Στη σύγχρονη βιβλιογραφία περί αστικής βιωσιμότητας, η έννοια της ανθεκτικότητας, οριζόμενης ως "ικανότητα των κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών συστημάτων να αντιμετωπίζουν ένα επικίνδυνο συμβάν ή τάση ή διαταραχή, και να ανταποκρίνονται ή να αναδιοργανώνονται με τρόπους που διατηρούν τη βασική τους λειτουργία, ταυτότητα και δομή, διατηρώντας ταυτόχρονα την ικανότητα προσαρμογής, μάθησης και μετασχηματισμού» (IPCC 2014), κερδίζει συνεχώς έδαφος.
Στον αστικό σχεδιασμό, η ανθεκτικότητα αναφέρεται σε μεγάλα αστικά σύνολα (πόλεις) και υποδομές (δίκτυα, μεταφορές) και συνδέεται κυρίως με την προσαρμογή τους στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Ως έννοια, όμως, ξεπερνά το σχεδιασμό και αφορά και τη διαχείριση του αστικού χώρου.
Η παρούσα έρευνα επιχειρεί να εξειδικεύσει την έννοια της ανθεκτικότητας στη μικρότερη κλίμακα των αστικών κοινόχρηστων χώρων πρασίνου, καθώς οι χώροι αυτοί, ως σημαντικό μέρος των πράσινων υποδομών μιας πόλης, καλούνται να παίξουν ένα κομβικό ρόλο στην ενίσχυση της αστικής ανθεκτικότητας. Εξετάζεται το θεωρητικό υπόβαθρο, η σχέση ανθεκτικότητας-βιωσιμότητας και επιχειρείται η διερεύνηση ενός πλαισίου αξιολόγησής της. Σκοπός της έρευνας είναι να ιεραρχήσει τις διαδικασίες που επηρεάζουν την ανθεκτικότητα των αστικών χώρων πρασίνου και να προτείνει μια αξιολόγηση, τόσο με ποσοτικούς όσο και με ποιοτικούς δείκτες. Μέσω εκτεταμένης βιβλιογραφικής ανασκόπησης, 63 δείκτες που σχετίζονται με την περιβαλλοντική, την κοινωνική, την οικονομική και τη θεσμική διάσταση του χώρου, επιλέγονται για να εκφράσουν την ανθεκτικότητα των αστικών χώρων πρασίνου. Η μεθοδολογία εφαρμόζεται σε δύο πράσινους χώρους της Αθήνας: τον Εθνικό Κήπο και το Πεδίο του Άρεως. Οι δύο χώροι αστικού πρασίνου είναι συγκρίσιμοι, ως προς το μέγεθός και τα φυσικά τους χαρακτηριστικά, αλλά διαφέρουν σημαντικά, όσον αφορά τις περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές τους συνιστώσες, καθώς και το διαχειριστικό τους πλαίσιο. Μέσω συγκέντρωσης δεδομένων για την ποσοτικοποίηση των επιλεγμένων δεικτών και ανάλυσης SWOT (σε σχέση με την κυκλικότητα κάθε υποσυστήματος) εξετάζεται η ανθεκτικότητα κάθε χώρου. Από την έρευνα, εξάγονται συμπεράσματα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο κάθε χώρος μπορεί να αυξήσει την ανθεκτικότητά του σε κλιματικές, κοινωνικές και οικονομικές πιέσεις, συμμετέχοντας έτσι αποτελεσματικά στην συνολική ανθεκτικότητα της πόλης.
Σε μία πρώτη πιλοτική προσπάθεια συγκριτικής αποτίμησης και εφαρμογής των αντίστοιχων διεθνών και ευρωπαϊκών προτύπων στους δύο αυτούς χώρους αστικού πρασίνου στην Αθήνα, καταδεικνύεται α) η πολυπλοκότητα του ζητήματος της αποτίμησης της ανθεκτικότητας – που συνιστά μια εξ’ ορισμού δυναμική ποιότητα υποκείμενη σε συνεχείς μεταβολές και πιέσεις- και οι δυσκολίες σύγκλισης θεωρίας-εφαρμογής β) η αναγκαιότητα συστηματικών καταγραφών και δεδομένων σε χρονοσειρές για την παρακολούθηση και τεκμηρίωση ενός δυναμικού φαινομένου όπως είναι η εξέλιξη της ανθεκτικότητας και γ) η αναγκαιότητα χάραξης ενιαίας στρατηγικής για τους ανοικτούς πράσινους χώρους των Αθηνών, συμβατής με τα διεθνώς ισχύοντα πλαίσια για την ανθεκτικότητα.
The notion of resilience is rapidly gaining ground in the urban sustainability discourse. In our complex world the concept of ‘resilience’ becomes crucial for the development of strategic policy plans, able to respond successfully to the environmental and socioeconomic challenges which modern urban entities face. The term “Resilience” refers to the ability of social, economic and environmental systems to withstand dangerous events and disturbances, responding and reorganising themselves, so as to maintain their identity and structure, while keeping their ability to adapt, learn and transform themselves (IPCC 2014). In urban planning, ‘resilience’ is mainly linked to complex urban systems (cities) and infrastructures, while the term remains vague when it refers to urban green infrastructures and especially green public spaces. Yet, it goes beyond design, concerning also the management and maintenance of urban spaces. The aim of this research is to fill in this gap and validate the resilience of urban green spaces. Its scope is to prioritise the processes that affect the resilience of urban green spaces and to propose an assessment, both with quantitative and qualitative indicators. Through an extended literature review, 63 environmental, social, economic and institutional indicators are chosen to express the resilience of urban green spaces. The methodology is applied to two green spaces in Athens: the National Garden and Pedio Areos; these urban parks are comparative, in regards to their size, but differ significantly, concerning their environmental, social and economic effect as well as their institutionalisation. Through datamining for the quantification of the chosen indicators and SWOT analysis (in regards to the circularity of each subsystem), the resilience of each space is examined. Through this investigation, conclusions are drawn on how each space can increase its resilience to climatic, social and economic pressure, thus participating efficiently in the city’s overall resilience.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΧΩΡΩΝ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΡΑΣΙΝΟΥ