention attitudes.Aim. The purpose of this study is to investigate whether women are informed about breast cancer and its prevention. Also to investigate the factors that influence them to adopt prevention behaviors or not, in the light of the health beliefs model. In addition, it aimed to explore how fears and concerns about breast cancer relate to their daily lives.Material and method. An observational cross-sectional study was performed. The sample of the research was 254 women, who participated during the period from December 5, 2022 to February 23, 2023 through a special invitation on social media for the most part. Participation had no criteria other than being female. A basic condition for participation was also that all participants had been informed by a special form/e-mail before their voluntary participation in the research. The first section included 7 questions about social & demographic characteristics such as age, marital status, education, etc. • then there were 14 questions about history, performing mammography, self-palpation or postures, etc. It included 49 questions related to the Health Belief Model (Anagnostopoulos et al 2012). The 49 questions, with graded responses on a 5-point Likert scale (1: strongly disagree to 5: strongly agree), define six dimensions/components or subscales of health beliefs related to breast cancer, and means are extracted for each one of these dimensions. Then 3 questions related to the Breast Cancer Worry Scale (BCWS) (Lerman et al., 1991). Next, 8 questions related to the Breast Cancer Fear Scale (BCFS (Champion et al., 2004)) which assesses both physical symptoms hyperarousal (e.g. heart palpitations), as well as the subjectively experienced feeling of fear. Finally, 16 questions were related to the Penn State Worry Questionnaire (PSWQ) (Meyer et al., 1990). The PSWQ explores worry as a personality trait of the individual, assessing the intensity of worries and the extent to which the individual feels able to control them.ResultsOf the 254 participating women in this study, the majority or 44.1% were aged 40+. . It was observed that 90.2% of those who are 40+ years old have had a mammogram and 26.1% of those who are <40 years old. Overall, 54.3% of the 254 women in the study aged 19 to 68 said they had had a mammogram (at least once). In addition, 2 women reported that they had not undergone a mammogram but a breast U/S. 91.3% reported that they had performed breast self-examination with an average time since doing it of 6.9 months. Correspondingly, in performing a mammogram, this was done with an average time of 14.4 months. Self-efficacy, Health Motivation, Benefits or Severity were found at high levels, Vulnerability at moderate levels and Barriers at very low levels. In general, significantly higher average levels of Self-Efficacy are found compared to lower levels of Barriers (4.3 vs. 1.9, p<0.001). The reliability of the Scale was estimated from good to excellent (Cronbach α from 0.688 to 0.864). The average levels of Fear for breast cancer are estimated to be moderate to high (25.2±7.7 with a possible range of 8-40), while according to the international limits of the Scale, 62.2% of women were found to have a high Fear. Correspondingly, the average levels of General Health Concern are estimated to be moderate to high (52.0±13.1 with a possible range of 16-80) while according to the international limits of the Scale, 46.0% of women were found to have moderate anxiety and 33.1% with high. The reliability of both Scales was estimated as excellent (Cronbach α as 0.946 and 0.907, respectively). Increased Severity according to the HBM model, is significantly related to higher levels of education (r=0.134, p<0.05) or women who are single-divorced-widow (r=-0.144, p<0.05) . Increased Vulnerability is significantly associated with lower levels of education (r=-0.132, p<0.05). Increased Benefits are significantly associated with women being married (r=0.126, p<0.05). Increased Barriers are significantly associated with younger women's ages (r=-0.231, p<0.05), women who are single-divorced-widow (r=-0.150, p<0.05) or those without children (r=-0.124, p<0.05). Increased Health Motivation is significantly related to higher levels of education (r=0.151, p<0.05) while increased Self-Efficacy is significantly related to women's older ages (r=0.142, p<0.05), the higher levels of education (r=0.137, p<0.05) or with those with employment (r=-0.187, p<0.05). Increased Breast Cancer Worries are significantly related to increased levels of Severity, Vulnerability, Barriers and Fear of Breast Cancer or General State Worry (p<0.05). Correspondingly, the increased Fear of Breast Cancer is significantly related to increased levels of Severity, Vulnerability or Barriers as well as General State Anxiety (p<0.05). General State Anxiety was significantly associated with increased levels of Severity and Barriers and lower Health Motivation (p<0.05). It is found that women who have undergone mammography for 3+ times vs those who have none (none), also appear to have significantly lower mean levels of Barriers (1.53 vs. 2.13, p<0.001, p-trend<0.001) or General Health Concern (47.61 vs. 52.47, p=0.016). Conversely, they have significantly higher Health Motivation (4.13 vs. 3.76, p=0.003, p-trend=0.007) and Self-Efficacy (4.57 vs. 4.03, p<0.001, p-trend<0.001).Conclusions. The research showed that women today are informed about the age at which mammograms begin. It also appeared that the majority are typical on palpation of the breast. The percentage of people over 40 who have a mammogram is also high. In the dimensions of the health belief model, self-efficacy, benefits and seriousness were found at high levels, followed by vulnerability and much lower barriers. Concern ranged from moderate to high levels, while fear of breast cancer ranged from moderate to high. The fear is linked to the fact that women recognize the seriousness of the disease. The recognition of the possibility of the occurrence of the disease seems to be framed by the recognition of the value and necessity of prevention. But the vulnerability was found at moderate levels, which means that women, while recognizing the seriousness of the disease, believe that it will not happen to them. New health education programs, especially screening, are proposed. Organization of primary health care so that women are informed about the disease and can proceed with their control. Finally, the mass media and social media would contribute to the awareness of women. Health education programs that will not cultivate fear but will aim at mobilization.